Αδελφικές σχέσεις, πολύτιμες αλλά και δύσκολες…

Ημερομηνία δημοσίευσης άρθρου: Φεβρουαρίου 18, 2015 Συγγραφέας: Στέλλα Σπανού Κατηγορία: Ψυχολογία

Τα αδέλφια μας εισβάλλουν στη ζωή μας, συχνά ακάλεστα, και από την πρώτη μέρα της συνύπαρξής μας μαζί τους ξεκινάει να χτίζεται μια σχέση ζωής. Αν και η ιστορία είναι γεμάτη από εφιαλτικά παραδείγματα αδελφών που έφτασαν στα άκρα από ζήλια και ανταγωνισμό, στις ζωές των περισσότερων «κανονικών» ανθρώπων η αδελφική σχέση δοκιμάζεται και εδραιώνεται μέσα από το κοινό παιχνίδι, τις κοινές εμπειρίες, τους κοινούς τόπους που δημιουργεί η ζωή στο ίδιο σπίτι. Παρόλο που υπάρχουν αδέλφια με σχέσεις ψυχρές και απόμακρες, δεν είναι λίγα εκείνα που απολαμβάνουν μια σχέση μοναδική και πολύτιμη. Κι όμως, ακόμη και σε αυτές τις ιδανικές περιπτώσεις, σπανίως θα συναντήσει κανείς αδέλφια που ποτέ δεν μάλωσαν, δεν ζήλεψαν, δεν πλακώθηκαν, δεν βρίστηκαν, δεν κάρφωσαν ο ένας τις αταξίες του άλλου στους γονείς, δεν έκαναν καψώνια ο ένας στον άλλο. Ωστόσο, κάτι στάθηκε πιο δυνατό από όλα αυτά τα ψιλοπράγματα: η βαθιά ρίζα που άπλωσε μέσα τους μια σχέση, την οποία δεν επέλεξαν, αλλά που ήρθε, για να τους καθορίσει τη ζωή.

Η ζήλια εισβάλλει επίσης ακάλεστη στη ζωή του πρωτότοκου, τη στιγμή που η μητέρα του φέρνει στο σπίτι τυλιγμένο στην κουβέρτα το καινούργιο νεογέννητο μωρό. Η φροντίδα, τα ξενύχτια, η όλη φασαρία που γίνεται για το χατίρι του κάνει τον αλλοτινό/ή μοναδικό/ή βασιλιά ή βασίλισσα του σπιτιού να μπει σε μια άσχημη και ψυχοφθόρα διαδικασία: να μοιραστεί το βασίλειό του. Μεγαλώνοντας, το μικρότερο αδελφάκι ανακαλύπτει και εκείνο τους δικούς του λόγους, για να ζηλέψει. Oι συγκρίσεις πάνω στην προσωπικότητα, στις σχολικές ή στις άλλες επιδόσεις, το γεγονός ότι κάποια προνόμια στην οικογενειακή ζωή έχουν ήδη δοθεί στο πρώτο παιδί, το φέρνουν αντιμέτωπο με ένα πλήθος χαμένων ευκαιριών, όπου δεν μπόρεσε να αποδείξει τη δική του αξία. Ακόμη και αν οι γονείς είναι θαυμαστά παραδείγματα ανθρώπων που ξέρουν να διατηρούν ισορροπίες, και πάλι κάτι θα βρεθεί, ώστε να φέρει τα αδέλφια σε διαφωνία. Ας μην ξεχνάμε πως πρόκειται πάντα για διαφορετικούς, ξεχωριστούς ανθρώπους, με τον δικό τους ιδιαίτερο ψυχισμό, τη δική τους προσωπικότητα. Από την άλλη, όμως, όλα αυτά που βρίσκονται ανάμεσα στα αδέλφια, φέρνοντάς τα τόσο συχνά σε αντιπαράθεση, μπορούν να λειτουργήσουν και με θετικό τρόπο.

Είναι, επίσης, αλήθεια ότι οι αντιμαχόμενες πλευρές των αδελφών προσεγγίζουν με θαυμαστή ευκολία η μια την άλλη, όταν δεχτούν την επίπληξη του εξωτερικού κόσμου, τον οποίο αντιπροσωπεύουν οι μεγάλοι, συμπεριλαμβανομένων και των γονέων τους. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που, όταν μπαίνουν στη μέση για να χωρίσουν τα παιδιά τους εν μέσω καβγά, βρίσκουν απέναντί τους μια ενωμένη ομάδα. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί σε καμιά άλλη σχέση της ζωής. Τα αδέλφια, ακόμη και όταν μαλώνουν, πολλές φορές, δεν παύουν να αισθάνονται παράλληλα και συντροφικά.

Γιατί όμως τσακώνονται;
Το μεγαλύτερο πρόβλημα για τα περισσότερα αδέλφια είναι αυτό της «μοιρασιάς». Έρευνες μαρτυρούν ότι είναι σημαντικό για τα παιδιά να μάθουν πώς να μοιράζονται, αλλά είναι επίσης σημαντικό για αυτά να έχουν μερικά αποκλειστικά δικά τους πράγματα. Το πόσο δύσκολο θα είναι για τα παιδιά σας το να μοιραστούν θα εξαρτηθεί από την ηλικία τους. Τα παιδιά μεταξύ ηλικιών 18 μηνών και τριών ετών το βρίσκουν πολύ δύσκολο να μοιραστούν, και δεν πρέπει να αναμένεται από εκείνα να το κάνουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η «εμμονή» με τα δικά τους πράγματα αρχίζει να μειώνεται όταν φθάνουν τα παιδιά στο τέταρτο έτος της ηλικίας τους.

Εάν τα παιδιά σας είναι κοντά στην ηλικία, είναι μια καλή ιδέα να αγοραστούν διπλά πράγματα, εάν φυσικά μπορείτε να το αντέξετε οικονομικά. Κάθε παιδί, ειδικά στα κοινά δωμάτια, πρέπει να έχει μια ειδική θέση για να κρατήσει τα παιχνίδια του που είναι «εκτός ορίων» για τα άλλα αδέλφια. Εάν θέλετε το παιδί σας για να μοιραστεί κάτι δικό του, να είστε ενθαρρυντικοί, αλλά αφήστε το να αποφασίσει πώς και πότε.

Δεν πρέπει να περιμένουμε από τα παιδιά να θέλουν να μοιραστούν με τρόπους που ούτε εμείς οι ενήλικες μοιραζόμαστε. Παραδείγματος χάριν, οι ενήλικοι συνήθως δεν μοιράζονται τα ρούχα τους, και μπορεί μόνο περιστασιακά να μοιραστούν τα αυτοκίνητα ή τα ενήλικα «παιχνίδια» με άλλους ενηλίκους. Ούτε οι σύζυγοι μοιράζονται τα πάντα. Έτσι είναι σημαντικό να μην πιέζονται τα παιδιά να μοιραστούν τα πιο «ξεχωριστά» τους αντικείμενα ή παιχνίδια. Το να ζητηθεί από ένα παιδί να μοιραστεί το πιο αγαπημένο του παιχνίδι είναι σαν να ζητήσουμε από μια γυναίκα να δώσει το μωρό της σε ένα ξένο που το κοιτά με θαυμασμό.

Άλλες φορές, η σύγκρουση που για τους γονείς μοιάζει με αντιζηλία, μπορεί είναι απλή πλήξη. Ένα παιδί μπορεί να αρχίσει έναν καυγά για να σπάσει τη μονοτονία. Ένα άλλο παιδί να θελήσει να τραβήξει την προσοχή της οικογένειας από τον ίδιο στον αδελφό ή την αδελφή του. Οι γονείς τείνουν να παίρνουν πολύ σοβαρά τον καυγά με αποτέλεσμα να αναστατώνονται, αλλά για τα παιδιά είναι συχνά ακριβώς μια άλλη συναρπαστική δραστηριότητα (Dunn, 1995).

Οι διαφωνίες προσωπικότητας μπορούν επίσης να προκαλέσουν τον ανταγωνισμό. Τα αδέλφια δεν επιλέγουν να ζήσουν ο ένας με τον άλλον, και η στενή οικειότητα σε μια οικογένεια μπορεί να προκαλέσει λογικές εντάσεις και προστριβές. Όταν τα ενδιαφέροντα και οι χαρακτήρες διαφωνούν, ο τσακωμός ακολουθεί (Dunn, 1995).

Στις μεγάλες οικογένειες, τα παιδιά έχουν περισσότερα αδέλφια για να παίξουν και έτσι περισσότερες πιθανότητες να «τα βρουν» με ένα τουλάχιστον από αυτά. Όμως πολλές φορές, περισσότερα αδέλφια σημαίνουν και λιγότερη ιδιωτικότητα και προσωπικό χώρο, κάτι που με τη σειρά του μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις και ανταγωνισμό (Borden, 2003).

Oι συγκρίσεις με τον αδελφό ή την αδελφή δεν οδηγούν βέβαια πάντοτε στον ανταγωνισμό. Μπορούν να γίνουν και το σημείο εκκίνησης για την εξέλιξη και τη βελτίωσή τους. Επιπλέον, αυτές οι πρώτες «μάχες» διεκδίκησης του χώρου, των προσώπων, των επιθυμιών και των επιδιώξεων μπορούν να χρησιμεύσουν ως πολύτιμες εμπειρίες για το μέλλον των παιδιών, όταν θα βρεθούν σε άλλες σχέσεις, προσωπικές ή επαγγελματικές.

Όποια και αν είναι η περίπτωση που σας φαίνεται πιο ταιριαστή με την περίπτωση των δικών σας παιδιών, είναι βασικό να λαμβάνουμε υπόψη μας τα ξεχωριστά στοιχεία του κάθε παιδιού, την ηλικία, την προσωπικότητα και την ιδιοσυγκρασία του. Επειδή τα παιδιά στις διαφορετικές ηλικίες καταλαβαίνουν τα πράγματα διαφορετικά και σε διαφορετικά επίπεδα, είναι πολύ σημαντικό να σιγουρευτεί ότι αυτό που λέτε στο παιδί σας είναι κατάλληλο και κατανοητό για την ηλικία του. Είναι επίσης σημαντικό να απαντηθούν οι ερωτήσεις κάθε παιδιού με τρόπο και σε γλώσσα που να μπορεί σαφώς να κατανοήσει.

Τι πάει συνήθως στραβά;
Όπως σε όλες τις περιπτώσεις, έτσι και σε μια ανταγωνιστική σχέση μεταξύ των παιδιών τους, οι γονείς μπορούν πάντα να κάνουν κάποιες υποδείξεις αλλά όχι και θαύματα. Είναι εκείνοι που θα βάλουν τη μαγιά για μια ισορροπημένη σχέση μεταξύ των αδελφών, χωρίς αυτό να εγγυάται όμως την επιτυχία. Πολύ συχνά, βέβαια, αν και μεγαλύτεροι, υποκύπτουν σε μεγάλα λάθη, χωρίς μάλιστα να το συνειδητοποιούν.

Όταν τα αδέλφια νιώθουν ότι «είναι άδικο»

• Ανταποκριθείτε στην ανάγκη, όχι στην ισότητα. Είναι αδύνατο να καταφέρουμε να είμαστε ακριβοδίκαιοι σε όλες τις καταστάσεις. Ακόμα και αν κόψετε ένα γλυκό στη μέση, στα μάτια ενός παιδιού μπορεί να μη φαντάζει δίκαιη η μοιρασιά. Αντί να εστιάζετε στο να είστε δίκαιος, εστιάστε στις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε παιδιού. Εάν εστιάζετε πάντα στην ισότητα, παραμονεύει ο κίνδυνος να παραβλέψετε τις ανάγκες ενός ή περισσότερων παιδιών σας. Προσφέρετε απάντηση στην επιθυμία του παιδιού, όχι στο παράπονο. Μερικές φορές ένα παιδί λέει ότι κάτι είναι άδικο, εννοώντας ότι θέλει κάτι περισσότερο. Θα μπορούσε να είναι περισσότερα παιχνίδια, περισσότερη προσοχή, ή περισσότερος χρόνος από σας. Ίσως χρειάζεται απλά και μόνο μια αγκαλιά, ή την απόλυτη προσοχή σας για λίγα λεπτά. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να σας βοηθήσει να επιλύσετε πολλές συγκρούσεις δικαιοσύνης.

• Μη λέτε στα παιδιά σας «η ζωή είναι άδικη». Μια από τις ευκολότερες – και λιγότερο αποτελεσματικές – στρατηγικές στις καταστάσεις της αδικίας, είναι να χρησιμοποιηθεί αυτή η φράση. Είναι μια έννοια που δεν μπορεί να γίνει κατανοητή από τα παιδιά. Αυτό που καταλαβαίνουν είναι ότι αυτό που βιώνουν τη δεδομένη στιγμή δεν είναι το ίδιο ή ίσο με αυτό που βιώνει ο αδελφός ή η αδελφή τους. Όταν ένα παιδί παραπονιέται ότι κάτι δεν είναι δίκαιο, επικυρώστε τα συναισθήματά του λέγοντας ότι καταλαβαίνετε πόσο σκληρή μπορεί να είναι η αδικία. Ακόμα κι αν δεν μπορείτε να καθορίσετε την αδικία, θα βοηθήσει το παιδί σας το να ξέρει ότι προσπαθείτε να καταλάβετε τι αισθάνεται.

• Επιτρέψτε στα παιδιά σας να διαφωνήσουν σε σχέση με τη δικαιοσύνη. Τα παιδιά σας δε θα συμφωνήσουν πάντα με κάθε απόφαση σας σχετικά με το τι είναι δίκαιο. Μην τους αφήστε να λάβουν την τελική απόφαση. Σαν γονείς είστε περισσότερο ικανοί να δείτε ποιο είναι το δίκαιο σε κάθε περίσταση. Βασίστε τις αποφάσεις σας στην κρίση σας, ακόμα κι αν τα παιδιά σας διαφωνούν.

• Αφήστε τα παιδιά να σας βοηθήσουν να καταστήσετε τα πράγματα δίκαια. Το φορτίο της δικαιοσύνης δεν πρέπει να είναι απόλυτα στους γονείς. Επιτρέψτε στα παιδιά σας για να επιλύσουν τα προβλήματα της δικαιοσύνης μεταξύ τους.

• Χρησιμοποιήστε το χιούμορ. Ακριβώς όπως με οποιαδήποτε σύγκρουση, το χιούμορ μπορεί να διαλύει την ένταση που προκύπτει στις διαφωνίες περί δικαιοσύνης.

Τι μπορεί να γίνει την ώρα της «μάχης»;
Η μεγαλύτερη ανησυχία στο μυαλό των περισσότερων γονέων είναι, «τι μπορώ εγώ να κάνω όταν μαλώνουν τα παιδιά μου;» Δεν υπάρχει απλή απάντηση. Κάθε κατάσταση και κάθε παιδί είναι διαφορετική περίπτωση. Παράγοντες όπως η ηλικία των παιδιών και ο λόγος του καυγά είναι σημαντικοί.

Παρακάτω παρουσιάζονται κάποιες ιδέες για το χειρισμό της σύγκρουσης αδελφών. Σίγουρα δεν είναι όλες οι προτάσεις κατάλληλες για κάθε περίσταση ή για όλα τα παιδιά. Επιλέξτε εκείνες που βρίσκετε πιο χρήσιμες και κατάλληλες για την οικογενειακή κατάστασή σας, έχοντας πάντα κατά νου ότι κάθε παιδί είναι διαφορετικό και μια τεχνική που λειτουργεί με ένα παιδί μπορεί να μην λειτουργήσει για κάποιο άλλο. Μπορεί να διαπιστώσετε ότι ένας συνδυασμός ιδεών λειτουργεί καλύτερα. Δυστυχώς ή μάλλον ευτυχώς, δεν υπάρχουν «εγχειρίδια» με απόλυτες οδηγίες.

Σύμφωνα με το Δρ Peter Goldenthal (1999), τα αδέλφια πρέπει να μάθουν πώς να λύνουν τα προβλήματα μόνα τους. Εάν τα παιδιά σας είναι αρκετά μεγάλα (περίπου 11 ετών ή παραπάνω), όταν μια διαφωνία είναι καθαρώς λεκτική, και φαίνεται να μπορούν να τη διαχειριστούν μόνα τους, καλύτερα να μην επεμβείτε. Αν βλέπετε ότι προκύπτει ανάγκη, προσφερθείτε να τους καθοδηγήσετε, για να καταφέρουν να το λύσουν μόνα τους. Ο στόχος είναι να ενισχυθούν τα παιδιά σας να αναπτύξουν δεξιότητες διαπραγμάτευσης και συμβιβασμού. Τα μικρότερα παιδιά θα χρειαστούν πιθανώς την επέμβασή σας, καθώς χρειάζονται περισσότερη βοήθεια στη διαδικασία μάθησης αυτών των δεξιοτήτων, και σας χρειάζονται επίσης για να τα αποτρέψετε από το να βλάψουν το ένα το άλλο. Οι λεκτικές διαφωνίες μεταξύ των πιο μικρών παιδιών μπορούν γρήγορα να μετατραπούν σε φυσική πάλη (Goldenthal, 1999).

Ο Anthony Wolf (2003) προτείνει τους εξής «κανόνες» προς τους γονείς, όταν τα αδέλφια τσακώνονται:

• Μην παίρνετε το μέρος του ενός ή του άλλου. Εάν ένας καυγάς μεταξύ των αδελφών ξεφεύγει μπορείτε να πείτε κάτι όπως: «σταματήστε, και οι δυο σας». Αυτό δείχνει ότι αναγνωρίζετε ότι και τα δύο παιδιά είναι ατελή. Τα παιδιά σας πρέπει να ξέρουν ότι όταν φθάνει η λογομαχία σε ένα ορισμένο επίπεδο, θα επέμβετε και θα τους χωρίσετε. Εάν βλέπετε ότι είναι επικείμενη η έκβαση του καυγά σε σωματική «πάλη», σταματήστε αμέσως το παιδί που απειλεί και εστιάστε άμεσα σε αυτό. Πείτε του ότι δεν πρέπει ποτέ να βλάψει τον αδελφό ή την αδελφή του, ανεξάρτητα από το πόσο έντονα αισθάνεται. Μπορείτε να ενθαρρύνετε την έκφραση του θυμού τους με άλλους τρόπους, κάτι που φυσικά τα παιδιά μαθαίνουν και μέσα από το παράδειγμα σας. Ό,τι και να τους πείτε στη θεωρία θα είναι άκυρο, αν σας βλέπουν να φωνάζετε και να ξεσπάτε με το παραμικρό. Εάν και οι δύο καταφεύγουν σε σωματική βία, μιλήστε με το καθένα χωριστά. Είναι χρήσιμο, να μάθετε στα παιδιά να ελέγχουν τον θυμό και τα εκρηκτικά τους συναισθήματα, αλλά σε καμία περίπτωση μην τους απαγορεύσετε να εκφράσουν και κάποιες αρνητικές σκέψεις για το αδελφάκι τους, ούτε να δείξετε σοκαρισμένοι από αυτό. Μπορεί για το δικό σας σύστημα αξιών να μην είναι ορθό κάτι τέτοιο, ωστόσο δεν παύει να είναι ανθρώπινο. Είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά σας να νιώθουν σταθερά ότι εξακολουθούν να είναι αποδεκτά και να νιώθουν ασφαλή να εκφράζουν τα συναισθήματα τους, σε όλη τους την γκάμα. Εξάλλου, όπως όλες οι σπουδαίες σχέσεις της ζωής μας, έτσι και η αδελφική θα χτιστεί με κόπο, ειλικρίνεια, αντιφάσεις, πισωγυρίσματα, καλές και κακές στιγμές. Η αγάπη ποτέ δεν υπήρξε εύκολος στόχος και η αδελφική αγάπη δεν εξαιρείται από αυτόν τον κανόνα.

• Ενεργείστε άμεσα ή καθόλου. Ο Δρ Wolf λέει, «το σημείο για να επεμβείτε είναι όταν αρχίζετε να νιώθετε ενοχλημένοι». Εάν έχετε μικρή ανοχή στους καυγάδες και τις εντάσεις, μπορεί να χρειάζεται να δουλέψετε και εσείς για να την αυξήσετε, έτσι ώστε τα παιδιά σας να αρχίσουν να μαθαίνουν να επιλύουν τα προβλήματα τους από μόνα τους, χωρίς να σπεύδετε πάντοτε εσείς να διακόπτετε τις διενέξεις τους και να κατευνάζετε τα πνεύματα.

• Μην αναμιχθείτε σε έναν καυγά εκτός αν υπάρχει άμεσο ενδεχόμενο σωματικής ή συναισθηματικής ζημιάς. Μπορείτε να συζητήσετε με το παιδί σας, να του δείξετε να κατανοήσει αυτό που τον έχει αναστατώσει και τα συναισθήματα που του προκαλεί, αλλά αποφύγετε να εμπλακείτε στο διαπληκτισμό. Εάν αρνηθείτε να αναμιχθείτε, τα παιδιά σας θα μάθουν ότι ο διαπληκτισμός τους είναι κάτι που χρειάζεται να εργαστούν τα ίδια για να επιλύσουν, και ότι δεν μπορείτε να το κάνετε πάντοτε εσείς για λογαριασμό τους. Αν το ένα παιδί έρχεται σε εσάς με κατηγορίες εναντίον του αδελφού ή της αδελφής του, έχετε υπόψη σας ότι το κίνητρο του μπορεί να είναι να πάρετε το μέρος του ή να τραβήξει την προσοχή σας.

Ο Δρ Dunn (1995) υποστηρίζει ότι κατά περιόδους χρειάζεται να επέμβετε για να διδάξετε τα παιδιά σας πώς να επικοινωνούν ο ένας με τον άλλον. Προτείνει τα εξής:

• Ακούστε την άποψη του κάθε παιδιού. Κρατήστε όμως τα σχόλιά σας ουδέτερα και μη ρίχνετε το φταίξιμο σε ένα μόνο παιδί. Βοηθήστε τα παιδιά σας να βρουν μια λύση, την οποία τα ίδια θα νιώθουν ως την πιο δίκαιη για όλους. Καθοδηγήστε τους λέγοντας κάτι όπως: «ποια νομίζετε ότι θα είναι μια λύση που θα βολέψει και τους δύο;», και δείξτε τους ότι είστε διαθέσιμοι να τους βοηθήσετε σε αυτή τη διαδικασία. Εάν συνεχίζουν, κρατήστε τα χώρια μέχρι να είναι πρόθυμα να βρουν μια λύση από κοινού.

• Διαπραγμάτευση. Αφήστε τα παιδιά να επιλύσουν τα προβλήματα μόνα τους. Σε αυτό βοηθά το να τα ενθαρρύνετε να πάρουν αποφάσεις για μερικές καταστάσεις, εκ των προτέρων. Παραδείγματος χάριν, αν πρόκειται να πάτε κάπου με το αυτοκίνητο, πείτε τους ότι δε θα μπείτε σε αυτό αν δεν έχουν αποφασίσει ποιος θα καθίσει στο μπροστινό κάθισμα. Προστατεύστε τα, προτρέποντας να διαπραγματευτούν πριν η κατάσταση τεθεί εκτός ελέγχου. Δεδομένου ότι διδάσκετε τα παιδιά σας πώς να λύνουν τα προβλήματά τους, τα βοηθάτε να αναπτύξουν μια σημαντική ικανότητα ζωής.

• Χρησιμοποιήστε «διαλείμματα»: Εάν ο καυγάς φτάνει στα άκρα και υπάρχει σωματική βία, χωρίστε τα παιδιά, δίνοντας τους χρόνο να ηρεμήσουν σε διαφορετικά σημεία του σπιτιού. Όταν είναι πιο ήρεμα, προτείνετε τους να καθίσουν μαζί και να βρουν μια κοινή λύση. Μην επιχειρήσετε την ώρα της έντασης να ασκήσετε τις διπλωματικές σας ικανότητες, βάζοντάς τα να ζητήσουν συγγνώμη. Αφήστε πρώτα τα πνεύματα να ηρεμήσουν και μετά συζητήστε το όλοι μαζί, αλλά ποτέ, ψάχνοντας απάντηση στην ερώτηση «Ποιος το έκανε;» ή «Ποιος άρχισε πρώτος;». Όχι μόνο δεν έχει σημασία, αλλά σε βάθος χρόνου θα κάνει τα πράγματα ακόμη χειρότερα.

• Δοκιμάστε την αντιστροφή ρόλων. Αν η ηλικία των παιδιών το επιτρέπει, προτείνετε στα παιδιά να «ανταλλάξουν ρόλους», για να μπορέσουν να μπουν στη θέση του άλλου. Το να δουν πως μπορεί να νιώθει ο αδελφός ή η αδελφή τους πολλές φορές συμβάλλει στην επίλυση της σύγκρουσης και την αποφόρτιση της έντασης.

• Αφαιρέστε την πηγή της σύγκρουσης. Εάν ένα ιδιαίτερο στοιχείο, π.χ. κάποιο παιχνίδι φαίνεται να είναι η αιτία της σύγκρουσης, απομακρύνετέ το για ένα διευκρινισμένο χρονικό διάστημα.

• Συνέπειες. Τα παιδιά πρέπει να καταλάβουν ότι οι ενέργειές τους φέρνουν τις συνέπειες. Οι συνέπειες είναι μια εναλλακτική λύση στην τιμωρία, είναι όμως σημαντικό να μη συγχέετε τις συνέπειες με τη δωροδοκία (Samalin & whitney, 1996).

• Διευκρίνιση. Πολλοί γονείς χρησιμοποιούν τις φράσεις όπως «παίξτε όμορφα», «κόφτε το,» «να είστε καλά παιδιά». Στα παιδιά, αυτές οι δηλώσεις είναι πολύ ασαφείς. Πρέπει να είστε πιο σαφείς, κάτι το οποίο απαιτεί συνήθως περισσότερες λέξεις και περισσότερο χρόνο για επεξηγήσεις. Ο στόχος «είναι να λυθεί το πρόβλημα, και όχι να παίξετε τον κριτή ή δικαστή» (Samalin & whitney, 1996). Δεν μπορείτε να αναγκάσετε τα παιδιά σας να νιώσουν αγάπη το ένα για το άλλο, απλά στην καλύτερη περίπτωση, μπορείτε να ενθαρρύνετε τη συνεργασία. Αντί να τους δίνετε απλά εντολές, πείτε στα παιδιά σας απλά, με τρόπο που να μπορούν να κατανοήσουν, τι περιμένετε από εκείνα. «Εάν πρόκειται να παίξετε μαζί, περιμένω ότι θα μιλάτε όσο μπορείτε καλά ο ένας στον άλλο».

• Απόσπαση της προσοχής. Όταν η διαπραγμάτευση μοιάζει αδύνατη ή όταν τα παιδιά σας είναι πάρα πολύ μικρά σε ηλικία για να διαπραγματευτούν, μπορείτε να αποσπάσετε την προσοχή τους για να λήξει η σύγκρουση. Προτείνετε άμεσες επιλογές, όπως, «ποιος θέλει να πάει βόλτα;» ή «ποιος θέλει να με βοηθήσει να μαγειρέψουμε;» ή «ποιος μπορεί να μαντέψει τι ώρα θα έρθει ο μπαμπάς;» Μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε το χιούμορ για να τα αποσπάσετε. Όταν τα παιδιά σας βλέπουν ότι δεν σας ανησυχούν και η συμπεριφορά τους σας φαίνεται μάλλον αστεία, συχνά σταματούν. Το να τα χωρίσετε μπορεί να είναι μια άλλη αποτελεσματική τεχνική, που τους επιτρέπει να ηρεμήσουν καθώς παίζουν μόνα τους.

Τι μπορούν οι γονείς να κάνουν καθημερινά;
Καθημερινά, οι γονείς μπορούν να κάνουν μικρά πράγματα που συμβάλλουν στη μείωση του ανταγωνισμού μεταξύ των αδελφών. Φυσικά, τέτοια συναισθήματα πάντα προκύπτουν σε τόσο κοντινές σχέσεις, και το όνειρο των γονιών για μια σχέση μεταξύ αδελφών χωρίς καμία απολύτως σύγκρουση σπάνια πραγματοποιείται.

• Αποφύγετε τις «ταμπέλες». Είναι επιζήμιο να δίνονται «ταμπέλες» στα παιδιά, όπως ο χαζοχαρούμενος, ο αφηρημένος, ο αθλητής, ο τεμπέλης, ο έξυπνος, ο τρελός, ο καλός. Ακόμη και οι θετικές ετικέτες μπορεί να περιορίσουν ένα παιδί σε ένα στενό ρεπερτόριο συμπεριφορών, καθώς και να προκαλέσουν τη ζήλια των αδελφών του. Τα παιδιά μεγαλώνοντας, τείνουν πολλές φορές να «δικαιώνουν» την ταμπέλα που τους έχει δοθεί, μετατρέποντας τη σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Επίσης, τα αδέλφια τις χρησιμοποιούν συχνά για να πειράξουν το ένα το άλλο.

• Μην καταφεύγετε σε συγκρίσεις. Oι εξαντλητικές συγκρίσεις και ο υποβιβασμός κάποιου παιδιού ανήκουν στα σφάλματα για τα οποία οι περισσότεροι γονείς είναι ήδη «υποψιασμένοι». Πολλοί γονείς όμως δεν καταλαβαίνουν ότι έμμεσα συγκρίνουν όταν λένε πράγματα όπως, «δεν είναι ο αδελφός σου πάρα πολύ καλός στα μαθηματικά;» ή «ο αδελφός σας πρόκειται να γίνει αστέρι στο μπάσκετ.». Αυτές οι παρατηρήσεις μπορούν να βλάψουν τα συναισθήματα των παιδιών, ειδικά εάν οι συγκεκριμένες περιοχές αφορούν μια δραστηριότητα στην οποία τα ίδια δεν τα καταφέρνουν καλά. (Dunn, 1995). Μπορούν επίσης να προκαλέσουν τη ζήλια, η οποία οδηγεί σε ένα μεγάλο ποσοστό των καυγάδων μεταξύ αδελφών. Αντί της σύγκρισης, επαινέστε κάθε παιδί για τις μοναδικές δυνατότητές του/της (Goldenthal, 1999).

• Προστατέψτε τα μικρότερα αδέλφια από καταστάσεις όπου λόγω ηλικίας δεν μπορούν να τα καταφέρουν. Τα πιο μικρά παιδιά θέλουν συχνά να ανταγωνιστούν με τα μεγαλύτερα αδέλφια τους σε διάφορες δραστηριότητες, κάτι το οποίο μπορεί να είναι πολύ απογοητευτικό αν το συνεχίσουν. Βοηθήστε το νεαρότερο παιδί να κατανοήσει ότι όταν θα είναι μεγαλύτερο σε ηλικία, θα είναι σε θέση να κάνει τα πράγματα που επιθυμεί να μπορούσε να κάνει τώρα (Dunn, 1995, σελ. 139).

• Ζητήστε από τα μεγαλύτερα παιδιά σας να σας βοηθήσουν. Τα μικρότερα παιδιά συχνά θαυμάζουν τα μεγαλύτερα τους αδέλφια. Μπορείτε να βοηθήσετε και τις δύο πλευρές να αναπτύξουν έναν ισχυρό δεσμό, προτείνοντας στο μεγαλύτερο παιδί να διδάξει κάτι στο μικρότερο. Και τα δύο παιδιά κερδίζουν: το μεγαλύτερο παιδί παίρνει την ικανοποίηση «διδάσκοντας» το μικρότερο, και το μικρότερο ικανοποιείται μαθαίνοντας κάτι καινούριο. (Dunn, 1995).

• Προστατεύστε τον ζωτικό χώρο του μεγαλύτερου παιδιού σας. Μην περιμένετε το μεγαλύτερο παιδί σας να επιτρέπει στο μικρότερο να παίζει πάντα μαζί του ή να κάνουν παρέα όλη την ώρα. Σιγουρευτείτε ότι διαφυλάσσεται ο προσωπικός χώρος του μεγαλύτερου, παίρνοντας το μικρότερο παιδί μαζί σας σε ένα άλλο δωμάτιο, ή δίνοντας του ένα παιχνίδι για να παίξει (Dunn, 1995).

• Θέστε τους κανόνες και τα όρια. Κάθε γονέας έχει διαφορετικές απόψεις σχετικά με το πόσο και μέχρι ποιο σημείο επιτρέπονται οι καυγάδες, οι φωνές και πόσο σημαντική είναι η ευγένεια και η εκτίμηση μεταξύ αδελφών. Σαν γονείς, μιλήστε ο ένας με τον άλλο και επικοινωνήστε σχετικά με το ποιες είναι οι προσδοκίες σας από τα παιδιά σας. Όταν έχετε καταλήξει σε μια κοινή «γλώσσα», σιγουρευτείτε ότι τα παιδιά σας καταλαβαίνουν τους κανόνες, τα όρια και τις συνέπειες. Έτσι θα μπορείτε να επιβάλετε με συνέπεια και συνοχή τις συνέπειες.

• Μην αναπολείτε τα δικά σας επιτεύγματα. Εάν ήσασταν άριστος ως παιδί σε κάτι με το οποίο ασχολείται το παιδί σας, όπως τα μαθηματικά, κάποιο άθλημα ή ένα μουσικό όργανο, είναι σημαντικό να είστε προσεκτικοί στον τρόπο με τον οποίο μοιράζεστε αυτές τις αναμνήσεις της «τελειότητας» σας. Το παιδί σας μπορεί να σκεφτεί ότι πρέπει να ανταγωνιστεί με σας ή να γίνει τόσο καλός όσο ήσασταν εσείς. Όταν τα παιδιά νιώθουν ότι χρειάζεται να ανταγωνιστούν με έναν γονέα, οι σχέσεις με τα αδέλφια τους γίνονται συχνά ανταγωνιστικές επίσης, κάτι το οποίο μπορεί να οδηγήσει έπειτα στη σύγκρουση (Goldenthal, 1999).

• Μοιραστείτε με τα παιδιά σας τις «νίκες» τους. Όταν τα παιδιά σας σάς περιγράφουν κάποια δραστηριότητα όπου νιώθουν ότι «τα κατάφεραν», αφιερώστε χρόνο να μοιραστείτε μαζί τους τη χαρά αυτού του επιτεύγματος. Δείξτε τους πόσο χαρούμενοι είστε με αυτά.(Goldenthal, 1999).

• Υποστηρίξτε τα παιδιά σας στα ταλέντα τους. Το να λέτε απλά στα παιδιά σας ότι είστε υπερήφανοι είναι σημαντικό, αλλά όχι και αρκετό από μόνο του. Δείξτε έμπρακτα την υπερηφάνειά σας πηγαίνοντας στα παιχνίδια τους, τις προπονήσεις τους, τις θεατρικές παραστάσεις και γιορτές, τα παιχνίδια τους στη γειτονιά και άλλες δραστηριότητες (Goldenthal, 1999).

• Βοηθήστε τα παιδιά σας να δουν που βρίσκονται τα ταλέντα τους. Κάθε παιδί έχει μοναδικά ταλέντα και δυνατότητες. Παρατηρήστε τα πράγματα που τα παιδιά σας τα κάνουν καλά και βοηθούν να αναγνωρίσουν τα δώρα τους (Goldenthal, 1999).

• Μην πείτε ποτέ ότι «θα ήθελα να είσαι περισσότερο όπως ο/η…». Αυτό οδηγεί ένα παιδί στη σκέψη ότι τα πράγματα στα οποία είναι καλός δεν είναι για εσάς αρκετά σημαντικά. (Samalin & Whitney, 1996).

• Σαν γονέας, ο τρόπος που αλληλεπιδράτε με το σύζυγό σας (εάν είστε παντρεμένοι) ή με τους φίλους σας και την οικογένεια σας μπορεί να έχει επιπτώσεις στο πώς τα παιδιά σας μαθαίνουν να αλληλεπιδρούν το ένα με το άλλο. Η έρευνα έχει διαπιστώσει ότι η ποιότητα της σχέσης των γονέων, ειδικά το πώς επιλύουν τις συγκρούσεις, συνδέεται με την ποιότητα της σχέσης μεταξύ αδελφών. Τα παιδιά σας προσέχουν πώς χειρίζεστε τις διαφωνίες και τους καυγάδες με το σύζυγό σας και τους φίλους σας, και παίρνουν παράδειγμα από εσάς στο πώς να επιλύουν τα προβλήματα τους. Επιτρέψτε στα παιδιά σας να δουν πως επιλύετε εσείς τα προβλήματα με το σύζυγο ή τους φίλους σας.(Borden, 2003).

Μπορεί λοιπόν τα περισσότερα αδέλφια να μπαίνουν «απρόσκλητα» στη ζωή των αδελφών τους, να τους αναστατώνουν, να αλλάζουν τις ισορροπίες και τις συνήθειες τους. Η αδελφική σχέση δεν είναι σε καμία περίπτωση δεδομένη. Και πραγματικά, δεν καταλήγουν όλα τα αδέλφια να απολαμβάνουν μια ζεστή, αληθινή και μοναδικά κοντινή σχέση. Αν όμως αυτό τελικά συμβεί, πρόκειται για μια συμμαχία τόσο μοναδική, βασισμένη στα χρόνια κοινής εμπειρίας και αναμνήσεων, που δύσκολα μπορεί κανείς να συναντήσει με άλλους ανθρώπους. Ο ρόλος των γονιών είναι να δώσουν στα παιδιά τους τα απαραίτητα εφόδια και την κατάλληλη βάση, ώστε να έχουν τις δεξιότητες μεγαλώνοντας να καλλιεργήσουν αυτή την ανεπανάληπτη σχέση ζωής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Borden, M. E. (2003). The baffled parents guide to sibling rivalry. New York: McGraw-Hill/Contemporary.
Dunn, J. (1995). From one child to two: What to expect, how to cope, and how to enjoy your growing family. New York: Fawcett Columbine.
Dunn, J. (2002). Sibling relationships. In P. K. Smith & C. H. Hart (Eds.), Blackwell Handbook of Childhood Social Development (pp. 288-309). Oxford, UK: Blackwell Publishers.
Goldenthal, P. (1999). Beyond sibling rivalry: How to help your child become cooperative, caring, and compassionate. New York: Henry Holt and Company.
Samalin, N., & Whitney, C. (1996) Loving each one best: A caring and practical approach to raising siblings. New York: Bantam.
Wolf, A. E. (2003). «Mom, Jason’s breathing on me!»: The solution to sibling bickering. New York: Ballantine Books.

Στέλλα Σπανού
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια

Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της Στέλλας Σπανού:

http://www.kidsgo.com.cy/