Από: Ελένη Καραγιάννη
Η ανάπτυξη περιλαμβάνει πολλά στοιχεία, όμορφα αλλά και δύσκολα, και τα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα από τη βρεφική ηλικία και με τα δύο. Ο φόβος είναι βασικό στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης, ένα φυσικό συναίσθημα που μας κινητοποιεί για την προστασία από τους κινδύνους. Όταν, όμως, αντί να προστατεύει, εμποδίζει, χρειάζεται να δώσουμε στο παιδί την κατάλληλη φροντίδα για την αντιμετώπισή του.
Προσχολική ηλικία (3-5 ετών)
Ο πρώτος φόβος που εμφανίζουν τα βρέφη γύρω στον 8ο μήνα είναι αυτός των ξένων. Από 2 έως 4 ετών, τα παιδιά μπορεί να αρχίσουν να εκφράζουν συγκεκριμένους φόβους. Οι πιο συνηθισμένοι είναι αυτοί για τους θορύβους, το σκοτάδι, τα ογκώδηαντικείμενα, τα άγρια ζώα και ο φόβος «μη φύγει η μητέρα το βράδυ». Τα λίγο πιο μεγάλα παιδιά μπορεί να φοβούνται τα ατυχήματα και να μην τα δαγκώσει σκύλος. Πολύ συχνοί είναι οι νυχτερινοί φόβοι αυτής της ηλικίας, που δηλώνουν ότι τα παιδιά συνειδητοποιούν πως μεγαλώνουν και δεν μπορούν να έχουν αποκλειστικά τους γονείς τους, όπως συνέβαινε όταν ήταν μωρά. Αυτό δημιουργεί μια σειρά από άγχη για το ότι νιώθουν μόνα τους και πρέπει να αντέξουν τη νέα πραγματικότητα. Στην ηλικία αυτή, είναι αρκετά εύκολο για τους γονείς να εντοπίσουν τι προκαλεί αναστάτωση στο παιδί, αφού συνήθως η αντίδρασή του είναι πολύ έντονη, με κλάματα και φωνές. Όταν αυτοί οι φόβοι επιμένουν για καιρό, δυσκολεύοντας την προσαρμογή του παιδιού, τότε χρειάζεται -πέρα από τη βοήθεια των γονιών- και η συνδρομή ειδικού.
Τι δεν πρέπει να κάνετε: Φαίνεται λογικό σε ένα γονιό τόσο μικρού παιδιού να γίνει υπερπροστατευτικός και να κάνει ό,τι μπορεί για να εξασφαλίσει ότι δεν θα βρεθεί το μικρό του αντιμέτωπο με το αντικείμενο του φόβου του ή να αντιδρά ο ίδιος εξίσου έντονα προκειμένου να το καθησυχάσει. Όμως, όταν το παιδί πανικοβάλλεται, θα πρέπει να του δείξετε τη συμπαράστασή σας, αλλά όχι να γίνετε υπερβολικά προστατευτικοί. Από την άλλη, σε καμία περίπτωση δεν συνιστάται να «σπρώχνετε» το παιδί προς το αντικείμενο του φόβου του για να σταματήσει να το φοβάται.
Πώς να το βοηθήσετε: Για τα παιδιά που φοβούνται το σκοτάδι, είναι καλό να υπάρχει ένα φως αναμμένο το βράδυ. Για τα παιδιά που φοβούνται το νερό, μπορείτε να τα αφήσετε να παίζουν με το νερό αλλά έξω από αυτό, ώστε να νιώθουν ότι ελέγχουν την κατάσταση. Δίνετε έμφαση σε θετικά συναισθήματα. Για παράδειγμα, μετά τη βόλτα σας στο πάρκο, δείξτε τον ενθουσιασμό σας για το πόσο καλά περάσατε, παίζοντας και κάνοντας ποδήλατο «παρόλο που εκεί ήταν και δυο σκυλιά». Προσπαθήστε να «εκθέσετε» σταδιακά το παιδί σε αυτό που φοβάται, χωρίς όμως να το πιέζετε. Μπορείτε, επίσης, να του ζητήσετε να ζωγραφίσει όσα του προκαλούν φόβους ή να κάνει ιστορίες για αυτά που φαντάζεται. Είναι σημαντικό να βοηθάτε τα παιδιά να διαχωρίζουν τη φαντασία από την πραγματικότητα.
Σχολική ηλικία (6-10 ετών) Σε αυτή την ηλικία, μπορεί να φοβούνται τα φαντάσματα, τουςεγκληματίες, καθώς και το θάνατο των γονιών. Γύρω στην ηλικία των 7 ετών, είναι συνηθισμένο για τα παιδιά να βλέπουν εφιάλτες, καθώς μέσα από αυτούς επεξεργάζονται τις αναμενόμενες για την ηλικία τους αγωνίες. Η όλο και μεγαλύτερη ανεξαρτητοποίηση από τους γονείς δεν τους επιτρέπει πια την αποκλειστική σχέση που είχαν μαζί τους σε πιο μικρή ηλικία. Επίσης, αντιλαμβάνονται ότι ούτε τα ίδια ούτε οι γονείς τους είναι παντοδύναμοι. Ένα παιδί που είχε μέχρι στιγμής μια ομαλή συναισθηματική εξέλιξη, είναι λογικό να «αντέξει» αυτές τις νέες φυσιολογικές αλλαγές στην ανάπτυξη, κι έτσι σταδιακά να υποχωρήσουν οι φόβοι και οι εφιάλτες. Αυτό εξαρτάται κι από το βαθμό που οι γονείς διευκολύνουν την αυτονόμηση των παιδιών.Γενικότερα, από τα 8 μέχρι τα 10 χρόνια, σταδιακά οι φόβοι ελαττώνονται. Για όσα συνεχίζουν να έχουν έντονους φόβους, το μεγαλύτερο πρόβλημα -ίσως μεγαλύτερο κι από τον ίδιο το φόβο τους- είναι ότι οι συνομήλικοί τους αντιδρούν χλευάζοντας και κοροϊδεύοντάς τα.
Τι δεν πρέπει να κάνετε: Είναι σημαντικό να μη θυμώνετε με το παιδί. Θυμηθείτε ότι δεν μπορεί να ελέγξει την αντίδρασή του και καταλαβαίνει πως φέρεται παράλογα - για την ακρίβεια, δεν συνειδητοποιεί καν τι ακριβώς συμβαίνει, απλά τρέμει από το φόβο του!
Πώς να το βοηθήσετε: Χρειάζεται να αναγνωρίσουμε το φόβο του παιδιού και το πόσο υποφέρει. Να γίνονται οι απαραίτητες διευκρινίσεις γύρω από αυτόν, χωρίς βέβαια να ενισχυθεί μια εξάρτηση του παιδιού από το γονιό. Αν φοβάται, για παράδειγμα, τις σκιές, μπορείτε να του εξηγήσετε πώς δημιουργούνται ή, αν φοβάται το γιατρό, να γίνει επίσκεψη γνωριμίας στο ιατρείο, να διαβάσετε σχετικά βιβλία για το επάγγελμα και να παίξετε παιχνίδια ρόλων με ιατρικά εργαλεία. Παράλληλα, είναι σημαντικό να το βοηθήσετε να εστιάσει και σε πιο ευχάριστα πράγματα! Ένας άλλος τρόπος για να βοηθήσετε το παιδί είναι να του προτείνετε μερικές διασκεδαστικές μεθόδους για να διώχνει το φόβο του, όταν νιώθει να τον πλησιάζει, όπως να «του λέει»: «Πήρατε λάθος νούμερο» ή να «πετάει» τις κακές σκέψεις σε ένα «σκουπιδοτενεκέ» που θα… εγκαταστήσει για αυτή τη δουλειά μέσα στο μυαλό του.
Προεφηβεία και εφηβεία (11 ετών και πάνω) Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, αφήνουν κάποιους από τους φόβους πίσω τους. Φοβίες ζώων ή αντικειμένων ξεπερνιούνται εύκολα, όταν εμφανίζονται σε μικρή ηλικία. Όμως, αν κάποιοι μένουν και είναι έντονοι, χρειάζεται οι γονείς να ασχοληθούν μαζί τους. Η ύπαρξη φοβιών -σε αντίθεση με τους φόβους- δεν είναι κάτι που απαραίτητα περνάει με την ηλικία, αν δεν αντιμετωπιστεί θεραπευτικά. Επιπλέον, σε αυτή την ηλικία είναι πιο δύσκολο για τους γονείς να επικοινωνήσουν με το παιδί, το οποίο ενδέχεται να κρύβει τι είναι αυτό που φοβάται. Ωστόσο, με προσεκτική παρατήρηση της συμπεριφοράς του συνήθως λύνεται το «αίνιγμα». Αναζητήστε δραστηριότητες ή καταστάσεις που το παιδί αποφεύγει. Εάν λέει ότι δεν του αρέσει η κολύμβηση και δεν θέλει να πηγαίνει στο κολυμβητήριο, ενώ γενικά είναι αθλητικός τύπος, ενδέχεται να φοβάται το νερό. Επίσης, ορισμένοι τύποι φοβιών δυσκολεύουν εμφανώς την προσαρμογή του εφήβου σε ομάδες συνομηλίκων.
Τι δεν πρέπει να κάνετε: Μη θεωρείτε ότι το παιδί είναι πια μεγάλο και μπορεί να διαχειρίζεται μόνο του τους φόβους και τα άγχη του. Και μην υποθέτετε ότι, εάν χρειάζεται τη βοήθειά σας, θα τη ζητήσει. Οι έφηβοι διεκδικούν την ανεξαρτησία τους και τους είναι δύσκολο να ανοίξουν την καρδιά τους, ιδιαίτερα στους γονείς.
Πώς να το βοηθήσετε: Πάρτε την πρωτοβουλία να ανοίξετε κουβέντα για το θέμα. Πείτε του ότι έχετε προσέξει πως υπάρχει κάτι που το φοβίζει και εξηγήστε του ότι θα είστε πάντα δίπλα του και πως μπορεί να ζητήσει τη στήριξή σας, όταν νιώσει την ανάγκη. Προσπαθήστε να κρατήσετε τους διαύλους επικοινωνίας ανάμεσά σας όσο πιο ανοιχτούς γίνεται, γιατί ενδέχεται να χρειαστεί η παρέμβαση ενός ειδικού, εφόσον μιλάμε για μια κατάσταση που εξακολουθεί από την παιδική ηλικία.
Μήπως χρειάζεται τη βοήθεια ειδικού; Συνήθως θεωρούμε λογικό τα παιδιά να μην είναι πολύ θαρραλέα, και έτσι μπορεί να εκλάβουμε τους φόβους τους ως δεδομένους και να μην αναζητήσουμε βοήθεια - ακόμα κι αν κάποιες φορές πραγματικά υπάρχει λόγος. Πολλά, βέβαια, εξαρτώνται από το τι είναι αυτό που προκαλεί το φόβο. Με άλλα λόγια, το παιδί μπορεί να είναι σε γενικές γραμμές καλά και να ταράζεται σπάνια, εάν αυτό που φοβάται είναι οι τίγρεις. Εάν, όμως, αναστατώνεται με το νερό ή το σκοτάδι, ή δυσκολεύεται στην επαφή του με ανθρώπους και παρεμποδίζεται η προσαρμογή του στις ομάδες των συνομηλίκων και στο σχολείο, τότε μπορεί να ζει ένα μεγάλο μέρος της ημέρας του μέσα στην ένταση. Εάν πιστεύετε ότι η καθημερινότητα του παιδιού αλλά και ολόκληρης της οικογένειας έχει αρχίσει να διαταράσσεται εξαιτίας του φόβου του, τότε καλό θα ήταν να συζητήσετε με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Στο θέμα των φοβιών, πέρα από την υποστήριξη που θα δοθεί στο παιδί, είναι εξίσου σημαντική και η συνεργασία των γονιών στο πλαίσιο της Συμβουλευτικής, ώστε να αναζητήσουν τους λόγους για τους οποίους δυσκολεύεται το παιδί τους και να βρουν τρόπους να διευκολύνουν την καθημερινότητά του.
Με τη συνεργασία της Μένης Σιώκου (ψυχολόγος-παιδαγωγός).
Η ανάπτυξη περιλαμβάνει πολλά στοιχεία, όμορφα αλλά και δύσκολα, και τα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα από τη βρεφική ηλικία και με τα δύο. Ο φόβος είναι βασικό στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης, ένα φυσικό συναίσθημα που μας κινητοποιεί για την προστασία από τους κινδύνους. Όταν, όμως, αντί να προστατεύει, εμποδίζει, χρειάζεται να δώσουμε στο παιδί την κατάλληλη φροντίδα για την αντιμετώπισή του.
Προσχολική ηλικία (3-5 ετών)
Ο πρώτος φόβος που εμφανίζουν τα βρέφη γύρω στον 8ο μήνα είναι αυτός των ξένων. Από 2 έως 4 ετών, τα παιδιά μπορεί να αρχίσουν να εκφράζουν συγκεκριμένους φόβους. Οι πιο συνηθισμένοι είναι αυτοί για τους θορύβους, το σκοτάδι, τα ογκώδηαντικείμενα, τα άγρια ζώα και ο φόβος «μη φύγει η μητέρα το βράδυ». Τα λίγο πιο μεγάλα παιδιά μπορεί να φοβούνται τα ατυχήματα και να μην τα δαγκώσει σκύλος. Πολύ συχνοί είναι οι νυχτερινοί φόβοι αυτής της ηλικίας, που δηλώνουν ότι τα παιδιά συνειδητοποιούν πως μεγαλώνουν και δεν μπορούν να έχουν αποκλειστικά τους γονείς τους, όπως συνέβαινε όταν ήταν μωρά. Αυτό δημιουργεί μια σειρά από άγχη για το ότι νιώθουν μόνα τους και πρέπει να αντέξουν τη νέα πραγματικότητα. Στην ηλικία αυτή, είναι αρκετά εύκολο για τους γονείς να εντοπίσουν τι προκαλεί αναστάτωση στο παιδί, αφού συνήθως η αντίδρασή του είναι πολύ έντονη, με κλάματα και φωνές. Όταν αυτοί οι φόβοι επιμένουν για καιρό, δυσκολεύοντας την προσαρμογή του παιδιού, τότε χρειάζεται -πέρα από τη βοήθεια των γονιών- και η συνδρομή ειδικού.
Τι δεν πρέπει να κάνετε: Φαίνεται λογικό σε ένα γονιό τόσο μικρού παιδιού να γίνει υπερπροστατευτικός και να κάνει ό,τι μπορεί για να εξασφαλίσει ότι δεν θα βρεθεί το μικρό του αντιμέτωπο με το αντικείμενο του φόβου του ή να αντιδρά ο ίδιος εξίσου έντονα προκειμένου να το καθησυχάσει. Όμως, όταν το παιδί πανικοβάλλεται, θα πρέπει να του δείξετε τη συμπαράστασή σας, αλλά όχι να γίνετε υπερβολικά προστατευτικοί. Από την άλλη, σε καμία περίπτωση δεν συνιστάται να «σπρώχνετε» το παιδί προς το αντικείμενο του φόβου του για να σταματήσει να το φοβάται.
Πώς να το βοηθήσετε: Για τα παιδιά που φοβούνται το σκοτάδι, είναι καλό να υπάρχει ένα φως αναμμένο το βράδυ. Για τα παιδιά που φοβούνται το νερό, μπορείτε να τα αφήσετε να παίζουν με το νερό αλλά έξω από αυτό, ώστε να νιώθουν ότι ελέγχουν την κατάσταση. Δίνετε έμφαση σε θετικά συναισθήματα. Για παράδειγμα, μετά τη βόλτα σας στο πάρκο, δείξτε τον ενθουσιασμό σας για το πόσο καλά περάσατε, παίζοντας και κάνοντας ποδήλατο «παρόλο που εκεί ήταν και δυο σκυλιά». Προσπαθήστε να «εκθέσετε» σταδιακά το παιδί σε αυτό που φοβάται, χωρίς όμως να το πιέζετε. Μπορείτε, επίσης, να του ζητήσετε να ζωγραφίσει όσα του προκαλούν φόβους ή να κάνει ιστορίες για αυτά που φαντάζεται. Είναι σημαντικό να βοηθάτε τα παιδιά να διαχωρίζουν τη φαντασία από την πραγματικότητα.
Σχολική ηλικία (6-10 ετών) Σε αυτή την ηλικία, μπορεί να φοβούνται τα φαντάσματα, τουςεγκληματίες, καθώς και το θάνατο των γονιών. Γύρω στην ηλικία των 7 ετών, είναι συνηθισμένο για τα παιδιά να βλέπουν εφιάλτες, καθώς μέσα από αυτούς επεξεργάζονται τις αναμενόμενες για την ηλικία τους αγωνίες. Η όλο και μεγαλύτερη ανεξαρτητοποίηση από τους γονείς δεν τους επιτρέπει πια την αποκλειστική σχέση που είχαν μαζί τους σε πιο μικρή ηλικία. Επίσης, αντιλαμβάνονται ότι ούτε τα ίδια ούτε οι γονείς τους είναι παντοδύναμοι. Ένα παιδί που είχε μέχρι στιγμής μια ομαλή συναισθηματική εξέλιξη, είναι λογικό να «αντέξει» αυτές τις νέες φυσιολογικές αλλαγές στην ανάπτυξη, κι έτσι σταδιακά να υποχωρήσουν οι φόβοι και οι εφιάλτες. Αυτό εξαρτάται κι από το βαθμό που οι γονείς διευκολύνουν την αυτονόμηση των παιδιών.Γενικότερα, από τα 8 μέχρι τα 10 χρόνια, σταδιακά οι φόβοι ελαττώνονται. Για όσα συνεχίζουν να έχουν έντονους φόβους, το μεγαλύτερο πρόβλημα -ίσως μεγαλύτερο κι από τον ίδιο το φόβο τους- είναι ότι οι συνομήλικοί τους αντιδρούν χλευάζοντας και κοροϊδεύοντάς τα.
Τι δεν πρέπει να κάνετε: Είναι σημαντικό να μη θυμώνετε με το παιδί. Θυμηθείτε ότι δεν μπορεί να ελέγξει την αντίδρασή του και καταλαβαίνει πως φέρεται παράλογα - για την ακρίβεια, δεν συνειδητοποιεί καν τι ακριβώς συμβαίνει, απλά τρέμει από το φόβο του!
Πώς να το βοηθήσετε: Χρειάζεται να αναγνωρίσουμε το φόβο του παιδιού και το πόσο υποφέρει. Να γίνονται οι απαραίτητες διευκρινίσεις γύρω από αυτόν, χωρίς βέβαια να ενισχυθεί μια εξάρτηση του παιδιού από το γονιό. Αν φοβάται, για παράδειγμα, τις σκιές, μπορείτε να του εξηγήσετε πώς δημιουργούνται ή, αν φοβάται το γιατρό, να γίνει επίσκεψη γνωριμίας στο ιατρείο, να διαβάσετε σχετικά βιβλία για το επάγγελμα και να παίξετε παιχνίδια ρόλων με ιατρικά εργαλεία. Παράλληλα, είναι σημαντικό να το βοηθήσετε να εστιάσει και σε πιο ευχάριστα πράγματα! Ένας άλλος τρόπος για να βοηθήσετε το παιδί είναι να του προτείνετε μερικές διασκεδαστικές μεθόδους για να διώχνει το φόβο του, όταν νιώθει να τον πλησιάζει, όπως να «του λέει»: «Πήρατε λάθος νούμερο» ή να «πετάει» τις κακές σκέψεις σε ένα «σκουπιδοτενεκέ» που θα… εγκαταστήσει για αυτή τη δουλειά μέσα στο μυαλό του.
Προεφηβεία και εφηβεία (11 ετών και πάνω) Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, αφήνουν κάποιους από τους φόβους πίσω τους. Φοβίες ζώων ή αντικειμένων ξεπερνιούνται εύκολα, όταν εμφανίζονται σε μικρή ηλικία. Όμως, αν κάποιοι μένουν και είναι έντονοι, χρειάζεται οι γονείς να ασχοληθούν μαζί τους. Η ύπαρξη φοβιών -σε αντίθεση με τους φόβους- δεν είναι κάτι που απαραίτητα περνάει με την ηλικία, αν δεν αντιμετωπιστεί θεραπευτικά. Επιπλέον, σε αυτή την ηλικία είναι πιο δύσκολο για τους γονείς να επικοινωνήσουν με το παιδί, το οποίο ενδέχεται να κρύβει τι είναι αυτό που φοβάται. Ωστόσο, με προσεκτική παρατήρηση της συμπεριφοράς του συνήθως λύνεται το «αίνιγμα». Αναζητήστε δραστηριότητες ή καταστάσεις που το παιδί αποφεύγει. Εάν λέει ότι δεν του αρέσει η κολύμβηση και δεν θέλει να πηγαίνει στο κολυμβητήριο, ενώ γενικά είναι αθλητικός τύπος, ενδέχεται να φοβάται το νερό. Επίσης, ορισμένοι τύποι φοβιών δυσκολεύουν εμφανώς την προσαρμογή του εφήβου σε ομάδες συνομηλίκων.
Τι δεν πρέπει να κάνετε: Μη θεωρείτε ότι το παιδί είναι πια μεγάλο και μπορεί να διαχειρίζεται μόνο του τους φόβους και τα άγχη του. Και μην υποθέτετε ότι, εάν χρειάζεται τη βοήθειά σας, θα τη ζητήσει. Οι έφηβοι διεκδικούν την ανεξαρτησία τους και τους είναι δύσκολο να ανοίξουν την καρδιά τους, ιδιαίτερα στους γονείς.
Πώς να το βοηθήσετε: Πάρτε την πρωτοβουλία να ανοίξετε κουβέντα για το θέμα. Πείτε του ότι έχετε προσέξει πως υπάρχει κάτι που το φοβίζει και εξηγήστε του ότι θα είστε πάντα δίπλα του και πως μπορεί να ζητήσει τη στήριξή σας, όταν νιώσει την ανάγκη. Προσπαθήστε να κρατήσετε τους διαύλους επικοινωνίας ανάμεσά σας όσο πιο ανοιχτούς γίνεται, γιατί ενδέχεται να χρειαστεί η παρέμβαση ενός ειδικού, εφόσον μιλάμε για μια κατάσταση που εξακολουθεί από την παιδική ηλικία.
Μήπως χρειάζεται τη βοήθεια ειδικού; Συνήθως θεωρούμε λογικό τα παιδιά να μην είναι πολύ θαρραλέα, και έτσι μπορεί να εκλάβουμε τους φόβους τους ως δεδομένους και να μην αναζητήσουμε βοήθεια - ακόμα κι αν κάποιες φορές πραγματικά υπάρχει λόγος. Πολλά, βέβαια, εξαρτώνται από το τι είναι αυτό που προκαλεί το φόβο. Με άλλα λόγια, το παιδί μπορεί να είναι σε γενικές γραμμές καλά και να ταράζεται σπάνια, εάν αυτό που φοβάται είναι οι τίγρεις. Εάν, όμως, αναστατώνεται με το νερό ή το σκοτάδι, ή δυσκολεύεται στην επαφή του με ανθρώπους και παρεμποδίζεται η προσαρμογή του στις ομάδες των συνομηλίκων και στο σχολείο, τότε μπορεί να ζει ένα μεγάλο μέρος της ημέρας του μέσα στην ένταση. Εάν πιστεύετε ότι η καθημερινότητα του παιδιού αλλά και ολόκληρης της οικογένειας έχει αρχίσει να διαταράσσεται εξαιτίας του φόβου του, τότε καλό θα ήταν να συζητήσετε με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Στο θέμα των φοβιών, πέρα από την υποστήριξη που θα δοθεί στο παιδί, είναι εξίσου σημαντική και η συνεργασία των γονιών στο πλαίσιο της Συμβουλευτικής, ώστε να αναζητήσουν τους λόγους για τους οποίους δυσκολεύεται το παιδί τους και να βρουν τρόπους να διευκολύνουν την καθημερινότητά του.
Με τη συνεργασία της Μένης Σιώκου (ψυχολόγος-παιδαγωγός).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου