13-11-2013 /
Τι συμβαίνει στο ανθρώπινο μυαλό και σώμα όταν ερωτευόμαστε και πώς μπορούμε να αυξήσουμε τις πιθανότητες επιτυχίας μας στο απαιτητικό και διεγερτικό παιχνίδι του έρωτα; Διαβάστε τις απαντήσεις στα όσα ακολουθούν.
Είναι τα γαλάζια του μάτια ή μήπως τα ξανθά της μαλλιά; Ή τίποτα από αυτά; Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου, ιδιαίτερα όταν έχει να κάνει με τον έρωτα. Μπορεί οι ερευνητές να καταπιάνονται με τα μυστήρια του φτερωτού θεού σε μια προσπάθεια να τον καταλάβουν, τελικά όμως επιβεβαιώνουν την πολυπλοκότητά του. Και όπως έλεγε η Αντιγόνη και αιώνες μετά απήγγειλε η Αλίκη Βουγιουκλάκη στην ταινία «Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο»: «Έρωτα ανίκητε στη μάχη… κανείς δεν γλιτώνει από σε, μήτε θεός μήτε θνητός».
Σε χρόνο ρεκόρ Ο έρωτας προκαλεί συναίσθημα ευφορίας, ενώ επηρεάζει και περιοχές διανοητικών λειτουργιών του εγκεφάλου μας. Πρόσφατη μετα-ανάλυση από το Πανεπιστήμιο Syracuse της Νέας Υόρκης έδειξε ότι όταν ερωτευόμαστε 12 περιοχές του εγκεφάλου εργάζονται παράλληλα, προκαλώντας ευφορία, χάρη σε χημικές ουσίες όπως η ντοπαμίνη, η ωκυτοκίνη, η αδρεναλίνη. Για να γίνει ενεργοποίηση αυτών των κυκλωμάτων του εγκεφάλου, αρκεί μόλις 1/5 του δευτερολέπτου.
Το συναίσθημα αυτό επηρεάζει, επίσης, γνωστικές λειτουργίες όπως η νοητική αναπαράσταση και η εικόνα του σώματος, γεγονός που μπορεί να εξηγήσει γιατί οι ικανότητες και οι συμπεριφορές μας ποικίλλουν σημαντικά όταν προχωρούμε σε μια νέα σχέση.
Εγκεφαλικά παιχνίδια «Ο έρωτας βλέπει όχι με τα μάτια, αλλά με το μυαλό», έγραφε ο Σέξπιρ και, αιώνες μετά, η επιστήμη επιβεβαιώνει τον λόγο του. Ο εγκέφαλος αποτελεί τον κύριο ρυθμιστή της σεξουαλικής συμπεριφοράς και η περιοχή που εμπλέκεται περισσότερο είναι ο υποθάλαμος. Συνοπτικά, ο υποθάλαμος απελευθερώνει ορμόνες που διεγείρουν την πρόσθια υπόφυση, η οποία με τη σειρά της απελευθερώνει ορμόνες που επιδρούν στις ωοθήκες για την έκκριση οιστρογόνων και στους όρχεις για την έκκριση τεστοστερόνης. Αυτές οι σεξουαλικές ορμόνες επιστρέφουν στον υποθάλαμο και πυροδοτούν τη σεξουαλική συμπεριφορά. Οι χημικές ουσίες που δρουν στον εγκέφαλο όταν είμαστε ερωτευμένοι διεγείρουν το κέντρο ευχαρίστησής του, με αποτέλεσμα να νιώθουμε ευδιαθεσία.
Εγκέφαλος & σεξουαλική συμπεριφορά Τρία αλληλοσυνδεόμενα και διακριτά κυκλώματα συναισθημάτων-κινήτρων έχουν αναπτυχθεί:
Έρευνα έδειξε ότι πραγματικοί σύντροφοι είχαν σημαντικά περισσότερες MHC διαφορές από αυτές που θα μπορούσαν να βρεθούν τυχαία. Αυτές οι διαφορές φαίνεται να είναι εκείνες που οδηγούν στην επιτυχημένη αναπαραγωγή, προκειμένου να αποκτήσουμε υγιείς απογόνους.
Επιπλέον, σε πρόσφατη μελέτη, όπου πραγματοποιήθηκε έλεγχος του γονιδιώματος σε τρεις πληθυσμούς -από την Αφρική, την Ευρωπαϊκή Αμερική και το Μεξικό-, οι αναλύσεις εντόπισαν γονίδια και βιολογικές λειτουργίες που μπορεί να επηρεάσουν την επιλογή συντρόφου στον άνθρωπο, συμπεριλαμβανομένων των γονιδίων που εμπλέκονται στην εξωτερική εμφάνιση, στο ανοσοποιητικό σύστημα και στη συμπεριφορά. Βρέθηκε ότι οι βιολογικές λειτουργίες που ενδεχομένως επηρεάζουν την επιλογή συντρόφου είναι πολιτισμικά καθοδηγούμενες.
Με μια ματιά Πόσα τραγούδια έχουν γραφτεί για τα μάτια! Η επαφή με το βλέμμα έχει κυρίαρχο ρόλο στο ερωτικό παιχνίδι. Τα οπτικά ερεθίσματα είναι τα συνηθέστερα και θεωρούνται τα πιο ισχυρά που μπορούν να ενεργοποιήσουν την ερωτική έλξη. Από τη στιγμή που κάποιος «τραβήξει» το ερωτικό μας ενδιαφέρον, αναλαμβάνει δράση το συμπαθητικό νευρικό σύστημα. Έτσι, ασυνείδητα οι κόρες των ματιών μας διαστέλλονται και ανοιγοκλείνουμε γρήγορα τα βλέφαρα.
Ο ρόλος των φερομoνών Η οσφρητική επικοινωνία είναι συχνή μεταξύ των ζώων και μελέτες δείχνουν ότι και οι άνθρωποι φαίνεται να τη χρησιμοποιούν και να είναι σε θέση να παράγουν και να αντιλαμβάνονται ορισμένες φερομόνες. Μάλιστα, φαίνεται οι ουσίες αυτές να μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη βιολογία της συμπεριφοράς και της αναπαραγωγής μας.
Οι φερομόνες ανιχνεύονται από τον βλεννογόνο της μύτης και καταλήγουν στον εγκέφαλο, διεγείροντας τα πιο πρωτόγονα κέντρα του εγκεφάλου και προκαλώντας ενστικτώδεις αντιδράσεις. Παρά τις διιστάμενες απόψεις, πρόσφατη ανακάλυψη ενός γονιδίου που εμπλέκεται στην παραγωγή μιας πρωτεΐνης στον βλεννογόνο της μύτης, ο ρόλος της οποίας είναι η ανίχνευση των φερομονών, συνηγορεί υπέρ της «οσφρητικής επικοινωνίας».
Η καρδιά μου χτυπά τρελά Ιδρωμένες παλάμες, κόκκινο πρόσωπο, παλμοί που ανεβαίνουν. Πρόκειται για αντιδράσεις του οργανισμού, όχι στη θέα κάποιου κινδύνου, αλλά του αγαπημένου μας. Οι ερωτευμένοι φαίνεται να βιώνουν μια κατάσταση που αναγκάζει τον οργανισμό να απαντήσει με ανάλογο τρόπο με αυτόν που απαντά όταν αντιμετωπίζει καταστάσεις στρες. Έτσι, απελευθερώνει κατεχολαμίνες και παρουσιάζει αύξηση των επιπέδων της αδρεναλίνης και ταχυκαρδία.
Κόμπος στο στομάχι Οι Άγγλοι όταν ερωτεύονται έχουν «πεταλούδες» στο στομάχι. Επομένως, δεν συνδέουμε μόνο εμείς τον έρωτα με… στομαχικές διαταραχές. Μάλιστα, συχνά μας κόβεται και η όρεξη. Γιατί; Ο έρωτας αναγνωρίζεται ως μια κατάσταση «στρες», με αποτέλεσμα το αυτόνομο νευρικό σύστημα να προκαλεί έκκριση επινεφρίνης. Αυτή η αντίδραση διακόπτει ή επιβραδύνει διεργασίες, όπως αυτήν του πεπτικού συστήματος, ώστε ο οργανισμός να επικεντρωθεί στην κατάσταση άγχους. Επίσης, εκκρίνεται κορτιζόλη, που εμποδίζει την πέψη και τον μεταβολισμό, προκαλώντας διαταραχές στο στομάχι.
Ερωτικό κοκτέιλΟι ορμόνες και οι νευροδιαβιβαστές που δρουν στον εγκέφαλο έχουν ισχυρή επιρροή στη διάθεσή μας και σε έναν βαθμό στον τρόπο που σκεφτόμαστε.
ΣεροτονίνηΗ ορμόνη αυτή θεωρείται η κατεξοχήν χημική ουσία που συνδέεται με το αίσθημα ευεξίας και ευτυχίας.
ΝτοπαμίνηΑνεβάζει τη διάθεση και σχετίζεται με την ευχαρίστηση, τη σεξουαλική συμπεριφορά, τις αναπαραγωγικές λειτουργίες και τον έλεγχο των ορμονικών εκκρίσεων του εγκεφάλου.
Ωκυτοκίνη & βασοπρεσίνηΕίναι οι ορμόνες που έχουν σχέση με τα συναισθήματα οικειότητας και τρυφερότητας.
ΕνδορφίνεςΦυσικά οπιοειδή του εγκεφάλου που δημιουργούν αίσθημα ευεξίας, ενώ ταυτόχρονα καταστέλλουν τη λειτουργία των περιοχών του που συνδέονται με τον πόνο και την επιθετικότητα.
ΣωματοτροπίνηΕίναι γνωστή ως αυξητική ορμόνη και θεωρείται ότι τροφοδοτεί τον οργανισμό με ενεργητικότητα και ζωντάνια.
ΑδρεναλίνηΑυξάνει την καρδιακή δραστηριότητα και τον ρυθμό της αναπνοής, βελτιώνει τη μυϊκή δράση και ανεβάζει τη διάθεση.
Είτε ακόμα ψάχνετε τον έρωτα της ζωής σας είτε τον έχετε ήδη βρει και θέλετε να τον κρατήσετε ζωντανό, οι έρευνες δείχνουν τι είναι αυτό που κερδίζει στο παιχνίδι της κατάκτησης.
Σαν δυο σταγόνες νερό Και τα δύο φύλα θεωρούν πιο ελκυστικούς, υγιείς και γόνιμους τους εκπροσώπους του αντίθετου φύλου με τα πιο συμμετρικά χαρακτηριστικά, σύμφωνα με ερευνητές. Η καλή συμμετρία δείχνει ότι ένα άτομο διαθέτει γερά γονίδια και αποτελεί μια καλή επιλογή συντρόφου για αναπαραγωγή. Αν διαλέξουμε για σύντροφό μας κάποιον με συμμετρικά χαρακτηριστικά, τότε οι απόγονοί μας έχουν περισσότερες πιθανότητες να αποκτήσουν και εκείνοι συμμετρικά χαρακτηριστικά.
Ο τρόπος που περπατάς Το πόσο ελκυστικοί είμαστε εξαρτάται όχι μόνο από το σχήμα του σώματός μας, αλλά και από τον τρόπο που περπατάμε, λένε οι έρευνες. Το χαρακτηριστικό αυτό αποτελεί στοιχείο που έχει να κάνει με το τι ορίζει η κοινωνία μας ως ωραίο, αλλά και το τι θεωρεί αρρενωπό και τι θηλυκό. Οι παρατηρήσεις ερευνητών από τα Πανεπιστήμια Texas A&M και New York στις Η.Π.Α. έδειξαν ότι η ελκυστικότητα μιας γυναίκας αυξήθηκε κατά 50% όταν περπατούσε κουνώντας τους γοφούς της, ενώ η εκτίμηση για την ελκυστικότητα των ανδρών διπλασιάστηκε όταν περπατούσαν κουνώντας τους ώμους τους.
Μόνο εσένα Η πίστη θεωρείται και από τα δύο φύλα βασικό κριτήριο για την επιλογή συντρόφου σε μια μακροχρόνια σχέση, σύμφωνα με ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Cornell στις Η.Π.Α. Οι υπεύθυνοι ζήτησαν από σχεδόν 1.000 άτομα, ηλικίας 18-24 ετών, να κατατάξουν σε σειρά προτεραιότητας συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που τους δόθηκαν και εκείνοι αξιολόγησαν ως τα σημαντικότερα κριτήρια επιλογής συντρόφου -με τη σειρά που ακολουθούν- την αφοσίωση στον σύντροφο, την εμφάνιση, τη δέσμευση στην οικογένεια, την οικονομική και την επαγγελματική κατάσταση.
Μεγάλες προσδοκίες Ωραίες οι ιστορίες για πρίγκιπες και λευκά άλογα, αλλά μπορεί στην πραγματική ζωή να αποδειχτούν παγίδα. Η ιδέα τού να βρούμε τον τέλειο σύντροφο μπορεί να δημιουργήσει υψηλές προσδοκίες, που συχνά μας αποπροσανατολίζουν, ενώ πιθανότατα να λειτουργούν «ανθρωποδιωκτικά». Το «τέλειο» δεν μας κάνει πιο ευτυχισμένους, αφού δημιουργεί ένα πρότυπο ανθρώπου που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Παράλληλα, μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία μιας διαστρεβλωμένης εικόνας, καθώς στον άλλον ψάχνουμε τον εαυτό μας ή τον εαυτό που θα θέλαμε να έχουμε. Ο «τέλειος άλλος» μπορεί να αποτελεί μια προβολή της ανεπάρκειάς μας και περιμένουμε να καλυφθεί μέσα από την αρτιότητα του άλλου.
Χίλιες και μία επιλογέςΟ φόβος της μοναξιάς και της απόρριψης, αλλά και η ανασφάλεια, έχουν ως αποτέλεσμα πολλές φορές άνδρες και γυναίκες να συνάπτουν σχέσεις χωρίς να καλύπτονται από την επιλογή τους. Η εναλλαγή συντρόφων που αποτελεί τρόπο ζωής συνήθως δεν οδηγεί στην πληρότητα, αλλά στοχεύει στο να μη νιώθουμε μόνοι. Έτσι, όμως, δεν καλύπτουμε τις ανάγκες μας, απλώς δημιουργούμε μια ψευδαίσθηση επάρκειας που σύντομα εξανεμίζεται. Το ζητούμενο είναι αν στη θέση της θα χτίσουμε μια νέα ψευδαίσθηση ή αν θα συνειδητοποιήσουμε πως με τον τρόπο αυτό αποφεύγουμε την επαφή με τις πραγματικές μας ανάγκες, τη δημιουργία υποχρεώσεων που απορρέουν από την πραγματική δέσμευση, ενώ ταυτόχρονα απομακρυνόμαστε και από το να επενδύσουμε σε έναν άλλον άνθρωπο και αντίστοιχα αυτός σε εμάς. Μπορεί μερικές φορές να οδηγούμαστε στο να μην παίρνουμε μια απόφαση μέχρι να δοκιμάσουμε ό,τι υπάρχει διαθέσιμο, αλλά ενδέχεται η πρακτική αυτή να μας αποπροσανατολίζει από αυτό που πραγματικά θέλουμε, ίσως γιατί φοβόμαστε ότι δεν είμαστε άξιοι.
Σπάστε τη ρουτίναΑν μας έχει «ρουφήξει» η ρουτίνα, τότε μικρές αλλαγές στην καθημερινότητά μας θα μας ανανεώσουν. Τι μπορούμε να κάνουμε;
Επίσης, στη διάρκεια μιας σχέσης τόσο ο άνδρας όσο και η γυναίκα αναλαμβάνουν διάφορους ρόλους, όπως του σύντροφου, του γονιού, του εργαζομένου. Δεν πρέπει, όμως, ο ένας ρόλος να καλύπτει τον άλλον, πράγμα που συμβαίνει συνήθως όταν υπάρχει κάποιο παιδί στην οικογένεια. Η σεξουαλικότητα είναι αναπόσπαστο μέρος της φύσης μας και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε.
Η εικόνα μας
Η σχέση μας με τον εαυτό μας και το σώμα μας αποτελεί στοιχείο της ψυχοσυναισθηματικής μας υγείας και της συμπεριφοράς μας. Η κακή αυτοεικόνα και η χαμηλή αυτοεκτίμηση οδηγούν σε δυσλειτουργικές συμπεριφορές. Καλό είναι, λοιπόν, να προσέχουμε περισσότερο το σώμα μας και την εικόνα μας. Λίγη γυμναστική, μια αλλαγή στα μαλλιά και το ντύσιμο, θα βελτιώσουν την εμφάνισή μας και θα ανεβάσουν την αυτοπεποίθησή μας. Βέβαια, ενώ μπορεί οι αλλαγές αυτές να βελτιώσουν την εικόνα μας, αν το αίσθημα ανεπάρκειας επιμένει, ίσως είναι προτιμότερο να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό για να δούμε τι συμβαίνει.
Ώρα να μιλήσουμε! Δεν χρειάζεται να «νοσήσουμε ερωτικά» για να ζητήσουμε βοήθεια. Επαναλαμβανόμενες μη ωφέλιμες συμπεριφορές αρκούν για να πάρουμε μια γνώμη που ίσως μας προσφέρει μια νέα οπτική. Το πότε θα γίνει αυτό αποτελεί προσωπική επιλογή, που εξαρτάται από το πόσο ανησυχητικά είναι για εμάς τα συμπτώματα που αναγνωρίζουμε στον εαυτό μας, αλλά και από τις αντιδράσεις των γύρω μας σε αυτά.
Η αναζήτηση θεραπείας αποτελεί δύσκολη απόφαση για αρκετούς ανθρώπους. Αυτό συνήθως κρύβει φόβο, αδυναμία αντιμετώπισης, αλλά και μια φυσική τάση προς την απόλαυση που απορρέει και από τη δυσαρέσκεια. Η δυσφορία είναι ικανή να μας κρατήσει δέσμιους, με αποτέλεσμα να μπούμε σε έναν φαύλο κύκλο επανάληψης. Διχασμένοι, λοιπόν, ανάμεσα σε δύο αντίρροπες δυνάμεις (η μία μας τραβάει στη στασιμότητα και τη συντήρηση και η άλλη μας ωθεί στην εύρεση λύσης), συχνά προσπαθούμε να βρούμε μόνοι τι συμβαίνει και να το αντιμετωπίσουμε με διάφορους τρόπους, που σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να λειτουργήσουν καταπραϋντικά, αλλά από μόνοι τους δεν αρκούν. Συνήθως, μέσα από την προσπάθεια αυτή αντιμετωπίζουμε προσωρινά το πρόβλημα, που μπορεί να επανεμφανιστεί διογκωμένο. Ποτέ, όμως, δεν είναι αργά να ζητήσουμε βοήθεια.
| Μέρος Α | Η χημεία του έρωτα |
Σε χρόνο ρεκόρ Ο έρωτας προκαλεί συναίσθημα ευφορίας, ενώ επηρεάζει και περιοχές διανοητικών λειτουργιών του εγκεφάλου μας. Πρόσφατη μετα-ανάλυση από το Πανεπιστήμιο Syracuse της Νέας Υόρκης έδειξε ότι όταν ερωτευόμαστε 12 περιοχές του εγκεφάλου εργάζονται παράλληλα, προκαλώντας ευφορία, χάρη σε χημικές ουσίες όπως η ντοπαμίνη, η ωκυτοκίνη, η αδρεναλίνη. Για να γίνει ενεργοποίηση αυτών των κυκλωμάτων του εγκεφάλου, αρκεί μόλις 1/5 του δευτερολέπτου.
Το συναίσθημα αυτό επηρεάζει, επίσης, γνωστικές λειτουργίες όπως η νοητική αναπαράσταση και η εικόνα του σώματος, γεγονός που μπορεί να εξηγήσει γιατί οι ικανότητες και οι συμπεριφορές μας ποικίλλουν σημαντικά όταν προχωρούμε σε μια νέα σχέση.
Εγκεφαλικά παιχνίδια «Ο έρωτας βλέπει όχι με τα μάτια, αλλά με το μυαλό», έγραφε ο Σέξπιρ και, αιώνες μετά, η επιστήμη επιβεβαιώνει τον λόγο του. Ο εγκέφαλος αποτελεί τον κύριο ρυθμιστή της σεξουαλικής συμπεριφοράς και η περιοχή που εμπλέκεται περισσότερο είναι ο υποθάλαμος. Συνοπτικά, ο υποθάλαμος απελευθερώνει ορμόνες που διεγείρουν την πρόσθια υπόφυση, η οποία με τη σειρά της απελευθερώνει ορμόνες που επιδρούν στις ωοθήκες για την έκκριση οιστρογόνων και στους όρχεις για την έκκριση τεστοστερόνης. Αυτές οι σεξουαλικές ορμόνες επιστρέφουν στον υποθάλαμο και πυροδοτούν τη σεξουαλική συμπεριφορά. Οι χημικές ουσίες που δρουν στον εγκέφαλο όταν είμαστε ερωτευμένοι διεγείρουν το κέντρο ευχαρίστησής του, με αποτέλεσμα να νιώθουμε ευδιαθεσία.
Οι ορμόνες των εραστών Η δρ. Helen Fisher, βιοανθρωπολόγος, υποστηρίζει ότι οι ορμόνες και οι νευροδιαβιβαστές είναι οι υπεύθυνες ουσίες για την εύρεση του ιδανικού συντρόφου. Σε πρόσφατη μελέτη της προσπάθησε, με βάση τη βιβλιογραφία της επιστήμης της γενετικής, να προσθέσει τον ρόλο της βιολογίας της ιδιοσυγκρασίας στην ανθρώπινη κατανόηση της αγάπης. Μελέτησε, λοιπόν, 40.000 άνδρες και γυναίκες και κατέληξε σε 4 ιδιοσυγκρασίες που φάνηκε να σχετίζονται με αυτές τις χημικές ουσίες, ανάλογα με την ουσία που απελευθερώνεται σε μεγαλύτερη ποσότητα στον εγκέφαλο:
Το επόμενο βήμα, σε μελέτη που είναι υπό εξέλιξη, είναι να γίνει έλεγχος αυτών των ορμονών και νευροδιαβιβαστών σε αυτές τις 4 κατηγορίες ανθρώπων, για να επιβεβαιωθεί αυτή η αντιστοιχία. |
Εγκέφαλος & σεξουαλική συμπεριφορά Τρία αλληλοσυνδεόμενα και διακριτά κυκλώματα συναισθημάτων-κινήτρων έχουν αναπτυχθεί:
- Η σεξουαλική ορμή, που μας ωθεί προς τη σεξουαλική ένωση και συνδέεται με τα οιστρογόνα και τα ανδρογόνα.
- Η ερωτική έλξη, που μας ωθεί να επιλέξουμε μεταξύ πολλών συντρόφων και συνοδεύεται από αλλαγές των επιπέδων της ντοπαμίνης, της επινεφρίνης και της σεροτονίνης.
- Η πρόσδεση, που μας καθιστά ικανούς να συνεργαστούμε ώστε να ολοκληρωθούν οι γονεϊκές μας υποχρεώσεις, και σχετίζεται με την ωκυτοκίνη και τη βασοπρεσίνη.
Έρευνα έδειξε ότι πραγματικοί σύντροφοι είχαν σημαντικά περισσότερες MHC διαφορές από αυτές που θα μπορούσαν να βρεθούν τυχαία. Αυτές οι διαφορές φαίνεται να είναι εκείνες που οδηγούν στην επιτυχημένη αναπαραγωγή, προκειμένου να αποκτήσουμε υγιείς απογόνους.
Επιπλέον, σε πρόσφατη μελέτη, όπου πραγματοποιήθηκε έλεγχος του γονιδιώματος σε τρεις πληθυσμούς -από την Αφρική, την Ευρωπαϊκή Αμερική και το Μεξικό-, οι αναλύσεις εντόπισαν γονίδια και βιολογικές λειτουργίες που μπορεί να επηρεάσουν την επιλογή συντρόφου στον άνθρωπο, συμπεριλαμβανομένων των γονιδίων που εμπλέκονται στην εξωτερική εμφάνιση, στο ανοσοποιητικό σύστημα και στη συμπεριφορά. Βρέθηκε ότι οι βιολογικές λειτουργίες που ενδεχομένως επηρεάζουν την επιλογή συντρόφου είναι πολιτισμικά καθοδηγούμενες.
Με μια ματιά Πόσα τραγούδια έχουν γραφτεί για τα μάτια! Η επαφή με το βλέμμα έχει κυρίαρχο ρόλο στο ερωτικό παιχνίδι. Τα οπτικά ερεθίσματα είναι τα συνηθέστερα και θεωρούνται τα πιο ισχυρά που μπορούν να ενεργοποιήσουν την ερωτική έλξη. Από τη στιγμή που κάποιος «τραβήξει» το ερωτικό μας ενδιαφέρον, αναλαμβάνει δράση το συμπαθητικό νευρικό σύστημα. Έτσι, ασυνείδητα οι κόρες των ματιών μας διαστέλλονται και ανοιγοκλείνουμε γρήγορα τα βλέφαρα.
Ραγισμένη καρδιά Ίσως η φράση «μου ράγισες την καρδιά» να μην είναι τελικά τόσο τυχαία. Ο ερωτικός πόνος μπορεί να μην αφήνει ανοιχτές πληγές, σίγουρα όμως είναι αισθητός. Έρευνα του Πανεπιστημίου του Michigan στις Η.Π.Α., που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Proceedings of the National Academy of Sciences», έδειξε ότι όταν χωρίζουμε ενεργοποιούνται οι ίδιες περιοχές του εγκεφάλου που θα ενεργοποιούνταν από κάποιο σωματικό πόνο. Αποδεικνύεται έτσι ότι η κοινωνική απόρριψη και ο σωματικός πόνος είναι παρόμοια, όχι μόνο γιατί είναι οδυνηρά, αλλά και γιατί μοιράζονται μια κοινή σωματοαισθητική εκπροσώπηση.
Το άρωμα Η μύτη παίζει σημαντικό ρόλο στην εύρεση συντρόφου. Μάλιστα, ο καθένας έχει τη δική του μυρωδιά και αυτή ακριβώς είναι που μπορεί να προκαλέσει ερωτική επιθυμία σε κάποιον ή να απωθήσει έναν άλλον. Θυμηθείτε τον ήρωα του βιβλίου «Το Άρωμα», του Πάτρικ Ζίσκιντ. Υπεύθυνες για τη διαδικασία αυτή είναι οι φερομόνες, ουσίες που παράγει το σώμα από αδένες που βρίσκονται στο στόμα, τις μασχάλες, το στήθος και τα γεννητικά όργανα. Ας μην ξεχνάμε ότι η οσμή συνδέεται με την περιοχή του εγκεφάλου που ελέγχει τη συναισθηματική συμπεριφορά, γι’ αυτό και συχνά μυρωδιές μάς φέρνουν στο μυαλό μνήμες από το παρελθόν. Επιπλέον, τα κέντρα του εγκεφάλου που ελέγχουν την απελευθέρωση των αναπαραγωγικών ορμονών σχετίζονται με αυτά της όσφρησης.Ο ρόλος των φερομoνών Η οσφρητική επικοινωνία είναι συχνή μεταξύ των ζώων και μελέτες δείχνουν ότι και οι άνθρωποι φαίνεται να τη χρησιμοποιούν και να είναι σε θέση να παράγουν και να αντιλαμβάνονται ορισμένες φερομόνες. Μάλιστα, φαίνεται οι ουσίες αυτές να μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη βιολογία της συμπεριφοράς και της αναπαραγωγής μας.
Οι φερομόνες ανιχνεύονται από τον βλεννογόνο της μύτης και καταλήγουν στον εγκέφαλο, διεγείροντας τα πιο πρωτόγονα κέντρα του εγκεφάλου και προκαλώντας ενστικτώδεις αντιδράσεις. Παρά τις διιστάμενες απόψεις, πρόσφατη ανακάλυψη ενός γονιδίου που εμπλέκεται στην παραγωγή μιας πρωτεΐνης στον βλεννογόνο της μύτης, ο ρόλος της οποίας είναι η ανίχνευση των φερομονών, συνηγορεί υπέρ της «οσφρητικής επικοινωνίας».
Η καρδιά μου χτυπά τρελά Ιδρωμένες παλάμες, κόκκινο πρόσωπο, παλμοί που ανεβαίνουν. Πρόκειται για αντιδράσεις του οργανισμού, όχι στη θέα κάποιου κινδύνου, αλλά του αγαπημένου μας. Οι ερωτευμένοι φαίνεται να βιώνουν μια κατάσταση που αναγκάζει τον οργανισμό να απαντήσει με ανάλογο τρόπο με αυτόν που απαντά όταν αντιμετωπίζει καταστάσεις στρες. Έτσι, απελευθερώνει κατεχολαμίνες και παρουσιάζει αύξηση των επιπέδων της αδρεναλίνης και ταχυκαρδία.
Κόμπος στο στομάχι Οι Άγγλοι όταν ερωτεύονται έχουν «πεταλούδες» στο στομάχι. Επομένως, δεν συνδέουμε μόνο εμείς τον έρωτα με… στομαχικές διαταραχές. Μάλιστα, συχνά μας κόβεται και η όρεξη. Γιατί; Ο έρωτας αναγνωρίζεται ως μια κατάσταση «στρες», με αποτέλεσμα το αυτόνομο νευρικό σύστημα να προκαλεί έκκριση επινεφρίνης. Αυτή η αντίδραση διακόπτει ή επιβραδύνει διεργασίες, όπως αυτήν του πεπτικού συστήματος, ώστε ο οργανισμός να επικεντρωθεί στην κατάσταση άγχους. Επίσης, εκκρίνεται κορτιζόλη, που εμποδίζει την πέψη και τον μεταβολισμό, προκαλώντας διαταραχές στο στομάχι.
Ερωτικό κοκτέιλΟι ορμόνες και οι νευροδιαβιβαστές που δρουν στον εγκέφαλο έχουν ισχυρή επιρροή στη διάθεσή μας και σε έναν βαθμό στον τρόπο που σκεφτόμαστε.
ΣεροτονίνηΗ ορμόνη αυτή θεωρείται η κατεξοχήν χημική ουσία που συνδέεται με το αίσθημα ευεξίας και ευτυχίας.
ΝτοπαμίνηΑνεβάζει τη διάθεση και σχετίζεται με την ευχαρίστηση, τη σεξουαλική συμπεριφορά, τις αναπαραγωγικές λειτουργίες και τον έλεγχο των ορμονικών εκκρίσεων του εγκεφάλου.
Ωκυτοκίνη & βασοπρεσίνηΕίναι οι ορμόνες που έχουν σχέση με τα συναισθήματα οικειότητας και τρυφερότητας.
ΕνδορφίνεςΦυσικά οπιοειδή του εγκεφάλου που δημιουργούν αίσθημα ευεξίας, ενώ ταυτόχρονα καταστέλλουν τη λειτουργία των περιοχών του που συνδέονται με τον πόνο και την επιθετικότητα.
ΣωματοτροπίνηΕίναι γνωστή ως αυξητική ορμόνη και θεωρείται ότι τροφοδοτεί τον οργανισμό με ενεργητικότητα και ζωντάνια.
ΑδρεναλίνηΑυξάνει την καρδιακή δραστηριότητα και τον ρυθμό της αναπνοής, βελτιώνει τη μυϊκή δράση και ανεβάζει τη διάθεση.
| Μέρος Β | Κερδίστε το παιχνίδι |
Είτε ακόμα ψάχνετε τον έρωτα της ζωής σας είτε τον έχετε ήδη βρει και θέλετε να τον κρατήσετε ζωντανό, οι έρευνες δείχνουν τι είναι αυτό που κερδίζει στο παιχνίδι της κατάκτησης.
| Αυτό που θέλουν οι γυναίκες 1. Οι έντονες γωνίες του προσώπου θεωρούνται αρρενωπά χαρακτηριστικά και εκλαμβάνονται ως «απόδειξη» ότι ο συγκεκριμένος άνδρας έχει υγιή γονίδια. Τα χαρακτηριστικά αυτά απαιτούν πολλή τεστοστερόνη στην εφηβεία για να αναπτυχθούν και η έκκρισή της στρεσάρει το ανοσοποιητικό σύστημα. Ένας οργανισμός με αυτά τα στοιχεία σημαίνει ότι είναι ανθεκτικός, άρα γενετικά γοητευτικός. 2. Αν έχετε φωνή σαν του Barry White, είστε τυχεροί. Σύμφωνα με έρευνα από το Πανεπιστήμιο Aberdeen στη Μ. Βρετανία, η γυναικεία μνήμη είναι ευαίσθητη στον τόνο της ανδρικής φωνής, που αποτελεί σημάδι γενετικής ποιότητας ή ανεπιθύμητων συμπεριφορικών χαρακτηριστικών. Αποτελέσματα πειραμάτων έδειξαν ότι οι γυναίκες προτιμούσαν τη βαθιά ανδρική φωνή και θυμούνταν καλύτερα τα αντικείμενα που τους περιέγραφε μια τέτοια φωνή. | Αυτό που θέλουν οι άνδρες 1. Ψυχολόγοι από το Πανεπιστήμιο της Louisville στις Η.Π.Α. έδειξαν ότι τα πλούσια ή αλλιώς σαρκώδη χείλη αποτελούν για τους άνδρες στοιχείο ζεστασιάς. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο ότι οι γυναίκες που κερδίζουν τον θαυμασμό των ανδρών -είτε πρόκειται για πρωταγωνίστριες της μεγάλης οθόνης είτε για ηρωίδες κόμικ- έχουν αισθησιακά χείλη. 2. Για ποιο λόγο είναι γνωστή η Jessica Rabbit; Μα, για το πλούσιο μπούστο της και τις έντονες καμπύλες της! Οι γυναίκες που έχουν, όπως το διάσημο καρτούν, μικρή αναλογία μέσης και γοφών, δηλαδή πιο λεπτή μέση σε σχέση με τους γοφούς τους, φαίνεται να τραβούν την προσοχή των ανδρών, σύμφωνα με ψυχολόγους του Πανεπιστημίου του Τέξας. Συγκεκριμένα, η αναλογία μέσης-γοφών που κινείται γύρω στο 0,7 θεωρείται ιδανική, καθώς εκλαμβάνεται ως «απόδειξη» γονιμότητας. |
Σαν δυο σταγόνες νερό Και τα δύο φύλα θεωρούν πιο ελκυστικούς, υγιείς και γόνιμους τους εκπροσώπους του αντίθετου φύλου με τα πιο συμμετρικά χαρακτηριστικά, σύμφωνα με ερευνητές. Η καλή συμμετρία δείχνει ότι ένα άτομο διαθέτει γερά γονίδια και αποτελεί μια καλή επιλογή συντρόφου για αναπαραγωγή. Αν διαλέξουμε για σύντροφό μας κάποιον με συμμετρικά χαρακτηριστικά, τότε οι απόγονοί μας έχουν περισσότερες πιθανότητες να αποκτήσουν και εκείνοι συμμετρικά χαρακτηριστικά.
Ο τρόπος που περπατάς Το πόσο ελκυστικοί είμαστε εξαρτάται όχι μόνο από το σχήμα του σώματός μας, αλλά και από τον τρόπο που περπατάμε, λένε οι έρευνες. Το χαρακτηριστικό αυτό αποτελεί στοιχείο που έχει να κάνει με το τι ορίζει η κοινωνία μας ως ωραίο, αλλά και το τι θεωρεί αρρενωπό και τι θηλυκό. Οι παρατηρήσεις ερευνητών από τα Πανεπιστήμια Texas A&M και New York στις Η.Π.Α. έδειξαν ότι η ελκυστικότητα μιας γυναίκας αυξήθηκε κατά 50% όταν περπατούσε κουνώντας τους γοφούς της, ενώ η εκτίμηση για την ελκυστικότητα των ανδρών διπλασιάστηκε όταν περπατούσαν κουνώντας τους ώμους τους.
Μόνο εσένα Η πίστη θεωρείται και από τα δύο φύλα βασικό κριτήριο για την επιλογή συντρόφου σε μια μακροχρόνια σχέση, σύμφωνα με ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Cornell στις Η.Π.Α. Οι υπεύθυνοι ζήτησαν από σχεδόν 1.000 άτομα, ηλικίας 18-24 ετών, να κατατάξουν σε σειρά προτεραιότητας συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που τους δόθηκαν και εκείνοι αξιολόγησαν ως τα σημαντικότερα κριτήρια επιλογής συντρόφου -με τη σειρά που ακολουθούν- την αφοσίωση στον σύντροφο, την εμφάνιση, τη δέσμευση στην οικογένεια, την οικονομική και την επαγγελματική κατάσταση.
Μεγάλες προσδοκίες Ωραίες οι ιστορίες για πρίγκιπες και λευκά άλογα, αλλά μπορεί στην πραγματική ζωή να αποδειχτούν παγίδα. Η ιδέα τού να βρούμε τον τέλειο σύντροφο μπορεί να δημιουργήσει υψηλές προσδοκίες, που συχνά μας αποπροσανατολίζουν, ενώ πιθανότατα να λειτουργούν «ανθρωποδιωκτικά». Το «τέλειο» δεν μας κάνει πιο ευτυχισμένους, αφού δημιουργεί ένα πρότυπο ανθρώπου που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Παράλληλα, μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία μιας διαστρεβλωμένης εικόνας, καθώς στον άλλον ψάχνουμε τον εαυτό μας ή τον εαυτό που θα θέλαμε να έχουμε. Ο «τέλειος άλλος» μπορεί να αποτελεί μια προβολή της ανεπάρκειάς μας και περιμένουμε να καλυφθεί μέσα από την αρτιότητα του άλλου.
Χίλιες και μία επιλογέςΟ φόβος της μοναξιάς και της απόρριψης, αλλά και η ανασφάλεια, έχουν ως αποτέλεσμα πολλές φορές άνδρες και γυναίκες να συνάπτουν σχέσεις χωρίς να καλύπτονται από την επιλογή τους. Η εναλλαγή συντρόφων που αποτελεί τρόπο ζωής συνήθως δεν οδηγεί στην πληρότητα, αλλά στοχεύει στο να μη νιώθουμε μόνοι. Έτσι, όμως, δεν καλύπτουμε τις ανάγκες μας, απλώς δημιουργούμε μια ψευδαίσθηση επάρκειας που σύντομα εξανεμίζεται. Το ζητούμενο είναι αν στη θέση της θα χτίσουμε μια νέα ψευδαίσθηση ή αν θα συνειδητοποιήσουμε πως με τον τρόπο αυτό αποφεύγουμε την επαφή με τις πραγματικές μας ανάγκες, τη δημιουργία υποχρεώσεων που απορρέουν από την πραγματική δέσμευση, ενώ ταυτόχρονα απομακρυνόμαστε και από το να επενδύσουμε σε έναν άλλον άνθρωπο και αντίστοιχα αυτός σε εμάς. Μπορεί μερικές φορές να οδηγούμαστε στο να μην παίρνουμε μια απόφαση μέχρι να δοκιμάσουμε ό,τι υπάρχει διαθέσιμο, αλλά ενδέχεται η πρακτική αυτή να μας αποπροσανατολίζει από αυτό που πραγματικά θέλουμε, ίσως γιατί φοβόμαστε ότι δεν είμαστε άξιοι.
Σπάστε τη ρουτίναΑν μας έχει «ρουφήξει» η ρουτίνα, τότε μικρές αλλαγές στην καθημερινότητά μας θα μας ανανεώσουν. Τι μπορούμε να κάνουμε;
- Μια εκδρομή σε ένα μέρος που δεν γνωρίζουμε ή μια διανυκτέρευση σε ένα ωραίο ξενοδοχείο, για να αλλάξουμε παραστάσεις.
- Αλλαγές στο εβδομαδιαίο μας πρόγραμμα, για να αφιερώσουμε περισσότερο χρόνο στον σύντροφό μας.
- Αν υπάρχουν παιδιά, μπορούμε για λίγες ώρες να τα αποχωριστούμε.
- Αν από την άλλη περνάμε πολλές ώρες μαζί με τον σύντροφό μας, ίσως να χρειαζόμαστε χρόνο για τον εαυτό μας.
Χρήμα Ή έρωτας; «Can’t Buy Me Love», τραγουδούσαν οι Beatles, και τώρα μια έρευνα το επιβεβαιώνει. Ειδικοί από το Brigham Young University ζήτησαν από περίπου 1.700 παντρεμένα ζευγάρια από τις Ηνωμένες Πολιτείες να αξιολογήσουν τη σχέση τους. Μέρος της αξιολόγησης αφορούσε και τη σχέση τους με τα χρήματα και τα υλικά αγαθά. Η στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε ότι τα ζευγάρια που είπαν ότι δεν τα θεωρούν σημαντικά τα πήγαν 10-15% καλύτερα όσον αφορά τη σταθερότητα στη σχέση τους και την ποιότητά της σε σχέση με τα ζευγάρια όπου ο ένας ή και οι δύο σύντροφοι ήταν υλιστές.
Σύγκρουση ρόλων Η αλλαγή στα ήθη μας, όπως για παράδειγμα η απελευθέρωση των γυναικών, έχει κάνει την ερωτική επαφή ευκολότερη από ό,τι σε προηγούμενες εποχές. Ωστόσο, επειδή η επιθυμία εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, ανάμεσά τους και η αίσθηση μιας μορφής έλλειψης, η απλόχερη προσφορά είναι πιθανό να οδηγήσει είτε στην απαξίωση της ερωτικής πράξης είτε στην εξιδανίκευση της κατάστασης, κατά την οποία τίποτα δεν είναι ικανοποιητικό. Επίσης, συχνά η αλλαγή των ρόλων και των αρχετυπικών προτύπων («θηλεοποίηση» του άνδρα και «αρρενοποίηση» της γυναίκας) μπορεί να δημιουργήσει μια σύγχυση σχετικά με τους ρόλους των φύλων. Τα δεδομένα αυτά συχνά κάνουν τους άνδρες από τη μία να μην ασχολούνται ιδιαίτερα με κάτι που μπορούν να βρουν πολύ εύκολα και από την άλλη να χάνουν τον ρόλο του κυνηγού.Επίσης, στη διάρκεια μιας σχέσης τόσο ο άνδρας όσο και η γυναίκα αναλαμβάνουν διάφορους ρόλους, όπως του σύντροφου, του γονιού, του εργαζομένου. Δεν πρέπει, όμως, ο ένας ρόλος να καλύπτει τον άλλον, πράγμα που συμβαίνει συνήθως όταν υπάρχει κάποιο παιδί στην οικογένεια. Η σεξουαλικότητα είναι αναπόσπαστο μέρος της φύσης μας και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε.
Ο έρωτας περνάει από το στομάχι Συνήθως, τα τρόφιμα που είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά θεωρούνται διεγερτικά, αφού τονώνουν ολόκληρο τον οργανισμό, άρα και το αναπαραγωγικό σύστημα.
|
Η εικόνα μας
Η σχέση μας με τον εαυτό μας και το σώμα μας αποτελεί στοιχείο της ψυχοσυναισθηματικής μας υγείας και της συμπεριφοράς μας. Η κακή αυτοεικόνα και η χαμηλή αυτοεκτίμηση οδηγούν σε δυσλειτουργικές συμπεριφορές. Καλό είναι, λοιπόν, να προσέχουμε περισσότερο το σώμα μας και την εικόνα μας. Λίγη γυμναστική, μια αλλαγή στα μαλλιά και το ντύσιμο, θα βελτιώσουν την εμφάνισή μας και θα ανεβάσουν την αυτοπεποίθησή μας. Βέβαια, ενώ μπορεί οι αλλαγές αυτές να βελτιώσουν την εικόνα μας, αν το αίσθημα ανεπάρκειας επιμένει, ίσως είναι προτιμότερο να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό για να δούμε τι συμβαίνει.
Ώρα να μιλήσουμε! Δεν χρειάζεται να «νοσήσουμε ερωτικά» για να ζητήσουμε βοήθεια. Επαναλαμβανόμενες μη ωφέλιμες συμπεριφορές αρκούν για να πάρουμε μια γνώμη που ίσως μας προσφέρει μια νέα οπτική. Το πότε θα γίνει αυτό αποτελεί προσωπική επιλογή, που εξαρτάται από το πόσο ανησυχητικά είναι για εμάς τα συμπτώματα που αναγνωρίζουμε στον εαυτό μας, αλλά και από τις αντιδράσεις των γύρω μας σε αυτά.
Η αναζήτηση θεραπείας αποτελεί δύσκολη απόφαση για αρκετούς ανθρώπους. Αυτό συνήθως κρύβει φόβο, αδυναμία αντιμετώπισης, αλλά και μια φυσική τάση προς την απόλαυση που απορρέει και από τη δυσαρέσκεια. Η δυσφορία είναι ικανή να μας κρατήσει δέσμιους, με αποτέλεσμα να μπούμε σε έναν φαύλο κύκλο επανάληψης. Διχασμένοι, λοιπόν, ανάμεσα σε δύο αντίρροπες δυνάμεις (η μία μας τραβάει στη στασιμότητα και τη συντήρηση και η άλλη μας ωθεί στην εύρεση λύσης), συχνά προσπαθούμε να βρούμε μόνοι τι συμβαίνει και να το αντιμετωπίσουμε με διάφορους τρόπους, που σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να λειτουργήσουν καταπραϋντικά, αλλά από μόνοι τους δεν αρκούν. Συνήθως, μέσα από την προσπάθεια αυτή αντιμετωπίζουμε προσωρινά το πρόβλημα, που μπορεί να επανεμφανιστεί διογκωμένο. Ποτέ, όμως, δεν είναι αργά να ζητήσουμε βοήθεια.
ΑλκοόλΗ αφροδισιακή του δράση οφείλεται στο ότι η μέτρια κατανάλωσή του μας χαλαρώνει και μας κάνει πιο διαχυτικούς. Επίσης, το κόκκινο κρασί είναι καλή πηγή φλαβονοειδών, που δρουν αντιοξειδωτικά, βελτιώνοντας την κυκλοφορία του αίματος. Μπορούμε, λοιπόν, να πούμε «ναι» σε 1-2 ποτηράκια, αλλά η αυξημένη κατανάλωσή του έχει συσχετιστεί με προβλήματα στυτικής δυσλειτουργίας.
Αντιαφροδισιακές τροφές Οι μεγάλες ποσότητες κρέατος και γενικά οι τροφές που είναι πλούσιες σε λίπη εντείνουν την ανικανότητα και είναι πιθανό να οδηγήσουν σε προβλήματα του αναπαραγωγικού συστήματος. Επίσης, φροντίζουμε να μην το παρακάνουμε με την ποσότητα φαγητού που θα καταναλώσουμε, γιατί αν δεν τηρήσουμε το μέτρο, είναι πιο πιθανό να κοιμηθούμε από το να συνεχίσουμε το ερωτικό παιχνίδι.
Η γλώσσα του σώματος Το πώς αισθανόμαστε συχνά αποτυπώνεται στις κινήσεις μας, το βλέμμα μας, τη στάση του σώματός μας. Το σώμα αποτελεί καθρέφτη της ψυχοσυναισθηματικής μας κατάστασης, όπως και του ερωτικού ενδιαφέροντος για έναν άλλον άνθρωπο. Συχνά τα μηνύματα που απορρέουν από αυτό είναι αρκετά καθοδηγητικά, όμως σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να πάρουν τη θέση του λόγου. Η γλώσσα του σώματος αποτελεί μεν βασικό παράγοντα επικοινωνίας, που μπορεί να υποδηλώνει π.χ. αν είμαστε ντροπαλοί ή τολμηροί, αλλά όχι τον σημαντικότερο.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΝ κ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟ Κ. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, ειδ. ψυχίατρο στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής-Δαφνί, MSc Κλινικής Σεξολογίας, MSc Σεξουαλικής Ιατρικής, MSc Κλινικής Ψυχοφαρμακολογίας, επιστημονικό συνεργάτη του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, την κ. ΕΛΕΑΝΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ, ψυχοθεραπεύτρια-κλινική θεραπεύτρια σεξουαλικών διαταραχών, υπεύθυνη του Ψυχολογικού Τμήματος του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, και την κ. ΓΛΥΚΕΡΙΑ ΨΑΡΡΑ, διαιτολόγο-διατροφολόγο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου