Ο “εκθρονισμός” του πρωτότοκου

Αντικλείδι

Μια απ’ τις πιο δύσκολες καταστάσεις, τόσο για το παιδί όσο και για τους γονείς, δημιουργείται μετά τη γέννηση του δεύτερου παιδιού. Στη ζωή πάρα πολλών ανθρώπων, το γεγονός αυτό πήρε πολύ δραματική σημασία - ήταν ένα περιστατικό που επηρέασε ολόκληρη την ανάπτυξή τους και διαμόρφωσε το χαρακτήρα τους.

Ως τη στιγμή αυτή το παιδί ήταν το μοναδικό μικρό ανθρωπάκι - το καμάρι τους — ο πρίγκιπας, η πριγκίπισσα τους. Τώρα βλέπει να το εκδιώκουν απ’ αυτή τη θέση. Η απόσπασή του απ’ την όλο αγάπη και προσοχή της μητέρας του επέρχεται ολότελα ξαφνικά. Και το χειρότερο είναι ότι αυτό συμβαίνει εξαιτίας της εισβολής κάποιου ξένου. Συχνά, εκδηλώνει μια πρωτοφανή εχθρότητα απέναντι στο καινούργιο μωρό. Το δράμα που βιώνει αυτό το παιδί εξαιτίας της ξαφνικής απομόνωσής του έχει γίνει, δυστυχώς -λόγω άγνοιας- θέμα πολλών ποιημάτων, χιουμοριστικών διηγημάτων και γελοιογραφιών.

Αλλά η κατάσταση, τις πιο πολλές φορές, δεν είναι καθόλου διασκεδαστική. Το παιδί μπορεί να προτείνει με πολλή σοβαρότητα ότι πρέπει να δώσουν πίσω το μωρό στον πελαργό που το έφερε ή να το πετάξουν μέσα στο τζάκι. Και δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο να περάσει το παιδί από τα λόγια στις πράξεις. Ίσως να χρειαστεί καμιά φορά να προστατέψετε το βρέφος από την απόπειρα κακοποίησής του απ’ το μεγαλύτερο. Καμιά φορά πάλι η απόπειρα κρύβεται πίσω από κάποια δικαιολογία αδεξιότητας. Αλλά όταν ακούμε ότι το παιδί έριξε το μωρό από το καροτσάκι του ή το έσπρωξε για να πέσει από το τραπέζι, νιώθουμε ξεκάθαρη αγανάκτηση για την εχθρότητα που έδειξε το “εκθρονισμένο” μεγαλύτερο παιδί.

Τη στιγμή ακριβώς αυτή το παιδί χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή - και ΟΧΙ την αγανάκτησή μας για τη σκληρότητα των λόγων ή των ενεργειών του. Το παιδί δεν έχει σχηματίσει μέσα του την αντίληψη του θανάτου, και τα συναισθήματά του απέναντι στο μωρό είναι ίδια μ’ αυτά που έχει απέναντι σ’ ένα άψυχο αντικείμενο ή ένα παιχνίδι. Είναι αλήθεια πως η στάση του προδίδει τη βαθιά του επιθυμία να βρεθεί πάλι στο προσκήνιο, να γίνει πάλι η “μοναδική αγάπη” των γονιών του. Αλλά αυτή η ψυχολογία του είναι αποτέλεσμα του τρόπου που ανατράφηκε μέχρι τώρα. Που ήταν το “κέντρο του κόσμου”, και κάθε επιθυμία του χαρά τους. Έτσι, δεν θα πρέπει να θεωρούμε το παιδί υπεύθυνο γι’ αυτή τη συμπεριφορά του. Κι ακόμα να καταλάβουμε πως κάθε αποδοκιμασία μας (για τη συμπεριφορά του, σ.τ.επ.) δεν κάνει τίποτε άλλο παρά ν’ αυξάνει την πεποίθησή του ότι το παραμελούμε, εντείνοντας έτσι ακόμα πιο πολύ την επιθετικότητά του κατά του μωρού.

Το παιδί μπορεί να χρησιμοποιήσει ακόμα και πιο πονηρά μέσα για να ξανακερδίσει την προσοχή που πιστεύει πως έχει χάσει. Μέσα σε τέτοιες καταστάσεις πολλά παιδιά γίνονται άτακτα κι ενοχλητικά ή ανυπάκουα. Κατά συνέπεια, πρέπει να καταβάλλετε πιο έντονες προσπάθειες για να μην ανταποκριθείτε στις προθέσεις τους.

Ωστόσο, -πολύ συχνά μπορεί να πιέζεστε από κάποιες καταστάσεις, ώστε να καταφύγετε σε δραστικά μέτρα εναντίον του - πράγμα που θα σας αποξενώσει μόνιμα απ’ το πρωτότοκο παιδί σας.

Υπάρχει, όμως, τρόπος για να το βοηθήσετε ν’ απαλλαγεί απ’ αυτή την κατάσταση: Να του τονίσετε τα πλεονεκτήματα της μεγαλύτερης ηλικίας του και να το καταστήσετε σύντροφό σας στη φροντίδα του μικρότερου παιδιού. Αυτό μπορεί να γίνει τονίζοντας την αξιόλογη ευστροφία του, τη δίκαιη κρίση του και τη δύναμή του. Τότε το παιδί μπορεί να καταλάβει ότι ο λιγοστός χρόνος που του στερήσατε δεν σημαίνει καθόλου ότι περιορίσατε και την αγάπη σας για κείνο. Στην κατάσταση αυτή, ο πατέρας μπορεί ίσως να δώσει μεγαλύτερη προσοχή στο μεγαλύτερο παιδί και ν’ ασχοληθεί η μητέρα με το μικρότερο. Κι αν, μάλιστα, τηρήσετε τον κανόνα που λέει ότι πρέπει ν’ αφήνετε το μωρό στην ησυχία του όσο περισσότερο γίνεται, τότε θα έχετε αρκετό χρόνο στη διάθεση σας να φροντίσετε το μεγαλύτερο. Με κανένα τρόπο, ωστόσο, δεν θα πρέπει ν’ ασχοληθείτε με τις ενοχλητικές, προκλητικές μεθόδους, που χρησιμοποιεί το παιδί για να τραβήξει την προσοχή σας και το ενδιαφέρον σας. Μπορείτε να τα ξεπεράσετε όλα αυτά με ανοχή και κατανόηση. Αν του δώσετε προσοχή, έξω όμως από την περιοχή που προκάλεσε τη σύγκρουση, θα πρέπει να προσπαθήσετε ιδιαίτερα, ώστε να δημιουργήσετε ευχάριστες εμπειρίες και κοινές δραστηριότητες με το εκθρονισμένο παιδί.

Στην προσπάθειά σας να προσφέρετε στο κάθε παιδί αυτά που πρέπει, χρειάζεται να φροντίζετε ώστε να εξισορροπείτε τα δικαιώματα των αντίζηλων παιδιών. Βέβαια, επιθυμείτε να είστε δίκαιοι και με τα δύο, αλλά αυτό καμιά φορά οδηγεί σε ιδιαίτερες μορφές ανταγωνισμού. Έχω γνωρίσει μια περίπτωση όπου κάποια μητέρα, στην κυριολεξία ζύγιαζε τις σοκολάτες και τα φρούτα, έτσι, που κανένα παιδί να μην πάρει λιγότερο ή περισσότερο από το άλλο. Το σημαντικό δεν είναι αυτό. Και ούτε το ένα, ούτε το άλλο παιδί, αν “πάρει λιγότερα” θα πιστέψει πως “έχει λιγότερη αξία” στην αγάπη σας. Γιατί το αποτέλεσμα μιας τέτοιας “ακριβοδίκαιης” συμπεριφοράς είναι να γίνεται η μητέρα σκλάβα των παιδιών. Έτσι, αν θέλετε να μεταχειριστείτε δίκαια τα παιδιά σας, δεν πρέπει να επιτρέψετε να αναλάβει αυτό το ρόλο καμιά ζυγαριά.

Η ειρηνική συνεργασία ανάμεσα στα δύο παιδιά προϋποθέτει μια υποχώρηση της ζηλοτυπίας, που εξαναγκάζει το ένα ή το άλλο να ζητά συνέχεια ενδείξεις εύνοιας από μέρους σας. Η ζήλια, ωστόσο, είναι ένα χαρακτηριστικό που δεν μπορεί να εξαλειφθεί ολοκληρωτικά από κανενός ανθρώπου την προσωπικότητα. Αλλά τα παιδιά ζηλεύουν μόνο όταν νιώσουν παραμελημένα. Μερικοί γονείς έχουν δυστυχώς ένα μοιραίο προνόμιο να κάνουν ότι χρειάζεται για να νιώθουν τα παιδιά τους παραμελημένα. Λες και φροντίζουν να εξωθούν το παιδί σε αρνητική συμπεριφορά για να το στρέψουν κατά του αδερφού του. Αυτή η πολιτική οξύνει τον ανταγωνισμό μεταξύ των παιδιών. Είναι ένα αποτέλεσμα της πολυσυζητημένης τάσης για αγωγή μέσω της ταπείνωσης. Μπορείτε να κάνετε το κάθε παιδί να νιώθει ότι το αγαπάτε κι ότι δεν θα χάσει τίποτα από την προσωπική του αξία όταν θα έρθει στον κόσμο ένα μωρό. Ότι εσείς θα το θαυμάζετε γιατί έγινε πια ικανό να κάνει αξιόλογα πράγματα. Ότι θα είναι ο χρήσιμος συνεργάτης σας στη φροντίδα που πρέπει να προσφέρετε σ’ αυτό το μωρό πού μόνο του δεν μπορεί να κάνει απολύτως τίποτα - ούτε καν να γυρίσει απ’ το άλλο πλευρό να ξεμουδιάσει λίγο. Έτσι, αναγνωρίζονται οι ικανότητάς του, θεωρείται πια από σας ότι μεγάλωσε κι ότι είναι άξιος συνεργάτης σας. Όλα αυτά ανεβάζουν την αυτοεκτίμησή του - και δεν αισθάνεται την ανάγκη να “συγκριθεί” με το μωρό.

Δεν αρνούμαστε πως είναι τρομερά δύσκολο να αποκατασταθεί μια ισορροπία ανάμεσα στα δύο παιδιά. Αυτό άλλωστε είναι και το πιο βαρύ φορτίο που έχουν να κουβαλήσουν οι γονείς με δύο παιδιά. Το παιδί που θ’ αποτύχει στην ανάπτυξη και στην εκπαίδευσή του, είναι πάντα αυτό που απέναντι του οι γονείς του θα έχουν μια προκατάληψη, για ότι δεν πάει καλά - συχνά επειδή δεν μπόρεσαν να κατανοήσουν τον αγώνα που έκανε για να ξανακερδίσει το ενδιαφέρον τους, που είχε στραφεί αποκλειστικά στο μωρό. Να σημειώσουμε, όμως, ότι, όταν το ένα παιδί νιώσει απογοήτευση και παραιτηθεί από τις προσπάθειές του να αναπτυχθεί, τότε κινδυνεύει και η ανάπτυξη του άλλου παιδιού. Η επιφανειακή πρόοδος και τα προτερήματα αυτού του άλλου παιδιού έχουν οικοδομηθεί πάνω στη νίκη του απέναντι στον απογοητευμένο ανταγωνιστή του. Αν, αργότερα στη ζωή, το πετυχημένο παιδί δεν μπορέσει να ξεπεράσει με την ίδια ευκολία (που ξεπέρασε το απογοητευμένο πρωτότοκο αδερφάκι του) τους αντιπάλους του, ή αν, κάτω αϊτό διαφορετικές επιρροές, τραβήξει πιο μπροστά το πρωτότοκο, τότε, ολόκληρο το οικοδόμημα των ικανοτήτων και των διακοσμητικών προσόντων του επιτυχημένου (δεύτερου) παιδιού θα καταρρεύσει. Και η σύγκρουση που γεννιέται απ’ το φόβο -ένα φόβο που ο φαινομενικός νικητής πάντα τον νιώθει μυστικά- έρχεται στο προσκήνιο. Για ν’ αποφύγετε, λοιπόν, τη δημιουργία τέτοιων οδυνηρών καταστάσεων, πρέπει να είστε αρκετά προσεκτικοί: Να μη συγκρίνετε ποτέ το ένα παιδί με το άλλο. Πολλοί γονείς κάνουν αυτό το λάθος - να πιστεύουν ότι η σύγκριση ερεθίζει δημιουργικά το απογοητευμένο παιδί. Απεναντίας: Του προκαλεί μόνο απελπισία κι αποθάρρυνση, το οδηγεί στην παραίτηση από κάθε προσπάθεια ανταγωνισμού. Και -όσο κι αν αυτό φαίνεται παράξενο- βάζει σε κίνδυνο και το “νικητή”, που πείθεται τελικά πως κι αυτός θα είναι χαμένος αν κάποτε σταματήσει να “πετυχαίνει”.

Οι συχνοί καυγάδες και οι συγκρούσεις που προκαλούνται από τον ανταγωνισμό, μπορούν να σταματήσουν μόνο αν προσεκτικά αποφύγετε να πάρετε το μέρος τού ενός από τα δύο παιδιά. Δεν έχει καμιά σημασία το ποιος αρχίζει τον καυγά και ποιος έχει δίκιο ή άδικο. Ένα μεγάλο μέρος απ’ τη σύγκρουση των παιδιών έχει σκοπό να προκαλέσει την προσοχή σας. Η στάση σας, ανεξάρτητα με το ποιος έχει δίκιο ή άδικο, θα πρέπει να στηρίζεται στην εκτίμηση, ότι τα παιδιά μπορούν να μάθουν να τα βγάζουν πέρα μόνα τους. Αν κάνουν φασαρία και ενοχλούν, πρέπει να τα βγάζετε έξω και τα δύο, μέχρι να σταματήσουν τον καυγά τους. Είναι επικίνδυνο και ολότελα μάταιο να παρεμβαίνετε στις διαμάχες και στους καυγάδες τους. Η παρέμβαση δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να τους παρατείνει και -πολλές φορές- να τους υποκινεί. Αν ένα παιδί έρθει να σας παραπονεθεί για το άλλο, μπορείτε να εκφράσετε την πίστη σας ότι κι αυτό και το αδερφάκι του μπορούν μια χαρά να τα βρίσκουν μεταξύ τους - πράγμα που τόσες φορές έχουν κάνει μέχρι τώρα. Στο κάτω-κάτω, κάθε ιστορία έχει τουλάχιστον δύο πλευρές! Κι ο σημερινός ένοχος μπορεί, να θέλει να εκδικηθεί αύριο για την τιμωρία που έφαγε σήμερα. Κάθε κακή συμπεριφορά ενός παιδιού θα πρέπει να διερευνηθεί μέσα στα πλαίσια της ομαδικής συμπεριφοράς - έτσι θα μπορέσουμε να εντοπίσουμε τα αίτια, τα οποία, πολλές φορές, βρίσκονται στο γενικότερο οικογενειακό κλίμα.

Το συναίσθημα ότι ανήκουν σε μια κοινότητα, το συναίσθημα της αμοιβαίας συνεργασίας ανάμεσα στ’ ανταγωνιζόμενα παιδιά, μπορεί να διεγερθεί πιο σωστά αν φροντίσετε να τους αναπτύξετε κοινές, ευχάριστες δραστηριότητες, παίζοντας μαζί τους, παίρνοντάς τα σ’ εκδρομές, κάνοντάς τα να μοιραστούν ευχάριστες εμπειρίες. Κατά τη διάρκεια αυτών των δραστηριοτήτων είναι πολύ αποδοτικό εάν αποφεύγετε να μαλώνετε τα παιδιά. Αν ένα απ’ αυτά φερθεί άσχημα, θα πρέπει ν’ απομακρυνθείτε κι απ’ τα δύο. Αυτό θα τα βοηθήσει να συνειδητοποιήσουν ότι η διασκέδασή τους εξαρτάται απ’ τον τρόπο που θα φερθούν μεταξύ τους. Μόνο αν το συνειδητοποιήσουν αυτό θ’ αποκτήσουν αμοιβαίο σεβασμό και εκτίμηση.

 ~ Aπό το βιβλίο η πρόκληση να είμαστε γονείς-  Rudolf Dreikurs
by Αντικλείδι , http://antikleidi.com