Από: Ελένη Χαδιαράκου  |
Τι φοβούνται συνήθως τα παιδιά; Πότε πρόκειται για φόβο και πότε για φοβία; Τι προκαλεί τις παιδικές φοβίες και πώς τις αντιμετωπίζουμε;
Μέχρι τα 12 χρόνια τους, όλα τα παιδιά μπορούν να βρεθούν αντιμέτωπα με διάφορους φόβους, και αυτό αποτελεί μια φυσιολογική κατάσταση για τη γνωστική και συναισθηματική τους εξέλιξη. Για τις ηλικίες των 2-4 ετών, ο πιο γνωστός φόβος είναι αυτός των ζώων, ενώ από τα 4-6 χρόνια τα παιδιά εκφράζουν το φόβο για το σκοτάδι και τα φαντάσματα, γιατί ακόμη δεν έχουν ξεχωρίσει το αληθινό από το φανταστικό. Οι φόβοι αρχίζουν σταδιακά να μειώνονται όσο το παιδί αναπτύσσει τη γνωστική του ικανότητα να κατανοεί τον κόσμο και να ερμηνεύει λογικά τα φαινόμενα γύρω του, οπότε μέχρι τα 12 αναμένεται και η εξάλειψη των φόβων. Το πρόβλημα προκύπτει από τη στιγμή που το παιδί συνεχίζει να φοβάται αδικαιολόγητα, οπότε μιλάμε πια για φοβία, ή όταν οι φοβίες του γίνονται εμμονές και κάνουν δυσλειτουργική την καθημερινότητά του.
Τι είναι φόβος και τι φοβία;
Ο φόβος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που σχετίζεται με μια γνωστή στο άτομο εξωτερική απειλή. Ως συναίσθημα, μάλιστα, είναι και αναγκαίο, μιας που μας προστατεύει από καταστάσεις που μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή μας. Από την άλλη, ηφοβία είναι ο αδικαιολόγητος φόβος και η υπερβολική αντίδραση του ατόμου μπροστά σε ένα αντικείμενο ή μια κατάσταση. Είναι ένας άγνωστος και ασαφής κίνδυνος εσωτερικής προέλευσης. Το άτομο αποφεύγει το φοβικό αντικείμενο και, καθώς η φυγή εδραιώνει τη φοβία, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος.
Οι πιο συνηθισμένοι φόβοι
Φόβος της εγκατάλειψης: Οφείλεται κυρίως στην απουσία της μητρικής μορφής και εμφανίζεται συνήθως στη νηπιακή ηλικία. Τα παιδιά αυτά είναι αρκετά συναισθηματικά και έχουν προδιάθεση για ενοχικές συμπεριφορές.
Πώς να τον αντιμετωπίσετε: Το παιδί έχει ανάγκη από παρότρυνση, προκειμένου να εκφράσει με λόγια τον πόνο του, όπως και από καθησυχαστικές και παρηγορητικές διαβεβαιώσεις, ώστε να αισθανθεί εντονότερη την παρουσία και τη στοργή των γονιών.
Φόβος της επιθετικότητας: Γεννιέται από τη σωματική ή την ψυχολογική βία που δέχτηκε το παιδί στα πρώτα χρόνια της ζωής. Το παιδί γίνεται πεισματάρικο και ιδιότροπο, τείνει να ταυτίζεται με το άτομο που του άσκησε βία και έτσι εκδηλώνει κι αυτό επιθετική ή βίαιη συμπεριφορά ή μαθαίνει να θυματοποιείται.
Πώς να τον αντιμετωπίσετε: Τονώστε την εμπιστοσύνη του στους άλλους και, όταν μεγαλώσει λίγο, παρακινήστε το να ασχοληθεί με κάποιο ομαδικό άθλημα.
Φόβος των ζώων: Μπορεί να προέρχεται είτε από υπερβολική και αυστηρή έμφαση στην καθαριότητα είτε επειδή ένας από τους δύο γονείς έχει ακριβώς τον ίδιο φόβο. Συνήθως εμφανίζεται κατά τη νηπιακή ηλικία και μειώνεται σταδιακά. Το παιδί κλαίει εύκολα, αποκτά εμμονή με την καθαριότητα και μοιάζει ανικανοποίητο με τα πάντα.
Πώς να τον αντιμετωπίσετε: Αυτό που πρέπει να κάνουν οι γονείς είναι να μην υιοθετούν υπερβολικές συμπεριφορές σε θέματα τάξης και καθαριότητας. Επίσης, να ενθαρρύνουν το παιδί να είναι ανέμελο και να το προτρέπουν να διασκεδάζει.
Φόβος του σκοταδιού: Συνήθως ο φόβος αυτός εμφανίζεται μετά από τρομακτικές διηγήσεις ή θεάματα ανάμεσα στο 2ο και το 5ο έτος της ηλικίας του. Ο φόβος του σκοταδιού «προτιμάει» τα υπερευαίσθητα παιδιά και, αν δεν το προσέξουμε, ενδέχεται να παραταθεί μέχρι και την εφηβεία ή ακόμη και την ενήλικη ζωή τους.
Πώς να τον αντιμετωπίσετε: Αφήνετε την πόρτα του δωματίου του ανοιχτή και ένα φωτάκι μικρό πάντα αναμμένο. Γενικά, επειδή τα παιδιά που φοβούνται το σκοτάδι δίνουν «μάχες» με τη φαντασία τους, γίνετε «σύμμαχοι» στις μάχες του αυτές.
Φόβος των φυσικών καταστροφών: Κάθε άγνωστο στοιχείο μπορεί να γεννήσει ασυνείδητους φόβους, που είναι δύσκολο να ελεγχθούν και εμφανίζονται κατά τη σχολική ηλικία. Τα παιδιά που έχουν βιώσει φυσικές καταστροφές ή πολύ έντονα φυσικά φαινόμενα (π.χ. σεισμός) ή ακόμη έχουν δει στην τηλεόραση ή έχουν ακούσει περιγραφές, μπορεί να αναπτύξουν τέτοιου είδους φόβο.
Πώς να τον αντιμετωπίσετε: Επειδή μπορεί να αφήσει σημάδια και στην ενήλικη ζωή του παιδιού, οφείλουμε να το καθησυχάζουμε και να αποφεύγουμε ιδιαίτερα σε δύσκολες στιγμές, όπως οι καταιγίδες, να το αφήνουμε μόνο του. Επειδή η παιδική φαντασία είναι έντονη, καλό είναι να αποφεύγουμε την ενασχόληση μπροστά στο παιδί με τέτοια θέματα ή ακόμη και την απομυθοποίησή τους.
Φόβος του γιατρού: Πρόκειται για κάτι συνηθισμένο, το οποίο όμως μπορεί να πάρει μεγάλες διαστάσεις για το παιδί, αν το ίδιο ή κάποιο μέλος της οικογένειάς του έχει νοσηλευτεί για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Πώς να τον αντιμετωπίσετε: Παρόλο που συνήθως, με τον καιρό, περνάει μόνος του, χρειάζεται συμπαράσταση, χωρίς όμως να φτάνει τα όρια της υπερπροστασίας.
Φόβος ενηλικίωσης: Η συγκεκριμένη φοβία εμφανίζεται κυρίως σε παιδιά που συναναστρέφονται περισσότερο με ενηλίκους. Όντας υπερβολικά παρατηρητικά, δίνουν έμφαση στις αντιδράσεις και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μεγάλοι και τις αφομοιώνουν. Ο φόβος τους είναι πως με την ενηλικίωση θα χάσουν την ξεγνοιασιά τους.
Πώς να τον αντιμετωπίσετε: Δείξτε τους πως η ενήλικη ζωή έχει κι αυτή τις χαρές της. Απολαύστε μαζί τους το παιχνίδι, μια βόλτα στη φύση, και κυρίως αποφύγετε να τα φορτώνετε με τα δικά σας προβλήματα.
Φόβος μήπως κάνει λάθος: Αυτή η φοβία συνήθως δημιουργείται στο παιδί από γονείς απαιτητικούς ή υπερβολικά εξουσιαστικούς. Γενικά, εμφανίζεται σε παιδιά άτολμα και ντροπαλά, ιδιαίτερα όταν έχουν να αντιμετωπίσουν εξετάσεις, δοκιμασίες, αγώνες ή κάποιου είδους συναγωνισμό.
Πώς να τον αντιμετωπίσετε: Οι γονείς οφείλουν να μειώσουν τις απαιτήσεις τους επαινώντας τα θετικά αποτελέσματα, ακόμη κι όταν αυτά έχουν επιτευχθεί με δυσκολία ή απέχουν από την τελειότητα, και να επιβραβεύουν την προσπάθεια πέρα από το αποτέλεσμα.
Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν το παιδί να διαχειριστεί τις φοβίες του;
- Να σεβαστούν τη φοβία του παιδιού και να προσπαθήσουν να την καταλάβουν, χωρίς να το υποτιμούν ή να το ταπεινώνουν.
- Να επεξεργαστούν οι ίδιοι τους φόβους τους, ώστε να μην τους προβάλλουν στο παιδί τους. Να είναι συνεπείς στη στάση τους, χωρίς να δίνουν διπλά μηνύματα (π.χ. να λένε: «Μη φοβάσαι» και παράλληλα να νιώθουν οι ίδιοι φόβο).
- Να εκθέτουν το παιδί σταδιακά στην κατάσταση που το φοβίζει και όχι να προσφέρουν απλό καθησυχασμό και διαβεβαίωση.
- Να μην αρνούνται, ούτε να αποφεύγουν τα συμπτώματα μιας παιδικής φοβίας όταν αυτά παρουσιάζονται, καθώς κάτι τέτοιο θα επιδεινώσει την εξέλιξή τους.
- Να διδάξουν στο παιδί τεχνικές αντιμετώπισης των φοβικών ερεθισμάτων.
Με τη συνεργασία της Αγγελική Παρίου (ψυχολόγος - ειδική παιδαγωγός - ομαδική αναλύτρια).
Μέχρι τα 12 χρόνια τους, όλα τα παιδιά μπορούν να βρεθούν αντιμέτωπα με διάφορους φόβους, και αυτό αποτελεί μια φυσιολογική κατάσταση για τη γνωστική και συναισθηματική τους εξέλιξη. Για τις ηλικίες των 2-4 ετών, ο πιο γνωστός φόβος είναι αυτός των ζώων, ενώ από τα 4-6 χρόνια τα παιδιά εκφράζουν το φόβο για το σκοτάδι και τα φαντάσματα, γιατί ακόμη δεν έχουν ξεχωρίσει το αληθινό από το φανταστικό. Οι φόβοι αρχίζουν σταδιακά να μειώνονται όσο το παιδί αναπτύσσει τη γνωστική του ικανότητα να κατανοεί τον κόσμο και να ερμηνεύει λογικά τα φαινόμενα γύρω του, οπότε μέχρι τα 12 αναμένεται και η εξάλειψη των φόβων. Το πρόβλημα προκύπτει από τη στιγμή που το παιδί συνεχίζει να φοβάται αδικαιολόγητα, οπότε μιλάμε πια για φοβία, ή όταν οι φοβίες του γίνονται εμμονές και κάνουν δυσλειτουργική την καθημερινότητά του.
Τι είναι φόβος και τι φοβία;
Ο φόβος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που σχετίζεται με μια γνωστή στο άτομο εξωτερική απειλή. Ως συναίσθημα, μάλιστα, είναι και αναγκαίο, μιας που μας προστατεύει από καταστάσεις που μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή μας. Από την άλλη, ηφοβία είναι ο αδικαιολόγητος φόβος και η υπερβολική αντίδραση του ατόμου μπροστά σε ένα αντικείμενο ή μια κατάσταση. Είναι ένας άγνωστος και ασαφής κίνδυνος εσωτερικής προέλευσης. Το άτομο αποφεύγει το φοβικό αντικείμενο και, καθώς η φυγή εδραιώνει τη φοβία, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος.
Οι πιο συνηθισμένοι φόβοι
Φόβος της εγκατάλειψης: Οφείλεται κυρίως στην απουσία της μητρικής μορφής και εμφανίζεται συνήθως στη νηπιακή ηλικία. Τα παιδιά αυτά είναι αρκετά συναισθηματικά και έχουν προδιάθεση για ενοχικές συμπεριφορές.
Πώς να τον αντιμετωπίσετε: Το παιδί έχει ανάγκη από παρότρυνση, προκειμένου να εκφράσει με λόγια τον πόνο του, όπως και από καθησυχαστικές και παρηγορητικές διαβεβαιώσεις, ώστε να αισθανθεί εντονότερη την παρουσία και τη στοργή των γονιών.
Φόβος της επιθετικότητας: Γεννιέται από τη σωματική ή την ψυχολογική βία που δέχτηκε το παιδί στα πρώτα χρόνια της ζωής. Το παιδί γίνεται πεισματάρικο και ιδιότροπο, τείνει να ταυτίζεται με το άτομο που του άσκησε βία και έτσι εκδηλώνει κι αυτό επιθετική ή βίαιη συμπεριφορά ή μαθαίνει να θυματοποιείται.
Πώς να τον αντιμετωπίσετε: Τονώστε την εμπιστοσύνη του στους άλλους και, όταν μεγαλώσει λίγο, παρακινήστε το να ασχοληθεί με κάποιο ομαδικό άθλημα.
Φόβος των ζώων: Μπορεί να προέρχεται είτε από υπερβολική και αυστηρή έμφαση στην καθαριότητα είτε επειδή ένας από τους δύο γονείς έχει ακριβώς τον ίδιο φόβο. Συνήθως εμφανίζεται κατά τη νηπιακή ηλικία και μειώνεται σταδιακά. Το παιδί κλαίει εύκολα, αποκτά εμμονή με την καθαριότητα και μοιάζει ανικανοποίητο με τα πάντα.
Πώς να τον αντιμετωπίσετε: Αυτό που πρέπει να κάνουν οι γονείς είναι να μην υιοθετούν υπερβολικές συμπεριφορές σε θέματα τάξης και καθαριότητας. Επίσης, να ενθαρρύνουν το παιδί να είναι ανέμελο και να το προτρέπουν να διασκεδάζει.
Φόβος του σκοταδιού: Συνήθως ο φόβος αυτός εμφανίζεται μετά από τρομακτικές διηγήσεις ή θεάματα ανάμεσα στο 2ο και το 5ο έτος της ηλικίας του. Ο φόβος του σκοταδιού «προτιμάει» τα υπερευαίσθητα παιδιά και, αν δεν το προσέξουμε, ενδέχεται να παραταθεί μέχρι και την εφηβεία ή ακόμη και την ενήλικη ζωή τους.
Πώς να τον αντιμετωπίσετε: Αφήνετε την πόρτα του δωματίου του ανοιχτή και ένα φωτάκι μικρό πάντα αναμμένο. Γενικά, επειδή τα παιδιά που φοβούνται το σκοτάδι δίνουν «μάχες» με τη φαντασία τους, γίνετε «σύμμαχοι» στις μάχες του αυτές.
Φόβος των φυσικών καταστροφών: Κάθε άγνωστο στοιχείο μπορεί να γεννήσει ασυνείδητους φόβους, που είναι δύσκολο να ελεγχθούν και εμφανίζονται κατά τη σχολική ηλικία. Τα παιδιά που έχουν βιώσει φυσικές καταστροφές ή πολύ έντονα φυσικά φαινόμενα (π.χ. σεισμός) ή ακόμη έχουν δει στην τηλεόραση ή έχουν ακούσει περιγραφές, μπορεί να αναπτύξουν τέτοιου είδους φόβο.
Πώς να τον αντιμετωπίσετε: Επειδή μπορεί να αφήσει σημάδια και στην ενήλικη ζωή του παιδιού, οφείλουμε να το καθησυχάζουμε και να αποφεύγουμε ιδιαίτερα σε δύσκολες στιγμές, όπως οι καταιγίδες, να το αφήνουμε μόνο του. Επειδή η παιδική φαντασία είναι έντονη, καλό είναι να αποφεύγουμε την ενασχόληση μπροστά στο παιδί με τέτοια θέματα ή ακόμη και την απομυθοποίησή τους.
Φόβος του γιατρού: Πρόκειται για κάτι συνηθισμένο, το οποίο όμως μπορεί να πάρει μεγάλες διαστάσεις για το παιδί, αν το ίδιο ή κάποιο μέλος της οικογένειάς του έχει νοσηλευτεί για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Πώς να τον αντιμετωπίσετε: Παρόλο που συνήθως, με τον καιρό, περνάει μόνος του, χρειάζεται συμπαράσταση, χωρίς όμως να φτάνει τα όρια της υπερπροστασίας.
Φόβος ενηλικίωσης: Η συγκεκριμένη φοβία εμφανίζεται κυρίως σε παιδιά που συναναστρέφονται περισσότερο με ενηλίκους. Όντας υπερβολικά παρατηρητικά, δίνουν έμφαση στις αντιδράσεις και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μεγάλοι και τις αφομοιώνουν. Ο φόβος τους είναι πως με την ενηλικίωση θα χάσουν την ξεγνοιασιά τους.
Πώς να τον αντιμετωπίσετε: Δείξτε τους πως η ενήλικη ζωή έχει κι αυτή τις χαρές της. Απολαύστε μαζί τους το παιχνίδι, μια βόλτα στη φύση, και κυρίως αποφύγετε να τα φορτώνετε με τα δικά σας προβλήματα.
Φόβος μήπως κάνει λάθος: Αυτή η φοβία συνήθως δημιουργείται στο παιδί από γονείς απαιτητικούς ή υπερβολικά εξουσιαστικούς. Γενικά, εμφανίζεται σε παιδιά άτολμα και ντροπαλά, ιδιαίτερα όταν έχουν να αντιμετωπίσουν εξετάσεις, δοκιμασίες, αγώνες ή κάποιου είδους συναγωνισμό.
Πώς να τον αντιμετωπίσετε: Οι γονείς οφείλουν να μειώσουν τις απαιτήσεις τους επαινώντας τα θετικά αποτελέσματα, ακόμη κι όταν αυτά έχουν επιτευχθεί με δυσκολία ή απέχουν από την τελειότητα, και να επιβραβεύουν την προσπάθεια πέρα από το αποτέλεσμα.
Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν το παιδί να διαχειριστεί τις φοβίες του;
- Να σεβαστούν τη φοβία του παιδιού και να προσπαθήσουν να την καταλάβουν, χωρίς να το υποτιμούν ή να το ταπεινώνουν.
- Να επεξεργαστούν οι ίδιοι τους φόβους τους, ώστε να μην τους προβάλλουν στο παιδί τους. Να είναι συνεπείς στη στάση τους, χωρίς να δίνουν διπλά μηνύματα (π.χ. να λένε: «Μη φοβάσαι» και παράλληλα να νιώθουν οι ίδιοι φόβο).
- Να εκθέτουν το παιδί σταδιακά στην κατάσταση που το φοβίζει και όχι να προσφέρουν απλό καθησυχασμό και διαβεβαίωση.
- Να μην αρνούνται, ούτε να αποφεύγουν τα συμπτώματα μιας παιδικής φοβίας όταν αυτά παρουσιάζονται, καθώς κάτι τέτοιο θα επιδεινώσει την εξέλιξή τους.
- Να διδάξουν στο παιδί τεχνικές αντιμετώπισης των φοβικών ερεθισμάτων.
Με τη συνεργασία της Αγγελική Παρίου (ψυχολόγος - ειδική παιδαγωγός - ομαδική αναλύτρια).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου