Τα 5 είδη των τοξικών σχέσεων

Απόσπασμα από το βιβλίο του παιδοψυχίατρου, ψυχοθεραπευτή Δημήτρη Καραγιάννη “Έρωτας ή Τίποτα”- Εκδόσεις Αρμός

Το μικροκλίμα της σχέσης

Ο όρος «μικροκλίμα» προέρχεται από τη μετεωρολογία και χρησιμοποιείται για την περιγραφή των εξειδικευμένων κλιματολογικών συνθηκών σε μια περιοχή μικρής έκτασης. Το μικροκλίμα, δηλαδή, αναφέρεται στις ειδικές συνθήκες που μπορεί να ισχύουν σε ένα χώρο, και οι οποίες διαφοροποιούνται από το ευρύτερο περιβάλλον.
Μπορεί, για παράδειγμα, γενικά σε ένα τό­πο να κάνει ζέστη, αλλά σε μια περιορισμένη του περιοχή να επικρατεί δροσιά, επειδή υπάρχουν ένα σιντριβάνι ή ένα ρυάκι, δέντρα που δημιουργούν σκιά, ή επειδή έχει βόρειο προσανατολισμό.
Το φαινόμενο του μικροκλίματος εμφανίζεται και στους κήπους. Κάθε κήπος έχει το δικό του μικροκλίμα. Ο κηπουρός καλείται να αντιμετωπίσει τις διαφορετικές περιβαλλοντικές καταστάσεις και να τις αξιοποιήσει ως πρόκληση για την ανάδειξη της μοναδικότητας του κάθε κήπου. Η δημιουργία του κήπου, ώστε να εξυπηρετεί τις λειτουργικές ανάγκες των κατόχων του απαιτεί την επιλογή κατάλληλων φυτών και των δέντρων, ώστε να είναι συμβατά με τον τόπο.
Το μικροκλίμα της συντροφικής σχέσης είναι η ατμόσφαιρα που δημιουργείται στη σχέση από την αλληλεπίδραση των συντρόφων. Η ατμόσφαιρα αυ­τή είναι μοναδική, αφού μοναδική είναι και η αλληλοσυσχέτιση των προσωπικοτήτων τους, που δημιουργεί και την μοναδικότητα της σχέσης τους.
Ζητούμε από ζευγάρια που ευρίσκονται σε θερα­πεία να σκεφθούν ένα σύμβολο που να περιγράφει την σχέση τους, όπως αυτοί την αισθάνονται. 0 συμβολισμός απελευθερώνει τις συνειδητές αντιστάσεις και επιτρέπει την θέαση της βιωματικής αίσθηση ς που κρύβεται πίσω από τον επιλεκτικό λόγο. Είναι εντυπωσιακό το εύρος του φάσματος των διαφορετικών σχέσεων που εκφράζονται. Π.χ., αλάτι και πιπέρι, βοριάς και ήλιος, ήλιος και φυτό, δυο εργάτες στο ίδιο έργο, μάγκας και γοργόνα, λουλούδι και αγκάθι, ένα πολύτιμο κόσμημα, μια ασφυ­κτική φυλακή, σκύλος και γάτα, δύο παράλληλο» δρόμοι, μια ζυγαριά, ένας φροντισμένος κήπος.
Τα σύμβολα παραπέμπουν στην συνεργατικότητα είτε στην ανταγωνιστικότητα των συντρόφων. Στην λειτουργικότητα είτε στην δυσλειτουργία. Στην προοπτική είτε στον εγκλωβισμό. Το μικροκλίμα που επικρατεί στη συ­ντροφική σχέση τελικά είναι αυτό μέσα στο οποίο ευρίσκονται οι σύντροφοι και που καθορίζει τελικά την ποιότητα της προσωπικής τους ζωής. Το μικροκλίμα της σχέσης είναι τελικά το αποφασιστικό κριτήριο για την ποιότητα της προσωπι­κής ζωής. Είναι αυτό μέσα στο οποίο οι σύντροφοι θα ζήσουν. Είναι αυτό που καλούνται να διαμορφώσουν με την προσωπική τους συμβολή, καθώς κανείς δεν μπορεί να τους το χαρίσει και τα όποια χρήματα είναι ανίκανα να το αγοράσουν. Έχουν να γίνουν οι διακοσμητές της ζωής τους.
Είναι εκείνο το πλαίσιο που σε περιβάλλει, στους διαφορετικούς τόπους και χρόνους, και που τελικά, αν εσύ δεν το διαμορφώνεις όπως σού αναλογεί, σε να μορφώνει εκείνο όπως δεν θα ήθελες. Και εκείνοι που κατάγγειλαν τον σύντροφό τους για την δια μόρφωση τοu αρνητικού μικροκλίματος στη σχέση με έκπληξη είδαν ότι, αν οι ίδιοι δεν μπουν με διαφορετικό τρόπο στη σχέση, ο επόμενος σύντροφός τους, που αρχικά έμοιαζε τόσο διαφορετικός το ίδιο κλίμα διαμόρφωσε. Το μικροκλίμα των συντροφικών σχέσεων, μπορεί να καταγραφεί ως τοξικό και ως ευεργετικό.

Τοξικό μικροκλίμα

Οι πιο άξιοι άνθρωποι μεταβάλλονται σε παθητι­κά πλάσματα. Ικανοί και δυνατοί άνθρωποι εκτός σπιτιού, συμπεριφέρονται ως άβουλοι και ανεπαρ­κείς. Ελκυστικές και δημιουργικές γυναίκες περι­φέρονται κουρασμένα και βαριεστημένα. Νέοι άνθρωποι εκτός σπιτιού, μεταμορφώνονται σε καταβεβλημένους τροφίμους γηροκομείου. Η δημιουργικότητα εκπίπτει σε ρουτίνα. Το ενδιαφέρον χάνεται και γίνεται καθήκον. Η χαρά ενοχοποιείται και περιθωριοποιείται. ενώ εξυμνείται και πρωταγωνιστεί πίκρα και η κούραση.
Τα όμορφα ρούχα είναι μό­νο για τους ξένους, ενώ οι ξενέρωτες φόρμες, μετε­ξέλιξη της ανέραστης ρόμπας, είναι το κατάλληλο ένδυμα για τους αγαπημένους. Σημαντικές προ­σωπικές επιτυχίες δεν επιτρέπεται να μοιραστούν, και γίνονται αφορμή για υποτιμήσεις και εντάσεις.
Το τοξικό μικροκλίμα στις σχέσεις είναι αμετά­βλητο και επαναλαμβανόμενο στην πάροδο του χρό­νου και τείνει να γίνεται καθηλωτικό στα χαρακτηριστικά του. Γι’ αυτό και μπορεί να καταγραφούν ταξινομητικά τα διαφορετικά είδη του.
Το καταθλιπτικό
Ενοχοποιείται η χαρά. Η αυτονόμηση καταγράφεται ως εγκατάλειψη. Ο έλεγχος ασκείται μέσα από την αδυναμία. Η πίκρα σκεπάζει τον άλλο, τον εαυτό, όλη τη ζωή. Τα όνειρα ανήκουν μόνο στο παρελθόν, αλλά η απογοήτευση για τα χαμένα όνειρα σφραγίζει το τέλος
Το παρανοειδές
Οι συνεχείς παρεξηγήσεις. Το κάθε τι γίνεται αφορμή έντασης και καυγά. Άλλο λέει ο ένας, άλλο καταλαβαίνει ο άλλος. Ο σύντροφος που δεν έχει εισπράξει την αυθεντική αγάπη στην παιδική του ηλικία, κάνει τα πάντα για να βεβαιωθεί ότι η αυθεντική αγάπη, που τόσο λαχταρά μέσα του. δεν υφίσταται. Δεν εμπιστεύεται και κουράζει τους άλλους με τις διαρκείς ανακριτι­κές ερωτήσεις του, με αποτέλεσμα να του κρύβουν την αλήθεια και οι παρεξηγήσεις να αυξάνονται.
Το ανταγωνιστικό
Ο κάθε σύντροφος ζητάει την επιβεβαίωση και την δικαίωση. Δίνουν συνεχείς μάχες για εντελώς ασήμαντα θέματα. Αν δεν τσα­κωθούν, δεν έχουν ζωή. Η ηρεμία ονομάζεται νέκρα, η ένταση ζωή. Αποκρύπτεται μια χαμηλή αυ­τοεκτίμηση που καλύπτεται από την πανοπλία του ισχυρού. Ανυποψίαστος ο καθένας για το πόσο πλη­γώνει, εστιάζεται διαρκώς στο πόσο ο ίδιος πληγώ­νεται. Οι θεατές της διαμάχης για την κατάκτηση της σωστής άποψης είναι αναγκαίοι, αφού προσφέρουν την πιθανότητα απόκτησης συμμάχων νόημα στην ανόητη διαμάχη.
Το ναρκισσιστικό
Το μικροκλίμα όπου όλα περι­στρέφονται γύρω από τις ανάγκες του ενός. Ο κά­θε σύντροφος ζητά απεριόριστη αγάπη και αποδοχή που δεν μπορεί όμως να προσφέρει ο ίδιος. Ο Δον Ζουαν που είναι ικανός για εντυπωσιασμούς, αλλά όχι για ουσιαστική σχέση. Η μοιραία γυναίκα δημιουργεί τοξικότητα, καθώς υπόσχεται ερωτισμό μέσα από την παθητικότητά της, αλλά τελικά προσφέρει μόνο την πληγωμένη παθητικότητά της.
Το εξουσιαστικό
Η τυφλή εξουσία που ζητά την απόλυτη υποταγή. Δεν επιτρέπεται η αλληλε­πίδραση. Το μόνο ζητούμενο είναι η αίσθηση της εξουσίας, ο εξουθενωτικός έλεγχος, η υπονόμευση και η καθολική υποταγή του άλλου. Γι αυτό και παράγονται απαραβίαστοι κανόνες και ειδικό λεξιλόγιο που θα ορίσουν ασφυκτικά το πλαίσιο.