Η επιθετικότητα των παιδιών - Τι κάνουμε στο σπίτι

Η πρόληψη της επιθετικότητας ξεκινάει μέσα από το σπίτι. Παιδιά με δύσκολη ιδιοσυγκρασία, καθυστερήσεις στη γνωστική ανάπτυξη ή γενικότερες αναπτυξιακές δυσκολίες (όπως ο αυτισμός ή η Δ.Ε.Π.-Υ), μπορεί να είναι περισσότερο επιρρεπή στο να εκδηλώσουν επιθετικές συμπεριφορές προς τους άλλους. Οι καταστάσεις αυτές όμως δεν εξηγούν όλες τις περιπτώσεις παιδικής επιθετικότητας.

Το περιβάλλον όπου ζει ένα παιδί, το στυλ της ανατροφής που παίρνει, το είδος της πειθαρχίας που εφαρμόζουν αυτοί που το φροντίζουν, το συναισθηματικό κλίμα που επικρατεί στο σπίτι, οι προσωπικότητες των γονιών και το παράδειγμα που δίνουν με τη συμπεριφορά τους είναι, μεταξύ άλλων, παράγοντες που αναστέλλουν ή προωθούν την επιθετική συμπεριφορά των παιδιών.

1. Μην πειθαρχείτε τα παιδιά με ξύλο ή φωνές.  Αντί γι' αυτά, εφαρμόστε ένα συστηματικό και ξεκάθαρο σύστημα αμοιβών και συνεπειών, με τη βοήθεια και τη συμμετοχή όλων των μελών της οικογένειας.

Αυτό σημαίνει ότι:

·       Πρέπει να αποφασίσετε τι είναι πιο σημαντικό, ενοχλητικό ή δυσλειτουργικό  στη συμπεριφορά του παιδιού σας και να απαντάτε σε αυτό και όχι ανεξαιρέτως στα πάντα. 

·       Πρέπει να έχετε σαφείς και ξεκάθαρους κανόνες στο σπίτι για πράγματα που αφορούν την ασφάλεια των παιδιών, τη ρουτίνα τους, την τάξη κ.λπ. Αυτοί οι κανόνες πρέπει να είναι γνωστοί, να επαναλαμβάνονται σε κάθε ευκαιρία και να είναι λογικοί.

Κανόνες που δε λαμβάνουν υπόψη την ηλικία, τις ιδιαιτερότητες (νήπιο, «δύσκολο», υπερκινητικό, νοητικά ανώριμο) και τις δυνατότητες ήαδυναμίες του παιδιού (π.χ. δυσκολία στην έκφραση και κατανόηση του λόγου), δε θα τηρηθούν κι αυτό θα προκαλέσει απογοήτευση και θυμό σε εσάς και στο παιδί σας.

·       Εάν δεν είστε σίγουροι για το αν αυτά που ζητάτε από τη συμπεριφορά του παιδιού είναι λογικά για την ηλικία και τις δυνατότητές του, ζητήστε τη γνώμη κάποιου ειδικού, του εκπαιδευτικού της τάξης ή συζητήστε το με άλλους γονείς.

2. Μην περιμένετε να «παραβεί» το παιδί τους κανόνες για να σπεύσετε να το τιμωρήσετε, αλλά πριν από αυτό:

·       Να παρέχετε επαρκή επίβλεψη στο παιδί και να μην το αφήνετε για μεγάλα χρονικά διαστήματα χωρίς επίβλεψη και χωρίς να είστε ενήμεροι που είναι μέσα στο σπίτι και τι κάνει.
 

·       Να του υπενθυμίζετε τον κανόνα (και γενικότερα να του υπενθυμίζετε τι δεν πρέπει και, ακόμα καλύτερα, τι πρέπει να κάνει) από κοντά και όχι με φωνές από άλλο δωμάτιο.

3. Να είστε έτοιμοι να παρέμβετε όσο είναι ακόμη νωρίς. 

·       Μην περιμένετε τα πράγματα να εξελιχθούν άσχημα για να μπείτε μετά «στη μέση». Όταν η εμπειρία σας λέει ότι η ενασχόληση του παιδιού με κάποια δραστηριότητα ή η αλληλεπίδραση του με κάποιο πρόσωπο συνήθως καταλήγει άσχημα, εξηγηθείτε από την αρχή με όλους τους εμπλεκόμενους, προειδοποιήστε ότι θα παρακολουθείτε και θα παρέμβετε και κρατήστε μια εποπτεία της κατάστασης. 

·       Ζητήστε τη συνεργασία και τη συμμόρφωση των μεγαλύτερων μελών της οικογένειας και ξεκαθαρίστε ότι αυτοί έχουν αποκλειστικά την ευθύνη αν συνηθίζουν να προκαλούν, να ενοχλούν το παιδί, δεν υποχωρούν ή κάνουν ακατάλληλους χειρισμούς όταν εκείνο χάνει τον έλεγχο. Αν δεν είναι διατεθειμένοι να συμμορφωθούν, ζητήστε τους ευθέως να διακόψουν ή να λιγοστέψουν τη συγκεκριμένη αλληλεπίδραση με το παιδί.

·       Παρόλα αυτά, όταν αδέρφια που είναι σε κοντινές ηλικίες συνηθίζουν να μαλώνουν μη σπεύδετε να παρέμβετε. Αν απευθυνθούν σε εσάς για να «μπείτε στη μέση» («μαμά, αυτός με χτύπησε/μου πήρε το παιχνίδι κ.λπ») αποφύγετε να πάρετε το μέρος κάποιου. Υπενθυμίστε τους κανόνες και τις συνέπειες και προειδοποιήστε και τα δύο μέρη ότι αν δεν ηρεμήσουν, όλοι θα τιμωρηθούν. Εάν δείτε ότι κατάσταση δε βελτιώνεται, να είστε έτοιμοι να επιβάλλετε τις συνέπειες που έχετε συμφωνήσει.  Όταν η ένταση υποχωρήσει και κρίνετε ότι χρειάζεται (π.χ. έχει γίνει κάποια ζημιά, ή καταλάβατε ότι, όντως, κάποιος αδικήθηκε από τον άλλο), ζητήστε χωριστά από τον καθένα να μάθετε τι συνέβη. Εάν κάποιος επιτέθηκε λεκτικά ή σωματικά στον άλλο, ή έκανε μια φθορά σε αντικείμενα, είναι σημαντικό να την αποκαταστήσει ζητώντας συγγνώμη και αναλαμβάνοντας το κόστος (π.χ. δίνοντας στο άλλο παιδί ένα αντίστοιχο δικό του πράγμα, ή ξοδεύοντας από τον κουμπαρά ή χαρτζιλίκι του για να διορθωθεί η ζημιά).

Έχει μεγάλη σημασία να διδάξετε από νωρίς το παιδί  ότι, ακόμα κι αν αισθανθεί ότι αδικείται από κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας, η ανταπόδοση με φυσική ή λεκτική  βία είναι απαράδεκτη, γιατί έτσι χάνει το δίκιο του και γίνεται μέρος του προβλήματος. Συνεπώς η συμπεριφορά αυτή θα έχει συνέπειες.

4. Όταν ζητάτε από το παιδί κάτι ή το προειδοποιείτε για κάτι, να κατεβαίνετε σωματικά στο επίπεδό του, κοιτώντας το στα μάτια, με σταθερό  και ουδέτερο τόνο στη φωνή.

Σταθερός τόνος θα πει αποφασιστικότητα και όχι απειλητικότητα. Προειδοποιώ δε σημαίνει απειλώ, ή εκφοβίζω, αλλά εξηγώ ξεκάθαρα τι θέλω να κάνει παιδί, τι δε θέλω να κάνει και τι θα ακολουθήσει αν δε συμμορφωθεί, με τρόπο σταθερό, που δείχνει ότι το εννοώ.

5. Όταν βλέπετε ότι ένα μικρό παιδί δε συμμορφώνεται ή επιμένει, να είστε έτοιμοι:

·       να παρέχετε φυσική καθοδήγηση (παίρνω από το χέρι, απομακρύνω, περιορίζω κ.λ.π.)

·       να του αποσπάσετε την προσοχή

·       να του τραβήξετε κάπου αλλού το ενδιαφέρον

·       να κάνετε χιούμορ

·       να του παρέχετε ζεστή σωματική επαφή, κοίταγμα στο πρόσωπο, αγκαλιά, χάδι

6. Να είστε προετοιμασμένοι ότι ένα παιδί με προβλήματα συμπεριφοράς θα συμπεριφερθεί άσχημα ή ακατάλληλα τις περισσότερες φορές.

 Εστιάστε, επαινέστε και ανταμείψτε ακόμα και τις ελάχιστες επιτυχίες του. Σε ένα παιδί με τέτοιες τις δυσκολίες μπορεί να χρειαστεί να δείχνετε με τρόπο ξεκάθαρο και συγκεκριμένο πώς να συμπεριφερθεί κατάλληλα σε διάφορες περιστάσεις.

Μερικές ακόμα προτάσεις για την επιθετικότητα:

1. Δώστε εσείς οι ίδιοι με τη συμπεριφορά σας το πρότυπο για το πως πρέπει να φέρεται το παιδί.

Τα παιδιά μιμούνται ότι βλέπουν και βιώνουν. Αν τα πειθαρχείτε με σωματική ή λεκτική επιθετικότητα, ή αν χρησιμοποιείτε αυτούς τους τρόπους όταν συνδιαλέγεστε με το σύντροφο σας ή τους γύρω σας, το αποτέλεσμα θα είναι να σας μιμούνται και να συμπεριφέρονται επιθετικά προς τα εσάς και προς άλλα παιδιά.
 
2. Ψάξτε και βρείτε παγίδες επιθετικότητας στο χώρο του σπιτιού και στο πρόγραμμα της οικογένειας.

·       Υπάρχει αρκετός χώρος για να παίξουν τα παιδιά μαζί ή και χωριστά το καθένα;

·       Υπάρχουν αρκετά υλικά για κάθε παιδί (παιχνίδια, μπογιές, παζλ κ.λ.π.).

·       Δίνετε στο καθένα από τα παιδιά σας ίσο ποσό θετικής προσοχής και χρόνου;

·       Κάνετε ή βάζετε το παιδί σε ασχολίες ή δραστηριότητες που το βοηθούν να εκτονωθεί σωματικά και να «ξοδέψει» την ενέργειά του με κατάλληλο τρόπο; (σε πάρκα, παιδικές χαρές, σπορ κ.λ.π.)

·       Έχετε τακτοποιήσει το προσωπικό και οικογενειακό σας πρόγραμμα ώστε να είστε διαθέσιμοι, τόσο από άποψη χρόνου, όσο και ψυχολογικά,  για να φροντίσετε και να απασχοληθείτε προσωπικά με το παιδί για κάποιο διάστημα, κάθε μέρα;

·       Φέρονται κατάλληλα στο παιδί όσοι ασχολούνται μαζί του ή υπάρχουν άτομα στο περιβάλλον που συστηματικά το προκαλούν, το μειώνουν, του δίνουν αρνητική προσοχή, το προτρέπουν έμμεσα ή άμεσα να συμπεριφέρεται επιθετικά και ακατάλληλα;

3. Μάθετε από νωρίς το παιδί σας να ελέγχει τη συμπεριφορά του με το σωστό τρόπο.

Από το πρώτο ακόμα ξέσπασμα νεύρων που θα εκδηλώσει σα νήπιο, αρχίστε να του μιλάτε για τις διαφορετικές καταστάσεις και τα συναισθήματα που προκαλούν, πάντα με τρόπο που μπορεί να κατανοήσει.

Πείτε του π.χ.: «Είναι εντάξει να θυμώνεις όταν πέφτουν οι κύβοι σου. Προσπάθησε ξανά. Στη μαμά δεν αρέσουν… (οι φωνές/το δάγκωμα/το χτύπημα). Το χτύπημα πονάει. Το χτύπημα δεν είναι σωστό. Σε παρακαλώ να μη χρησιμοποιείς έτσι τα χεράκια σου»

Διορθώνετε διαρκώς με το λόγο και όχι με φωνές ή ξύλο τη συμπεριφορά του, δώστε του παραδείγματα από την καθημερινή ζωή και δείξτε του τρόπους για να αντιδρά αλλιώς, όταν αδικείται ή όταν δε καταφέρνει κάτι.
 
4. Να παρεμβαίνετε αμέσως.

Όταν το παιδί γίνεται επιθετικό προς τον εαυτό του ή προς τους άλλους, τραβήξτε την προσοχή του κάπου αλλού ή βάλτε το να ηρεμήσει για λίγο (π.χ. δώστε του time out) και μετά συζητήστε την αντίδρασή του και άλλους εναλλακτικούς τρόπους που θα μπορούσε να συμπεριφερθεί.
 
5. Δείξτε άμεσα προσοχή στο παιδί που υπέστη την επίθεση και όχι στο παιδί που επιτέθηκε.

Εστιάστε την προσοχή σας στο θύμα της επίθεσης και όχι σε εκείνο που επιτέθηκε, γιατί ακόμα και η αρνητική προσοχή θα ενισχύσει την επιθετική συμπεριφορά. Βάλτε το παιδί που έκανε το επεισόδιο να ηρεμήσει (δώστε time out), φύγετε αμέσως από κοντά του και ανακουφίστε το άλλο παιδί.

Όταν το παιδί που επιτέθηκε βγει από το time out, αφού σας ζητήσει την άδεια, ζητήστε του να κάνει κάτι καλό για το άλλο παιδί με τους τρόπους που αναφέρθηκαν πιο πάνω..

6. Όταν επιβάλλετε συνέπειες προσέξτε να είναι:

λογικές, δίκαιες, να έχουν συγκεκριμένη χρονική διάρκεια, να μη βασίζονται στην εκδικητικότητα και να έχουν ανακοινωθεί εκ των προτέρων στο παιδί.

Σπυριδούλα Κώτση
Ψυχίατρος παιδιών και εφήβων
Ερμού 36, Θεσσσαλονίκη
τηλ: 2315 319 505
Για την «ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΗΜΕΡΑ»
www.facebook.com/paidopsy.gr