Η Ψυχολογία του Υπέρβαρου Ατόμου

26/10/2015

Ορισμένοι ασυνείδητοι ψυχολογικοί παράγοντες μπορεί να παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση του υπερβολικού βάρους.

Από τον Δρ. Ιωάννη Δόβελο, Καθηγητή Ψυχολογίας & Ψυχοθεραπείας,Psychotherapia.gr

Υπερβολική κατανάλωση τροφής σημαίνει ότι κάποιο άτομο καταναλώνει μεγαλύτερες ποσότητες τροφής από αυτές που χρειάζεται το σώμα του, έτσι οι περιττές τροφές μετατρέπονται σε λίπος και το λίπος αποθηκεύεται σε διάφορα σημεία του σώματός μας. Η εξίσωση λοιπόν είναι απλή, αν τρώμε μεγαλύτερες ποσότητες τροφής από εκείνες που χρειάζεται το σώμα μας, παχαίνουμε, αν καταναλώνουμε μικρότερες ποσότητες τροφής από αυτές που χρειάζεται το σώμα μας χάνουμε βάρος. Αν όταν επανέλθουμε στο κανονικό μας βάρος τρώμε ακριβώς τις ποσότητες τροφής που χρειάζεται το σώμα μας, το βάρος μας θα διατηρηθεί μέσα στα φυσιολογικά μας όρια. Δεν θα χάνουμε ούτε θα κερδίζουμε βάρος.

Οι ποσότητες τροφής που χρειάζεται ο καθένας από μας για να διατηρείται το σώμα του μέσα στα φυσιολογικά του όρια, εξαρτάται βασικά από το μεταβολισμό μας. Ο μεταβολισμός του κάθε ατόμου είναι διαφορετικός. Ενός ατόμου ο μεταβολισμός μπορεί να «καίει» τις τροφές με την αποτελεσματικότητα και ταχύτητα βιομηχανικού φούρνου που αναπτύσσει υπερβολικά υψηλές θερμοκρασίες και ενός άλλου ατόμου να τις μισοκαίει αργά και αναποτελεσματικά σαν τη φλόγα ενός κεριού. Οι διαφορές αυτές στη λειτουργία του μεταβολισμού μεταξύ ατόμων οφείλονται σε πολλούς παράγοντες. Πρωτίστως, ο μεταβολισμός όπως και όλες οι άλλες αυτόματες, αυτόνομες βιολογικές λειτουργίες μας ελέγχεται από αυτό που ονομάζουμε «ασυνείδητος» νους.

Όλοι γνωρίζουμε ότι η σωματική άσκηση και δραστηριότητα επιταχύνει τις λειτουργίες του μεταβολισμού. Εκείνο όμως που λίγοι από εμάς γνωρίζουν είναι ότι όσον αφορά τον ασυνείδητο νου μας ο οποίος ελέγχει τις αυτόνομες λειτουργίες μας ανάλογα με τις ανάγκες μας κάθε στιγμή, έντονη σωματική δραστηριότητα σημαίνει ένα και μόνο πράγμα, ότι πρόκειται να δώσουμε μάχη ή να τρέξουμε για να ξεφύγουμε από κάποιο κίνδυνο. Ο ασυνείδητος νους μας λοιπόν αυξάνει το ρυθμό όλων των βιολογικών μας λειτουργιών, περιλαμβανομένου και του μεταβολισμού, ώστε να γίνει δυνατόν να διοχετευθεί αυξημένη ενέργεια σ’ ολόκληρο το σώμα μας για να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση «έκτακτης ανάγκης». Δηλαδή, να μπορέσουμε να δώσουμε μάχη ή να ξεφύγουμε τρέχοντας από τον υποτιθέμενο κίνδυνο. Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει όταν αναπαυόμαστε και το σώμα μας βρίσκεται σε αδράνεια. Ο ασυνείδητος νους πιστεύει ότι δεν χρειαζόμαστε εκείνη τη στιγμή ενέργεια από τη τροφή που έχουμε καταναλώσει, οπότε το μεγαλύτερο μέρος του πλούσιου γεύματος που μόλις έχουμε απολαύσει πριν ξαπλώσουμε στον καναπέ και ανοίξουμε τη τηλεόραση, θα μετατραπεί σε λίπος και θα αποθηκευθεί σε διάφορες τοποθεσίες στο σώμα μας, για να χρησιμοποιηθεί αργότερα όταν οι συνθήκες απαιτούν την άμεση παραγωγή αυξημένης ενέργειας.

Όπως όμως αναφέραμε και παραπάνω, η ταχύτητα με την οποία ο καθένας από εμάς αφομοιώνει τις τροφές (δηλ. ο μεταβολισμός) διαφέρει. Αν ο φυσικός μας μεταβολισμός είναι ταχύς και αποτελεσματικός, το σώμα μας θα αφομοιώσει και θα χρησιμοποιήσει την ενέργεια που παίρνουμε από τις τροφές που τρώμε ταχύτατα και αποτελεσματικά, ανεξάρτητα από τις συνθήκες την ώρα που καταναλώνουμε τη τροφή μας. Αν ο φυσικός μας μεταβολισμός είναι αργός και όχι πλήρης, το μεγαλύτερο μέρος της τροφής που καταναλώνουμε θα αποθηκευθεί σαν λίπος. Ο μεταβολισμός ενός ατόμου μπορεί να χρειάζεται μόνο 1000 θερμίδες την ημέρα, που σημαίνει ότι αν αυτό το άτομο καταναλώσει 2000 θερμίδες σε μια ημέρα, οι 1000 θερμίδες θα αποθηκευθούν σαν λίπος. Ένα άλλο άτομο μπορεί να χρειάζεται 3000 θερμίδες την ημέρα, που σημαίνει ότι αν αυτό το άτομο καταναλώσει 3000 θερμίδες σε μία ημέρα, το άτομο θα παραμείνει στο ίδιο βάρος.

Οπότε η αιτία που παχαίνουμε είναι ότι καταναλώνουμε μεγαλύτερες ποσότητες τροφής από αυτές που χρειάζεται και έχει τη δυνατότητα να αφομοιώσει το σώμα μας. Ο επιπρόσθετος, αλλά πολύ σημαντικός, παράγοντας είναι το είδος ζωής που κάνουμε. Δηλαδή, αν κάνουμε καθιστική ζωή που δεν περιλαμβάνει σημαντική σωματική δραστηριότητα και άσκηση ή το αντίθετο.

Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι ορισμένοι άνθρωποι μπορούν να τρώνε σχετικά μεγάλες ποσότητες από τα πάντα και να μη αποθηκεύουν ούτε ένα γραμμάριο σε λίπος και ορισμένοι άλλοι να τρώνε σχετικά λίγο και με μεγάλη προσοχή στο τι τρώνε, αλλά να συνεχίζουν να παχαίνουν. Το πόση τροφή από αυτή που τρώμε πρέπει να μετατραπεί και να χρησιμοποιηθεί σαν ενέργεια και πόση να αποθηκευθεί σαν λίπος, είναι αποκλειστική απόφαση του ασυνειδήτου. Τα περισσότερα προβλήματα πάχους οφείλονται σε επιδράσεις που έχει δεχτεί το ασυνείδητο, δηλαδή σε ψυχολογικούς προγραμματισμούς που εξυπηρετούν κάποιον ασυνείδητο στόχο και με βάση τον οποίο καθορίζεται αυτόματα ο ρυθμός και οι λειτουργίες του μεταβολισμού, αλλά και οι συνήθειές μας όσον αφορά την κατανάλωση τροφής.

Τα παραπάνω είναι και η αιτία που όλες οι δίαιτες καταλήγουν τελικά σε αποτυχία. Η συνειδητή μας αποφασιστικότητα και θέληση μπορεί να υπερισχύσει για μικρό μόνο χρονικό διάστημα. Μπορεί ίσως αρχικά και με πολλή προσπάθεια να χάσουμε μερικά κιλά, με μαθηματική ακρίβεια όμως θα ξαναπάρουμε πίσω τα κιλά που χάσαμε και συνήθως ακόμα περισσότερα. Οι ασυνείδητοι προγραμματισμοί υπερισχύουν πάντα της συνειδητής θέλησης και αποφασιστικότητας. Όπως λένε, οι δίαιτες μπορεί να κερδίζουν μικρές μάχες, αλλά πολύ σπάνια, σχεδόν ποτέ, δεν κερδίζουν τον πόλεμο. Όταν ο ασυνείδητος και ο συνειδητός νους βρίσκονται σε σύγκρουση, στο τέλος ο ασυνείδητος νους είναι αυτός που πάντα κερδίζει. Αλλαγή δεν μπορεί να γίνει μέσω σύγκρουσης και η δίαιτα είναι αναμφίβολα μια σύγκρουση μεταξύ του τι επιθυμεί ο συνειδητός νους και τι πιστεύει ότι πρέπει να γίνει ο ασυνείδητος νους. Ο μόνος τρόπος αλλαγής είναι να αλλαχθούν αυτοί οι ασυνείδητοι προγραμματισμοί στην ίδια τους τη ρίζα, δηλαδή μέσα στο ίδιο το ασυνείδητο. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω ειδικής θεραπευτικής αγωγής, ή σε σπάνιες περιπτώσεις και αυθόρμητα μέσω κάποιας ριζικής αλλαγής στις συνθήκες ζωής ενός ατόμου.

Η κατανάλωση τροφής είναι η πιο βασική λειτουργία και δραστηριότητα όλων των έμβιων όντων. Είναι πιο βασική και σημαντική κι από το σεξ καθώς η τροφή μας διατηρεί στη ζωή. Χωρίς να έχει πρώτα εξασφαλίσει τη τροφή του, δηλαδή την ίδια τη ζωή του, κανένα έμβιο ον, περιλαμβανομένου και του ανθρώπου, δεν θα σκεφθεί καν το πολλαπλασιασμό του είδους του. Η τόσο σημαντική λοιπόν αυτή λειτουργία, η κατανάλωση τροφής, παράγει από την πρώτη κιόλας βρεφική ηλικία μια πανίσχυρη εξαρτημένη αντίδραση η οποία συνδέει άμεσα τη τροφή με την αίσθηση ασφάλειας και ευδαιμονίας. Κατά την περίοδο ανάπτυξης του παιδιού που ο Φρόϋντ ονόμασε «στοματικό στάδιο ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης», οι εξαρτημένες συνδέσεις της τροφής επεκτείνονται έτσι που η τροφή καταλήγει να ταυτίζεται αυτόματα με αισθήματα όπως ότι τα σημαντικά άτομα στο περιβάλλον μας (κυρίως η μητέρα και ο πατέρας) μας αγαπούν, μας αποδέχονται, μας φροντίζουν κτλ. Γενικά δηλαδή δημιουργείται μια ισχυρή εξαρτημένη αντίδραση που συνδέει άρρηκτα την κατανάλωση τροφής με τα βασικά αισθήματα ασφάλειας, άνεσης και ευδαιμονίας. Προσπαθήστε να φανταστείτε την ευδαιμονία και ασφάλεια που αισθάνεται το βρέφος καθώς θηλάζει τη μητέρα του. Εκεί ακριβώς βρίσκεται η αρχή της δημιουργίας της πανίσχυρης αυτής εξαρτημένης αντίδρασης η οποία διαρκεί για το υπόλοιπο της ζωής μας και σε πολλούς από εμάς επεκτείνεται και σε πολλά άλλα πράγματα εκτός της τροφής.

Παρακάτω παραθέτουμε μερικούς (υπάρχουν φυσικά κι άλλοι) από τους κύριους ψυχολογικούς παράγοντες που μπορεί να παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση του υπερβολικού βάρους:

• Ταύτιση: Ένα άτομο μπορεί να ταυτίζει ασυνείδητα τον εαυτό του με κάποιο ισχυρό πρόσωπο στο περιβάλλον του της παιδικής ηλικίας το οποίο θαύμαζε και αισθανόταν σαν ισχυρό. Γενικά, κάποιο πρόσωπο στο οποίο θέλει να μοιάζει όσο το δυνατόν περισσότερο. Αν το πρόσωπο αυτό ήταν υπέρβαρο, το παιδικό ασυνείδητο του ατόμου μπορεί να έχει ταυτίσει την εξωτερική εμφάνιση αυτού του προσώπου με τις άλλες ιδιότητές του όπως αυτές φάνταζαν στην παιδική του αντίληψη. Το πρόσωπο αυτό ανήκει συνήθως, αλλά όχι αναγκαστικά, στο άμεσο περιβάλλον του. Δηλαδή, μητέρα, πατέρας, μεγαλύτερος αδελφός ή αδελφή κτλ. Δεν έχει σημασία αν συνειδητά το άτομο ισχυρίζεται ότι δεν θα ήθελε ποτέ να μοιάσει σ’ αυτό το πρόσωπο, η ανάγκη ταύτισης είναι ασυνείδητη.

• Απόρριψη: Συναισθήματα απόρριψης από σημαντικούς άλλους ανθρώπους, μπορεί να προκαλέσουν παλινδρόμηση στη παιδική ηλικία και αναζήτηση εκείνων των άμεσων συναισθημάτων ασφάλειας, αποδοχής κι ευδαιμονίας που παράγονταν τότε από την κατανάλωση τροφής. Αυτά τα συναισθήματα μπορεί να είναι τα συναισθήματα του βρέφους κατά το θηλασμό, ή τα όμορφα συναισθήματα όταν η μαμά, ο μπαμπάς ή κάποιος άλλος στο περιβάλλον μας μας έδινε κάτι ωραίο και εύγευστο να φάμε σαν ένδειξη ότι κάναμε κάτι καλά ή ότι είμαστε καλά παιδιά, σαν ένδειξη δηλαδή ότι είμαστε αγαπητοί και αποδεκτοί.

• Ματαίωση: Δηλαδή το συναίσθημα ενόχλησης, θυμού, εχθρότητας, απογοήτευσης και σύγχυσης, το αίσθημα κενού που αισθάνεται κανείς όταν οι προσπάθειές του για να φθάσει σ’ ένα σκοπό ματαιώνονται, εμποδίζονται ή εξουδετερώνονται από κάτι. Αυτό το συναίσθημα μπορεί να αποτελεί μια μόνιμη κατάσταση για ορισμένους ανθρώπους λόγω συνθηκών ή λόγω ορισμένων εσωτερικών προβλημάτων. Η ματαίωση μπορεί να ακινητοποιήσει ένα άτομο σε σημείο που ο μόνος τρόπος για λίγη ανακούφιση, για να αισθανθεί λίγο «ωραία», είναι το φαγητό. Αν αυτό συμβαίνει σπάνια δεν αποτελεί πρόβλημα, αν όμως η ματαίωση είναι μόνιμη κατάσταση στη ζωή του ατόμου, το άτομο μπορεί να στραφεί στη πολυφαγία σαν μόνιμη λύση.

• Ασφάλεια: Όπως αναφέρουμε και παραπάνω ένα από τα συναισθήματα που παράγονται στο βρέφος από το θηλασμό και αργότερα στο παιδί από την κατανάλωση τροφής, είναι το βασικό αίσθημα της ασφάλειας. Άτομα λοιπόν που αισθάνονται ανασφαλή, μπορεί να καταναλώνουν υπερβολικές ποσότητες τροφής για να μπορέσουν να ξανααισθανθούν αυτό το αίσθημα ασφάλειας που αισθάνονταν όταν ήτανε παιδιά και το οποίο συνδεόταν άμεσα με την τροφή. Δηλαδή, παλινδρόμηση και σ’ αυτή τη περίπτωση σ’ ένα είδος παιδισμού που περιέχει βασικά αισθήματα ασφάλειας και ευδαιμονίας.

• Αυτο-τιμωρία: Αν και σε ορισμένες κοινωνίες και πολιτιστικές παραδόσεις το πάχος εξακολουθεί να θεωρείται «ωραίο», στον δυτικό ή δυτικοποιημένο κόσμο που ζούμε το πάχος θεωρείται γενικά ως άσχημο και ανεπιθύμητο (υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις σ’ αυτόν τον κανόνα). Αν λοιπόν το άτομο έχει κάποια ασυνείδητη, ψυχολογική ανάγκη αυτο-τιμωρίας, το πάχος μπορεί να επιλεγεί ασυνείδητα για να ικανοποιηθεί αυτή η ανάγκη.

• Επιθυμία ή ανάγκη να τιμωρήσουμε άλλους: Για παράδειγμα, στη σύζυγο ή στον σύζυγο δεν αρέσουν οι χοντροί ή οι χοντρές, για ορισμένους λόγους το έτερο ήμισυ επιθυμεί ή αισθάνεται την ανάγκη να τιμωρήσει το σύζυγο ή τη σύζυγο, μια αποτελεσματική τιμωρία είναι να γίνει χοντρή ή χοντρός. Πρέπει να τονίσουμε ότι αυτή η επιθυμία ή ανάγκη είναι συνήθως ασυνείδητη, δηλαδή το άτομο δεν έχει ιδέα γιατί το κάνει αυτό. Αυτό το φαινόμενο συνήθως παρατηρείται σε γυναίκες που έχουν υπερβολικά αυταρχικούς και απαιτητικούς συζύγους και σε γυναίκες και άντρες που τους απατά ο σύζυγος ή η σύζυγος.

• Αποφυγή του σεξ: Το ασυνείδητο μπορεί να μας διατηρεί χοντρούς ή χοντρές έτσι ώστε να γινόμαστε ανεπιθύμητοι σεξουαλικά στο άλλο φύλο και να μπορούμε να αποφεύγουμε σεξουαλικές επαφές. Η αποφυγή αυτή μπορεί να οφείλεται σε τραυματικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας που είχαν κάποια σχέση με το σεξ. Μπορεί όμως ο φόβος του σεξ για μια γυναίκα να οφείλεται και σε φόβο της εγκυμοσύνης.

• Αντικατάσταση της σεξουαλικής όρεξης με την όρεξη για τροφή: Η έλλειψη σεξουαλικής ικανοποίησης δημιουργεί στρες και η κατανάλωση τροφής είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης του στρες λόγω των όμορφων συναισθημάτων και σωματικών αισθημάτων που προκαλεί. Για παράδειγμα, μια σύζυγος έχει υψηλή σεξουαλική ενέργεια την οποία ο σύζυγος αδυνατεί να ικανοποιήσει. Η ανικανοποίητη σεξουαλική της ενέργεια προκαλεί αφόρητο στρες στη σύζυγο η οποία όμως δεν θέλει να απατήσει τον σύζυγο, επειδή τον αγαπάει ή επειδή οι ηθικές της αρχές δεν της επιτρέπουν να πάει με άλλον άντρα. Μια εύκολη και αποτελεσματική λύση είναι η υπερβολική κατανάλωση τροφής μέσω της οποίας η σύζυγος βρίσκει κάποια ανακούφιση.

• Τάση να βλάψει κάποιος τον εαυτό του: Κάτι κάπως παρόμοιο με το Φροϋδικό «Ένστικτο Θανάτου», δηλαδή την ασυνείδητη ενόρμηση που οδηγεί στη διάλυση και το θάνατο λειτουργώντας αντίθετα από το ένστικτο της ζωής. Αν και αυτό μπορεί να ακούγεται ακραίο όσον αφορά ένα πρόβλημα όπως το πάχος, συμβαίνει αρκετά συχνά. Συμβαίνει συνήθως σε άτομα που κατά την παιδική τους ηλικία αφομοίωσαν από σημαντικά άτομα του άμεσου περιβάλλοντός τους μηνύματα όπως ότι δεν αξίζουν τίποτα, ότι είναι άχρηστοι και ότι πρέπει να τιμωρηθούν για τις αμαρτίες τους. Άτομα δηλαδή με βαθιές ενοχές και αισθήματα μίσους για τον ίδιο τους τον εαυτό. Το πάχος μπορεί να είναι ένας από τους τρόπους (σπάνια ο μοναδικός) με τον οποίο προσπαθούν ασυνείδητα να βλάψουν τον εαυτό τους.

• Παγιωμένες αμετάβλητες ιδέες: Συχνά, παιδικές εμπειρίες είναι δυνατόν να παγιώσουν ορισμένες ιδέες και αντιλήψεις στο ασυνείδητό μας και αυτές οι ιδέες να παραμείνουν αμετάβλητες για την υπόλοιπη ζωή μας, παρόλο που συνειδητά γνωρίζουμε ότι αυτές οι ιδέες ή αντιλήψεις είναι ανακριβείς, αυθαίρετες, λανθασμένες, ακόμα και παράλογες. Για παράδειγμα, μπορεί να ακούγαμε συχνά τους γονείς μας και άλλους να μας λένε «θα είσαι πάντα χοντρός γιατί όλοι οι αρσενικοί στο σόϊ μας ήταν πάντα χοντροί» ή «φάε για να μεγαλώσεις, το πάχος είναι δύναμη και υγεία» ή «είσαι ίδια με τη θεία σου, ότι και να κάνεις θα είσαι πάντα χοντρή σαν κι αυτή» κτλ.

• Φόβος να είναι κάποιος αδύνατος: Μπορεί το άτομο, συνήθως σε τρυφερή ηλικία, να βίωσε το θάνατο κάποιου αγαπημένου του ατόμου, το οποίο πριν από το θάνατό του είχε γίνει υπερβολικά αδύνατο. Πιθανόν επειδή υπέφερε από κάποια ασθένεια όπως καρκίνος κ.λπ. Για το άτομο αυτό το αδύνατο σώμα μπορεί να ταυτίζεται με τον θάνατο.

• Ασυνείδητη επιθυμία εγκυμοσύνης: Ισχύει για γυναίκες που κερδίζουν βάρος για να έχουν μια ψευδαίσθηση ότι είναι έγγειες. Η ανάγκη αυτή είναι φυσικά υποσυνείδητη, συνειδητά το άτομο δεν έχει ιδέα ότι αυτό συμβαίνει.

http://psychografimata.com/