Ευφυείς, πετυχημένοι αλλά όχι χαρούμενοι;

Έχετε ποτέ αναρωτηθεί γιατί άραγε οι ευφυείς και πετυχημένοι –με πανεπιστημιακή μόρφωση και παχυλούς μισθούς– δεν είναι τόσο ευτυχισμένοι όσο θα μπορούσαν; Το γεγονός ότι οι τίτλοι σπουδών και μια καλή ζωή δεν μεταφράζονται απαραίτητα σε ευτυχία είναι γνωστό.
Η συγγραφέας Sonja Lyubomirsky στα βιβλία της The How of Happiness και The Myths of Happiness υποστηρίζει πως οι συνθήκες ζωής (όπως το εκπαιδευτικό επίπεδο, η οικογενειακή κατάσταση, ο πλούτος κλπ.) συμβάλουν μόνο το 10% στην ευτυχία μας. Ένα 50% οφείλεται σε γενετική προδιάθεση και το υπόλοιπο 40% στις αξίες, τη στάση ζωής και τις συνήθειές μας. Γιατί, λοιπόν, οι ευφυείς και πετυχημένοι δεν είναι όσο ευτυχισμένοι θα έπρεπε ή θα μπορούσαν να είναι;
4 βασικές ανάγκες που συμβάλλουν στην ευτυχία μας
Για να προσεγγίσουμε μια απάντηση χρειάζεται πρώτα να κατανοήσουμε τα πράγματα που έχουμε ανάγκη ως ανθρώπινα όντα για να είμαστε ευτυχισμένοι.
Το πρώτο που χρειαζόμαστε είναι η κάλυψη των βασικών μας αναγκών: τροφή, ένδυση, κατοικία κλπ. Όπως αντιλαμβάνεστε αν αυτά δεν πληρούνται, δεν μπορούμε να είμαστε ευτυχισμένοι. Για τους ευφυείς και πετυχημένους η ικανοποίηση των βασικών αναγκών δεν είναι θέμα.
Το δεύτερο που χρειαζόμαστε είναι μια αίσθηση σύνδεσης ή όπως θα το έλεγαν οι ψυχολόγοι η αίσθηση του ανήκειν (belongingness*) που σημαίνει πως έχουμε ανάγκη να απολαμβάνουμε την οικειότητα με τουλάχιστον ένα άλλο πρόσωπο. Πόσο σημαντική είναι η αίσθηση του ανήκειν για την ευτυχία μας; Σε έρευνα στην οποία μελετήθηκε το 10% των ευτυχέστερων ανθρώπων βρέθηκε ότι όλοι είχαν τουλάχιστον μια στενή σχέση στη ζωή τους. Η αίσθηση του ανήκειν δεν είναι λοιπόν πολυτέλεια είναι αναγκαιότητα. Άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι το αντίθετο του ανήκειν, η μοναξιά, είναι από τους καθοριστικότερους παράγοντες τόσο σωματικών (παχυσαρκία, υψηλή αρτηριακή πίεση) όσο και ψυχολογικών (κατάθλιψη, αϋπνία) προβλημάτων.
Το τρίτο που χρειαζόμαστε είναι η αντίληψη ότι είμαστε αποτελεσματικοί. Πράγμα που σημαίνει ότι έχουμε την ανάγκη να νιώθουμε ότι είμαστε πραγματικά καλοί σε κάτι (όπως στη συγγραφή, στην άθληση, στον αλτρουισμό κτλ.).
Το τέταρτο και τελευταίο που χρειαζόμαστε για να νιώθουμε χαρούμενοι είναι η αίσθηση της αυτονομίας δηλαδή το να μην νιώθουμε κάτω από τον έλεγχο κάποιου άλλου. Για τον λόγο αυτό απεχθανόμαστε τις καταστάσεις στις οποίες δεν έχουμε την επιλογή να συμπεριφερθούμε ελεύθερα και εκδηλώνουμε μερικές φορές μια ψυχολογική αντίσταση: την τάση να κάνουμε το αντίθετο από ό, τι μας λένε. Η επιθυμία για αυτονομία –όπως και για να ανήκουμε κάπου και για αποτελεσματικότητα– φαίνεται πως είναι βαθιά ριζωμένη μέσα μας. Για αυτό και ακόμα και τα δίχρονα βρέφη εκδηλώνουν ψυχολογική αντίσταση.
Όλοι φαίνεται να αντιλαμβανόμαστε τη σημαντικότητα των τριών αυτών αναγκών – την αίσθηση του ανήκειν, την αποτελεσματικότητα και την αυτονομία– για την ευτυχία και σχεδόν όλες μας οι πράξεις εξηγούνται ως μια προσπάθεια να ικανοποιήσουμε αυτές τις ανάγκες.
Αλλά δεν είναι απλώς η ικανοποίηση αυτών των αναγκών που καθορίζει την ευτυχία μας αλλά και ο τρόπος με τον οποίο επιχειρούμε να τις ικανοποιήσουμε.
Πώς επιδιώκουμε να καλύψουμε τις 4 αυτές ανάγκες;
Εν συντομία υπάρχουν δύο οδοί για την ικανοποίηση αυτών των αναγκών, και έχει αποδειχθεί ότι η μία από αυτές είναι πολύ πιο αποτελεσματική στην εξασφάλιση της ευτυχίας από ότι η άλλη. Η αίσθηση του ανήκειν εκπληρώνεται είτε μέσω της ανάγκης να αγαπηθούμε είτε της ανάγκης να αγαπήσουμε. Με τον ίδιο τρόπο, η αποτελεσματικότητα μπορεί να επιδιωχθεί είτε μέσω της ανάγκης για ανωτερότητα είτε μέσω της επιδίωξης του πάθους. Και τέλος, η αυτονομία μπορεί να επιδιωχθεί είτε μέσω της ανάγκης για έλεγχο των άλλων αλλά και των καταστάσεων είτε μέσω της προσπάθειας να ρυθμίσουμε τις δικές μας αντιδράσεις απέναντι στους άλλους και τις καταστάσεις γύρω μας.
Παρόλο που η ανάγκη να αγαπηθούμε, η ανάγκη για ανωτερότητα και η ανάγκη ελέγχου των εξωτερικών συνθηκών μπορεί να ανεβάσουν τα επίπεδα ευτυχίας μας βραχυπρόθεσμα, είναι πιθανόν ότι θα τα ρίξουν μακροπρόθεσμα. Αντίθετα, η ανάγκη να αγαπήσουμε, να επιδιώξουμε το πάθος μας και να αποκτήσουμε εσωτερικό έλεγχο ενισχύει την ευτυχία μας βραχυπρόθεσμα, μακροπρόθεσμα αλλά και την ευτυχία των ανθρώπων γύρω μας.
Αυτό που συνήθως συμβαίνει με τους ανθρώπους που είναι ευφυείς και πετυχημένοι είναι ότι κάνουν το ίδιο λάθος με τους υπόλοιπους στην επιδίωξη της ευτυχίας. Επιδιώκουν να καλύψουν τις ανάγκες για συντροφικότητα, αποτελεσματικότητα και αυτονομία προσπαθώντας να γίνουν αγαπητοί, να γίνουν ανώτεροι και να ελέγξουν τους άλλους παρά να αγαπήσουν, να κυνηγήσουν το πάθος τους και να διαχειριστούν καλύτερα τον εαυτό τους. Για τον λόγο αυτό οι άνθρωποι δεν είναι παρά μόνο 10% πιο ευτυχισμένοι από τους υπόλοιπους. Δηλαδή είναι όσο πιο ευτυχισμένοι δικαιολογούν οι εξωτερικές συνθήκες της ζωής τους καθώς ο τρόπος που διαχειρίζονται εν τέλει τον εαυτό τους και τις επιλογές τους πέφτει στις ίδιες παγίδες και στα ίδια λάθη με όλων των υπολοίπων.
*Το παρόν άρθρο αποτελεί μετάφραση του άρθρου Smart, Successful, and yet not happy? του καθηγητή Raj Raghunathan Ph.D.