Ορισμός
Το φαινόμενο του εκφοβισμού, όπως κάθε φαινόμενο σχολικής βίας αποτελεί ένα πολύπλοκο φαινόμενο εξουσίας και δύναμης που εκπηγάζει από την επιθυμία του δράστη να ασκήσει ή να ασκεί συνεχώς εξουσία κάνοντας κατάχρηση της δύναμής του (Olweus & Alsaker, 1991). Διαπράττεται δηλαδή μια συστηματική κατάχρηση δύναμης, η οποία πηγάζει από την επιθυμία για κυριαρχία και εξουσία. Μέσα σε αυτή τη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ θύματος και θύτη υπάρχει πάντοτε ανισότητα σε ό,τι αφορά στη δύναμη των εμπλεκομένων.
Η εκφοβιστική συμπεριφορά παρατηρείται όταν ένα άτομο γίνεται συχνά θύμα αρνητικών σχολίων ή συμπεριφορών από ένα ή περισσότερα άτομα και αδυνατεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του (Olweus, 1993). Συνήθως είναι επίμονη, δηλαδή επαναλαμβάνεται και μπορεί να διαρκέσει για εβδομάδες, μήνες ή και χρόνια. Η εκφοβιστική συμπεριφορά μπορεί να είναι άμεση ή έμμεση. Δεν περιλαμβάνει μόνο τη σωματική βία αλλά περιλαμβάνει και άλλες μορφές όπως το λεκτικό και τον ψυχολογικό εκφοβισμό (π.χ. διάδοση φημών, κοροϊδίες, βρισιές, συκοφαντίες), τον κοινωνικό αποκλεισμό (π.χ. αποκλεισμός από την ομάδα των συνομηλίκων, το παιχνίδι κ.λπ.), το σεξουαλικό εκφοβισμό (χειρονομίες ή σχόλια με σεξουαλικό περιεχόμενο) και τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό που διαπράττεται μέσα από τη χρήση της τεχνολογίας, κυρίως μέσω του διαδικτύου ή των κινητών τηλεφώνων (Olweus, Olweus &Limber, 1999) . Η εκφοβιστική συμπεριφορά εμπεριέχει το στοιχείο της σκοπιμότητας και της βλαπτικότητας.
Ο εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο με σοβαρές αρνητικές συνέπειες τόσο για το θύμα, όσο και για το θύτη. Η πρόληψη και αντιμετώπισή του αποτελεί αναγκαιότητα για ένα υγιές σχολικόπεριβάλλον .
«Πάντα μου ήταν δύσκολο να κάνω φίλους γιατί πάντα ήμουν ντροπαλός. Φέτος στο σχολείο κανένας δεν μου μιλά και στο διάλειμμα με κοροϊδεύουν... Τα βράδια κλαίω και σκέφτομαι ότι κανένας δεν νοιάζεται για μένα, αφού κανένας δεν με βοηθά». (Αγόρι 9 ετών)
Παιδί-Θύμα
Τα παιδιά- θύματα είναι συνήθως περισσότερο ευάλωτα από τα υπόλοιπα παιδιά και έχουν αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν κατάθλιψη, άγχος, χαμηλή αυτό- εκτίμηση, αρνητική αυτό-εικόνα, αισθήματα ανασφάλειας, σχολική φοβία και άλλα ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου και φαγητού, μαθησιακές δυσκολίες και κοινωνική απόσυρση. Τα παιδιά - θύματα χαρακτηρίζονται συνήθως από άγχος και ανασφάλεια, είναι υπερβολικά ήσυχα και ευαίσθητα παιδιά και δύσκολα υπερασπίζονται τον εαυτό τους. Συχνά διαφέρουν από τα άλλα παιδιά, μπορεί να έχουν διαφορετικό χρώμα δέρματος, διαφορετική κουλτούρα, θρησκεία, να φοράνε διαφορετικά ρούχα, να έχουν μια σωματική αναπηρία ή μια οποιαδήποτε άλλη διαφορά.
Το είδος της θυματοποίησης συχνά διαφέρει ανάλογα με το φύλο του παιδιού. Τα αγόρια υφίστανται κυρίως σωματικές επιθέσεις και απειλές ενώ τα κορίτσια πέφτουν συχνότερα θύματα λεκτικών και έμμεσων μορφών παρενόχλησης (π.χ. πειράγματα, κουτσομπολιό, αποκλεισμός από την ομάδα των συνομηλίκων).
Οι ενδείξεις, που είναι δυνατόν να υποδηλώνουν ότι ένα παιδί μπορεί να είναι θύμα εκφοβισμού και σχολικής βίας, είναι πολλές, όπως ψυχοσωματικά προβλήματα, απότομη αλλαγή στη συμπεριφορά, κοινωνική απομόνωση, νυχτερινή ενούρηση, ονυχοφαγία, απομάκρυνση από κοινωνικές δραστηριότητες, μια γενικευμένη νευρικότητα και καταθλιπτική διάθεση, φοβίες, ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση με ξεσπάσματα θυμού, κλάματα, κόπωση, καθώς και σχολική άρνηση ή μείωση της σχολικής επίδοσης.
Παιδί-Θύτης
Τα παιδιά - θύτες, τα παιδιά που εμπλέκονται στη σχολική βία και την παραβατικότητα, νωρίς κατά την παιδική ηλικία, έχουν αυξημένες πιθανότητες να εξελιχθούν σε ενήλικες με προβλήματα κοινωνικοποίησης, προσαρμογής και τελικά να αναπτύξουν εγκληματικότητα κατά την ενήλικη ζωή τους. Επίσης, μπορεί να παρουσιάζουν έντονα παρορμητική συμπεριφορά, με στοιχεία σοβαρής υπερκινητικότητας, με χαμηλό επίπεδο ενσυναίσθησης (empathy), δυσκολίες διαλεκτικής επίλυσης των διαφορών τους, καθώς και διαχείρισης της επιθετικότητάς τους.
Ο βασικότερος λόγος που ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων εκφοβίζει άλλο άτομο είναι επειδή απολαμβάνει την αίσθηση της δύναμης και της εξουσίας πάνω στο θύμα. Τα παιδιά που χρησιμοποιούν τον εκφοβισμό έχουν γενικότερα θετική στάση προς τη βία και τη χρήση της. Τη χρησιμοποιούν για να νιώσουν δύναμη, για να εξουσιάσουν τα άλλα παιδιά. Τη χρησιμοποιούν ως μέσο για να δώσουν «λύση» σε προβληματικές καταστάσεις ή ακόμα και για να καταφέρουν να γίνεται πάντα αυτό που τα ίδια θέλουν. Δεν έχουν ανεπτυγμένη την ενσυναίσθηση και για το λόγο αυτό δύσκολα αισθάνονται τύψεις και ενοχές για τις δράσεις τους.
Έχει παρατηρηθεί ότι οι δράστες σκόπιμων επιθετικών ενεργειών συχνά διακατέχονται από αισθήματα ανεπάρκειας, κατωτερότητας και ανασφάλειας και χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση. Ωστόσο, για να εκδηλωθεί ένα περιστατικό θυματοποίησης, θα πρέπει να ευνοηθεί και από παράγοντες του περιβάλλοντος. Η ομάδα των συνομηλίκων μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο αν υποβοηθά το θύτη είτε με το να επιβραβεύει τις πράξεις του είτε με το να παραμένει ουδέτερη και να αποδέχεται σιωπηλά την όλη κατάσταση.
Παιδί-Θεατής (Παρατηρητής)
Ο εκφοβισμός πέραν από τα παιδιά - δράστες και τα παιδιά - στόχους, περιλαμβάνει μια τρίτη ομάδα εξίσου σημαντική και καθοριστική, την ομάδα των παιδιών - θεατών (bystanders). Τα παιδιά αυτά παρακολουθούν την εκφοβιστική συμπεριφορά και αντιδρούν με διαφορετικούς τρόπους (στηρίζουν και ενθαρρύνουν το θύτη, δεν ασχολούνται, παραμένουν παθητικοί θεατές, τρομοκρατούνται ή στηρίζουν έμπρακτα το θύμα).
Είναι φυσικό πως ο εκφοβισμός μπορεί να προξενήσει συναισθήματα φόβου, άγχους και αμηχανίας στα παιδιά- θεατές μέσα στο σχολικό πλαίσιο, όταν δεν υπάρχει ξεκάθαρη πολιτική για το χειρισμό τέτοιων περιστατικών. Συχνά, επίσης, περιορίζει το δικαίωμα των μαθητών για ένα υγιές και ασφαλές μαθησιακό περιβάλλον. Έχει επιπλέον διαπιστωθεί μέσα από τη βιβλιογραφία ότι αν δεν ληφθούν μέτρα για τερματισμό του εκφοβισμού (να τίθενται συνέπειες και επιπτώσεις), τότε υπάρχουν αυξημένες πιθανότητες τα παιδιά - θεατές να μετακινηθούν κάποια στιγμή από το ρόλο των θεατών και να γίνουν ενεργητικοί δράστες.
Αντίθετα, η ομάδα αυτή, με την ανάπτυξη δράσεων στα σχολεία και την κατάλληλη επιμόρφωση και ευαισθητοποίησή της. μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη του προβλήματος της εκφοβιστικής συμπεριφοράς αφού η στάση της μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου.
ΜΟΡΦΕΣ ΕΚΦΟΒΙΣΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ
Πώς εκδηλώνεται η εκφοβιστική συμπεριφορά
Η εκφοβιστική συμπεριφορά μεταξύ των μαθητών στο σχολείο μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους. Η πιο συνηθισμένη μορφή εκφοβισμού είναι ο λεκτικός εκφοβισμός. Ο θύτης προσβάλλει το θύμα του με πειράγματα, εξευτελιστικές βρισιές και χαρακτηρισμούς.
Μια άλλη διαδεδομένη μορφή εκφοβιστικής συμπεριφοράς είναι ο σωματικός εκφοβισμός. Συμβαίνει όταν ο θύτης είναι άτομο παρορμητικό. μπλέκεται εύκολα σε καυγάδες και αντιδρά με τρόπο που προκαλεί σωματικό πόνο στα θύματα, όπως χτυπήματα, κλωτσιές, σπρωξίματα και απρεπείς χειρονομίες. Παρουσιάζεται συχνότερα στα αγόρια.
Πολύ συχνά, κάποια παιδιά αφήνονται σκόπιμα εκτός παιχνιδιού ή αγνοούνται ή εξαναγκάζονται να αναλαμβάνουν αρνητικούς ρόλους στην ομάδα. Στην περίπτωση αυτή αναφερόμαστε στον κοινωνικό αποκλεισμό.
Μια σύγχρονη μορφή εκφοβισμού είναι ο ρατσιστικός εκφοβισμός. Το θύμα εκφοβίζεται λόγω φυλής ή χρώματος. Η μη αποδοχή της διαφορετικότητας οδηγεί στο ρατσιστικό εκφοβισμό.
Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός, ακόμα μια σύγχρονη μορφή, οδηγεί κι αυτός στη θυματοποίηση και τον εξευτελισμό του θύματος μέσα από τη χρήση της τεχνολογίας (του διαδιχτύου και των κινητών τηλεφώνων).
Συνέπειες Θυματοποίησης
Διαχρονικές έρευνες καταδεικνύουν ότι η χρόνια θυματοποίηση συνδέεται με ψυχολογικά προβλήματα, όπως η υπερβολική αναστολή, η μοναξιά, η κατάθλιψη, το άγχος και το μετα-τραυματικό σύνδρομο αγχώδους διαταραχής.
Τα παιδιά που θυματοποιούνται τείνουν να αναπτύσσουν αρνητική αυτοεικόνα, να βλέπουν τους εαυτούς τους σαν αποτυχημένους και να ντρέπονται. Αυτό αυξάνει την απομόνωσή τους καθώς και την πιθανότητα να ξαναγίνουν θύματα.
Το παιδί που θυματοποιείται μπορεί να παρουσιάσει:
> Άρνηση για το σχολείο.
> Φόβο για ανάπτυξη σχέσεων με τα άλλα παιδιά.
> Αλλαγές στη διάθεσή του και έντονη παρουσία απογοήτευσης, λύπης, μελαγχολίας και άγχους.
> Σωματικά παράπονα, πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά.
> Μαθησιακά προβλήματα, εξαιτίας του γεγονότος ότι η σχολική ζωή βιώνεται ως μια ανυπόφορη εμπειρία.
> Απομόνωση.
> Ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση και γενικά στην προσωπικότητά του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου