Υπερκινητικότητα και Διάσπαση Προσοχής: Συμπτώματα και τρόποι αντιμετώπισης

Γράφει ο Δημήτρης Σταυρακάκης για την Εναλλακτική Δράση
Αν το παιδί σας είναι «ζωηρό», ίσως σας πέρασε από το μυαλό ότι μπορεί να είναι υπερκινητικό.
Η διάσπαση προσοχής και η υπερκινητικότητα ή ΔΕΠ/Υ, είναι μία διαταραχή που προβληματίζει πολύ τις σύγχρονες οικογένειες. Περίπου το 2-4% των παιδιών έχουν ΔΕΠ/Υ και αναλογικά εμφανίζεται σε μεγαλύτερο ποσοστό στα αγόρια.
Παρατηρήστε καλά αν το παιδί σας…
 Αφήνει συχνά ημιτελείς αφηγήσεις ή ενέργειες;
 Δυσκολεύεται στην οργάνωση;
 Κουνιέται συνέχεια στην καρέκλα;
 Διακόπτει συνέχεια την συζήτηση ή μιλάει πάρα πολύ;
 Ξεχνάει εύκολα;
 Θέλει να αλλάζει συνεχώς αντικείμενα ενασχόλησης;
 Είναι ανυπόμονο και αλλάζει εύκολα διάθεση από πάρα πολύ χαρούμενο σε πάρα πολύ λυπημένο;
Πολύ συχνά, οι γονείς υπερκινητικών παιδιών αισθάνονται άσχημα λόγω της συμπεριφοράς του παιδιού τους. Ακούνε από το περίγυρό τους ότι δεν είναι αρκετά αυστηροί, έχουν να αντιμετωπίσουν τα βλέμματα αποδοκιμασίας των συγγενών και ευρύτερου περιβάλλοντος, με αποτέλεσμα να σκέφτονται μήπως είναι ανίκανοι να μεγαλώνουν σωστά το παιδί. Συχνά υπάρχει και η αντίληψη ότι κάνουν κάτι λάθος στην ανατροφή του παιδιού τους και δεν είναι σαν τα άλλα.
Όλα αυτά είναι ερωτήματα που βασανίζουν πολλές φορές τους γονείς. Θα πρέπει πρώτα να παρατηρήσουν την συμπεριφορά του και αν τα συμπτώματα είναι πολύ έντονα και αντιφατικά, να συμβουλευτούν έναν ειδικό.
Παρατηρήστε αν το παιδί σας εμφανίζει…

Αυξημένη κινητικότητα

Τα υπερκινητικά παιδιά πολύ συχνά παίζουν με τα χέρια τους, κουνάνε τα πόδια τους, και όταν κάθονται στην καρέκλα κουνιούνται πέρα δώθε. Στην τάξη σηκώνονται από την θέση τους, διότι αδυνατούν να μένουν καθιστοί για πολύ ώρα. Κατά τα λεγόμενα των ενήλικων που πάσχουν από υπερκινητικό σύνδρομο, αισθάνονται μια διαρκή εσωτερική ένταση και ανησυχία. Αντιθέτως, τα παιδιά, ακολουθούν την εσωτερική ανάγκη για κίνηση, σκαρφαλώνουν, ανεβαίνουν στις καρέκλες, τοίχους, κλπ.
Λόγω της έλλειψης συγχρονισμού στις κινήσεις τους, πολύ συχνά τραυματίζονται. Τα παιδιά κάνουν φασαρία όταν παίζουν, τραβάνε όλη την προσοχή επάνω τους και δυσκολεύονται να προσαρμοσθούν μέσα στην ομάδα.

Έλλειψη συγκέντρωσης

Τα υπερκινητικά παιδιά παραβλέπουν τις λεπτομέρειες ή κάνουν λάθη απροσεξίας στα μαθήματά τους. Αλλάζουν από ένα θέμα σε άλλο. Δεν είναι σε θέση να συγκεντρωθούν σε κάτι για ένα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και η προσοχή τους αποσπάται πολύ εύκολα. Δεν προσέχουν όταν κάποιος τους εξηγεί κάτι. Συνήθως αποφεύγουν τις εργασίες που τους φαίνονται δύσκολες και απαιτούν επιμονή, διάρκεια συγκέντρωσης και προσοχής. Συχνά χάνουν τα πράγματά τους (μολύβια, βιβλία, παιχνίδια) και έχουν την τάση να ξεχνάνε γενικά.

Αυθορμητισμός

Τα παιδιά υπερκινητικά μιλάνε συχνά χωρίς να σκέφτονται πολύ. Πριν από το τέλος κάποιας ερώτησης, πολλές φορές διακόπτουν και δίνουν την απάντηση. Επίσης, τους αρέσει να μιλάνε μόνοι τους. Τα υπερκινητικά παιδιά είναι αυθόρμητα, παρασύρονται εύκολα και δεν καταφέρνουν να ελέγχουν τα συναισθήματά τους. Ακόμα και στην πιο μικρή ματαίωση αντιδρούν παρορμητικά και οξύθυμα.
Αυτά τα παιδιά πολύ συχνά υποφέρουν διότι δεν μπορούν να συγκεντρωθούν, δεν έχουν φίλους και οι αποδόσεις τους στο σχολείο δεν είναι ικανοποιητικές και στεναχωριούνται. Αυτό μπορεί να τα οδηγήσει μέχρι και στην κατάθλιψη.
Θετικά χαρακτηριστικά των υπερκινητικών παιδιών
Τα υπερκινητικά παιδιά έχουν όμως πολλά θετικά χαρακτηριστικά: συνήθως είναι εξωστρεφή και πολύ κοινωνικά, είναι δημιουργικά, ενθουσιάζονται εύκολα και είναι πρόθυμα να βοηθάνε. Επίσης έχουν μια πολύ δυνατή αίσθηση της δικαιοσύνης.

Και εφαρμόστε…

Μερικές συμβουλές για γονείς υπερκινητικών παιδιών
Πολλές φορές, οι γονείς υπερκινητικών παιδιών φτάνουν σε απόγνωση όταν πρέπει να χειριστούν την ανυπολόγιστη και άστατη συμπεριφορά του παιδιού τους, η οποία πολύ συχνά υπερβαίνει τις αντοχές τους.
Πολλοί γονείς αισθάνονται ένοχοι και υπεύθυνοι για την συμπεριφορά του παιδιού τους και πιστεύουν ότι δεν το αναθρέψανε σωστά. Για να αλλάξει αυτός ο φαύλος κύκλος, οι θεραπευτές συστήνουν συγκεκριμένους κανόνες, οι οποίοι μπορούν να βοηθήσουν για μια πιο ομαλή και χαλαρή οικογενειακή ζωή και έναν καλύτερο χειρισμό της καθημερινότητας με το παιδί.
Μην χάνετε την υπομονή σας
Οι γονείς υπερκινητικών παιδιών χάνουν συχνά την υπομονή τους. Όμως, αυτά τα παιδιά έχουν πολύ μεγάλη ανάγκη από έναν ήσυχο, υπομονετικό και σταθερό περιβάλλον.
Να είστε σταθεροί
Βάλτε σταθερούς κανόνες και δώστε ξεκάθαρα μηνύματα στο παιδί σας. Όταν σε παρόμοιες καταστάσεις, μια φορά υποχωρείτε και στην άλλη είστε πολύ αυστηροί, το παιδί σας χάνει τον προσανατολισμό του.
Να βάλετε πρόγραμμα στο στενό οικογενειακό περιβάλλον
Το καθημερινό και το εβδομαδιαίο πρόγραμμα θα περιλαμβάνει τις ώρες φαγητού, εργασιών για το σχολείο και άλλες απλές εργασίες (να στρώνει το τραπέζι, το κρεβάτι του, κλπ.). Εδώ πρέπει οι γονείς να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί. Οφείλουν να ξεκινούν με λίγους κανόνες, και να ελέγχουν αν το παιδί είναι σε θέση να τους ακολουθήσει.
Ένας αποτελεσματικός τρόπος να το ελέγχετε είναι να ρωτήσετε το ίδιο το παιδί και αυτό να αποφασίσει αν κάποιος κανόνας τον δυσκολεύει ιδιαίτερα. Άλλος τρόπος, ο οποίος είναι και διασκεδαστικός, είναι να μαζεύονται πόντοι και να υπολογίζουν οι γονείς μαζί με τα παιδιά πόσους πόντους κατάφερε να μαζέψει το παιδί και να επιβραβεύεται με τον οποιονδήποτε τρόπο.
Αποφεύγετε τα παιχνίδια εξουσίας
Οι φωνές και οι τιμωρίες (και κυρίως σωματική βία) έχουν σαν αποτέλεσμα, το παιδί να κλείνεται περισσότερο στον εαυτό του και να απομονώνεται ή να γίνεται αντδρασικότερο. Αν το παιδί ξεπεράσει τα όρια που του έχετε βάλει, είναι καλό να υπάρχουν σαφείς κανόνες, με τους οποίους τιμωρείτε μια συγκεκριμένη συμπεριφορά ( π.χ. απαγόρευση τηλεόρασης κλπ)
Φροντίστε να υπάρχει μια ήσυχη ατμόσφαιρα στο σπίτι
Το παιδί σας δεν μπορεί να συγκεντρώνεται σε ένα πράγμα, είναι ανήσυχο και παρορμητικό. Η ύπαρξη ήρεμης ατμόσφαιρας στο σπίτι, βοηθά στην ισορροπία και στη δημιουργικότητα του παιδιού. Γι’ αυτόν τον λόγο, αποφεύγετε την δυνατή μουσική, τις ταινίες, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και γενικότερα ενέργειες, που προκαλούν θόρυβο.
Καλό είναι και να αποφεύγονται οι καυγάδες και οι διαπληκτισμοί στην οικογένεια μπροστά στο παιδί. Ωφελεί ιδιαίτερα το παιδί σας όταν οι διαφορές ξεκαθαρίζονται με ήρεμο και αντικειμενικό τρόπο.
Έπαινος και ανταμοιβή
Ακόμα και στην μικρότερη προσπάθεια, που καταβάλλει το παιδί σας, να υπάρχει έπαινος και ανταμοιβή. Μια καλή ιδέα είναι να αποφασίσετε μαζί με το παιδί ποια θα είναι η ανταμοιβή όταν θα εκτελέσει κάποια συγκεκριμένη εργασία. Μια ανταμοιβή για τα μικρότερα παιδιά π.χ. είναι ότι θα τα διαβάσετε μια ιστορία ή θα παίξετε μαζί. Για τα μεγαλύτερα παιδιά, όπου δεν φτάνουν πλέον αυτές οι ανταμοιβές, μπορείτε να βάλετε 2 σεντς σε έναν κουμπαρά όταν θα αποκτήσει το παιδί έναν πόντο.
Απλοποιήστε της δουλειάς
Τα υπερκινητικά παιδιά έχουν μεγάλες δυσκολίες συγκέντρωσης. Να δίνετε απλές, ξεκάθαρες και κατανοητές οδηγίες στο παιδί σας, είτε πρόκειται για παιχνίδια, είτε για σχολικές ή άλλες εργασίες.
Ελαχιστοποιήστε τους κινδύνους
Τα υπερκινητικά παιδιά πολύ συχνά δρουν αυθόρμητα και παρορμητικά, χωρίς να είναι συγκεντρωμένα σ’ αυτό που κάνουν. Γι αυτό να είστε σε επαγρύπνηση και να ελαχιστοποιείτε πιθανούς κινδύνους ( π. χ να φοράει κράνος όταν κάνει ποδήλατο, να έχετε φάρμακα, είδη καθαρισμού η οτιδήποτε άλλο τοξικό σε ασφαλές μέρος, και να είστε ιδιαίτερα προσεχτικοί όταν διασχίζετε τους δρόμους).
Μην συγκρίνετε τα παιδιά σας
Τα αδέλφια είναι συνήθως πολύ διαφορετικά. Αν τα συγκρίνετε μεταξύ τους, το μόνο που θα καταφέρετε θα είναι να δημιουργηθεί ζήλια. Τα υπερκινητικά παιδιά είναι δύσκολα αλλά έχουν και θετικά χαρακτηριστικά. Συνήθως είναι κοινωνικά παιδιά, έχουν μια πολύ δυνατή αίσθηση της δικαιοσύνης και είναι πάρα πολύ δημιουργικά.
Μιλάτε με τους δασκάλους
Τα υπερκινητικά παιδιά στιγματίζονται από τους δασκάλους σαν «ζωηρά» και «άτακτα». Λόγω της αυθόρμητης συμπεριφοράς τους δεν είναι και ιδιαίτερα αγαπητά. Μιλήστε με τον δάσκαλο για την πάθηση του παιδιού. Είναι σημαντικό επίσης, να γίνονται επαναλήψεις των ενοτήτων, οι οποίες θα χωρίζονται σε μικρότερα μέρη γιατί το παιδί έχει μια αδυναμία να συγκεντρώνεται σε εργασίες μεγάλης διάρκειας.
Φροντίστε για έναν ξεκούραστο ύπνο
Ένας ξεκούραστος ύπνος είναι αναγκαίος και πολύ σημαντικός ιδιαίτερα για τα υπερκινητικά παιδιά. Φροντίστε το παιδί να κοιμάται πάντα την ίδια ώρα και το δωμάτιο του να είναι ήσυχο και να αερίζεται καλά.
Δώστε ερεθίσματα στο παιδί σας
Τα υπερκινητικά παιδιά ακούνε συχνά μόνο αρνητικές παρατηρήσεις τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολείο. Έχουν ιδιαίτερη ανάγκη να ακούνε θετικά σχόλια, να τους δίνονται θετικά ερεθίσματα και να τονώνεται η αυτοπεποίθηση τους.
Φροντίστε τον εαυτό σας
Η ανατροφή ενός υπερκινητικού παιδιού είναι μια δύσκολη υπόθεση. Φροντίστε να κάνετε «διαλείμματα» αναζωογόνησης, τόσο εσείς όσο και ο σύντροφός σας και η υπόλοιπη οικογένεια.
Μην διστάζετε να ζητήσετε βοήθεια και ψυχολογική υποστήριξη από τον ειδικό.
Δημήτρης Σταυρακάκης,
Λογοθεραπευτής – Ειδικός Παιδαγωγός,
Heilpaedagogische Fakultaet,
Universitaet Koeln (Κολωνία) Γερμανία.
Υπεύθυνος του Κέντρου ΛΟΓΟΠΑΙΔΕΙΑ