Παθητικό – Επιθετική Συμπεριφορά: Ένας άλλος τρόπος να εκφράζεσαι

Γράφει η δρ ΧΑΡΑ Γ. ΝΟΜΙΚΟΥ, κλινικός ψυχολόγος – παιδοψυχολόγος, διδάκτορας Ψυχοπαθολογίας του Παν/μίου Toulouse ΙΙ,
Η παθητικο-επιθετική συμπεριφορά είναι κυρίως παθητική συμπεριφορά. Είναι τρόπος ζωής για πολλούς ανθρώπους. Ατομα με αυτή τη συμπεριφορά συνήθως συμφωνούν σε συνεργασίες και σχέσεις, αλλά μετά προβάλλουν συνεχώς δικαιολογίες που σαμποτάρουν υπόγεια τις υποσχέσεις, τις συνεργασίες ή τις σχέσεις τους. Δεν δείχνουν φανερά την επιθετικότητά τους και αυτό μπερδεύει τον παραλήπτη.
Η παθητικο-επιθετική συμπεριφορά είναι στην ουσία ένα «acting out», ένας άλλος τρόπος να εκφράσουμε αυτό που θέλουμε, αυτό που έχουμε ανάγκη με τη συμπεριφορά μας διαμαρτυρόμενοι για το άδικο, ενώ παράλληλα προστατεύουμε τη σχέση, μιας και δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Μάθετε λοιπόν πώς να την αναγνωρίζετε και πώς να την αντιμετωπίζετε!
«Κατάλαβα για πρώτη φορά με τι άνθρωπο είχα να κάνω όταν άρχισα να απολογούμαι για κάτι που μόνο αυτός νόμιζε ότι ήταν λάθος. Αυτό συνεχίστηκε για αρκετό καιρό. Εμεινα με την εντύπωση πως εγώ τα έκανα όλα λάθος και αυτός ήταν ο Mr Perfect… Οταν γινόταν κάτι που με πείραζε στη συμπεριφορά του, είχε πάντα έτοιμη τη δικαιολογία. Δεν θύμωνε ποτέ. Είχε κατανόηση και χρόνο για να με διορθώνει. Αισθανόμουν ένοχη και προσπαθούσα όλο και περισσότερο ν’ αλλάξω. Ενιωθα όμως πολύ μπερδεμένη. Οταν τα έβαλα κάτω, κατάλαβα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά μ’ αυτό τον άνθρωπο, αλλά ούτε και με μένα. Ηξερε να με χειρίζεται και να βγαίνει πάντα “λάδι”. Περιττό να πω ότι θεωρούσε τον εαυτό του καλύτερο από όλους και σε όλα. Φαινομενικά συμφωνούσε μαζί μου αλλά τελικά ανακάλυπτα ότι έκανε πάντα το δικό του. Ηταν ο τύπος του “άλλα λέω και άλλα κάνω”; Δεν το έμαθα ποτέ. Είχα όμως πάντα την αίσθηση ότι δεν ήταν αυτός που έδειχνε αλλά κάποιος άλλος…»
Η παθητικο-επιθετική συμπεριφορά (ΠΕΣ) είναι κυρίως παθητική συμπεριφορά. Είναι τρόπος ζωής για πολλούς ανθρώπους. Ατομα με αυτή τη συμπεριφορά συνήθως συμφωνούν σε συνεργασίες και σχέσεις αλλά μετά προβάλλουν συνεχώς δικαιολογίες που σαμποτάρουν υπόγεια τις υποσχέσεις, τις συνεργασίες ή τις σχέσεις τους. Δεν δείχνουν φανερά την επιθετικότητά τους, και αυτό μπερδεύει τον παραλήπτη. Η συμπεριφορά αυτή μπορεί να προέρχεται από ένα συγκεκριμένο ερέθισμα της παιδικής ηλικίας (π.χ. από γονείς εξαρτημένους στο αλκοόλ και στις ουσίες), σε ένα περιβάλλον όπου δεν ήταν ασφαλές να εκφραστεί ο θυμός ή/και η αγανάκτηση. Με αυτό τον τρόπο, το παιδί μαθαίνει ότι το να εκφράζει με ειλικρίνεια τα συναισθήματά του είναι απαγορευμένη πράξη, άρα αναγκαστικά θα πρέπει να χρησιμοποιήσει άλλα κανάλια για να εκφράσει την αντίθεση ή τη σύγχυση, αφού πρώτα καταπιέσει τα συναισθήματα που αισθάνεται. Η παθητικο-επιθετική συμπεριφορά είναι στην ουσία ένα «acting out», ένας άλλος τρόπος να εκφράσουμε αυτό που θέλουμε, αυτό που έχουμε ανάγκη, με τη συμπεριφορά μας διαμαρτυρόμενοι για το άδικο, ενώ παράλληλα προστατεύουμε τη σχέση, μιας και δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Βρίσκουμε λοιπόν τρόπους να σαμποτάρουμε, να προδώσουμε, να απογοητεύσουμε αυτούς που μας φέρθηκαν τόσο άδικα. Σε αυτή την περίπτωση, οι γονείς έχουν χαρακτηρίσει το παιδί εγωιστή/τρια ή ότι κοιτά μόνο τον εαυτό του όταν εκφράζει άμεσα την επιθυμία του ή τη συναισθηματική του κατάσταση και απαξιώνουν τις βασικές του ανάγκες και τα θέλω του.
Συνήθως προβάλλουμε δικαιολογίες, ρίχνουμε τα σφάλματα σε άλλους, ποτέ στον εαυτό μας, για δικά μας σφάλματα και λάθη. Με αυτό τον τρόπο αντιστεκόμαστε στο να συνεργαστούμε με τις οδηγίες των γονέων. Τα παιδιά που «καραμελώνουν» την επιθετικότητά τους ποτέ δεν θα αναπτύξουν καλύτερες στρατηγικές ή δεξιότητες στην ειλικρινή έκφραση των συναισθημάτων τους. Ως ενήλικοι, πίσω από τη γοητευτική επιφάνεια πάντα θα κρύβουν μια πρόθεση εκδίκησης. Γιατί ο θυμός που δεν καταφέρνει να εκφραστεί, γυρνάει πάλι μέσα στο άτομο και μετατρέπεται είτε σε κατάθλιψη είτε σε παθητικο-επιθετικότητα. Γιατί ο κύριος στόχος είναι η αποδοχή.
Πώς θα την αναγνωρίσετε
Η αμφιβολία ή ο κωδικοποιημένος λόγος προσδίδουν ένα συναίσθημα ανασφάλειας στους άλλους.
* Χρονική αργοπορία ή/και η μόνιμη δικαιολογία «το ξέχασα». Ακόμη ένας τρόπος να εξασκείται έλεγχο.
* Φόβος σύγκρισης.
* Φόβος εξάρτησης.
* Φόβος οικειότητας, με την έννοια ότι αναστέλλεται η έκφραση θυμού. * Οι παθητικο-επιθετικοί τύποι δεν εμπιστεύονται, γι’ αυτό κρατάνε τον εαυτό τους από το να δημιουργήσουν στενή σχέση με κάποιον ή κάποια.
* Δημιουργία χαοτικών καταστάσεων.
* Ανακόλουθοι στην εργασία τους, σκαρφίζονται δικαιολογίες.
* Συστηματική κωλυσιεργία.
* Κατσούφιασμα.
* Αντίδραση θυματοποίησης αντί της αναγνώρισης της ίδιας της αδυναμίας, τάση να κατηγορούνται οι άλλοι για τις αποτυχίες.
Πώς θα την αντιμετωπίσετε
1 Πότε η παθητικο-επιθετική συμπεριφορά γίνεται πρόβλημα.
Η παθητικο-επιθετική συμπεριφορά γίνεται πρόβλημα όταν χρησιμοποιείται στην καθημερινότητά μας και όταν σαμποτάρει τις προσωπικές μας σχέσεις. Με αυτό τον τρόπο ψάχνουμε να αποφύγουμε υπευθυνότητες και να εκφράσουμε το θυμό μας, ενώ παράλληλα θέλουμε να είμαστε αποδεκτοί. Αν αισθανθούμε ότι τελικά οι άλλοι δεν μας εμπιστεύονται, μας αποφεύγουν και δεν δέχονται τη συμπεριφορά μας, τότε είναι η ώρα να ζητήσουμε επαγγελματική βοήθεια.
2 Χρησιμοποιήστε την ψυχοθεραπεία για να ανακαλύψετε ποια συναισθήματα κρύβονται πίσω από την παθητικο-επιθετική συμπεριφορά.
Η παθητικο-επιθετική συμπεριφορά δεν είναι ψυχική νόσος ούτε διαταραχή της προσωπικότητας. Είναι το διαχρονικό αποτέλεσμα της καταπίεσης του φόβου και του θυμού. Το μυστικό της θεραπείας είναι να συνειδητοποιήσετε αυτά τα αρνητικά συναισθήματα και να ανακαλύψετε τις αιτίες τους. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από συζητήσεις με αυτούς που αγαπάτε και σας αγαπούν, αλλά η ψυχοθεραπεία χρειάζεται για να σταματήσει αυτήν τη συμπεριφορά για πάντα.
3 Τρόποι για να αποθαρρύνετε την παθητικο-επιθετική συμπεριφορά.
Οι περισσότεροι άνθρωποι που χρησιμοποιούν την ΠΕΣ αντιλαμβάνονται ότι με αυτό τον τρόπο αποφεύγουν τις υποχρεώσεις και τις υπευθυνότητες ή αφήνουν σε άλλους τις θέσεις εξουσίας. Προσφέρουν χιλιάδες δικαιολογίες ή παράπονα ως εξήγηση για τη συμπεριφορά τους. Ενα από τα μυστικά για να αποθαρρύνετε αυτήν τη συμπεριφορά είναι να ερευνήσετε και να αναλύσετε τις δικαιολογίες και να μην τις αποδεχτείτε. Αν κάποια δικαιολογία δεν είναι σωστή, πείτε το και ρωτήστε το άτομο αν έχει κανένα παράπονο με σας. Οταν έχουμε να κάνουμε με παθητικο-επιθετικότητα καλύτερα να είμαστε ειλικρινείς.
* Ατομα που έχουν παθητικο-επιθετική συμπεριφορά λειτουργούν με αυτό τον τρόπο επειδή αυτή η συμπεριφορά έχει ευοδωθεί στο παρελθόν. Αν καταστήσετε τις πράξεις τους αναποτελεσματικές για σας, θα επανεξετάσουν τη συμπεριφορά τους και ίσως διστάσουν να την επαναλάβουν.
* Οι παθητικο-επιθετικοί τύποι αποφεύγουν συνήθως την αντιμετώπιση. Αν αντιμετωπίζετε την παθητικο-επιθετική συμπεριφορά τους κάθε φορά που αυτή εκδηλώνεται, θα το ξανασκεφτούν την επόμενη φορά που θα σας θυματοποιήσουν.
* Οι παθητικο-επιθετικοί άνθρωποι συνήθως κρύβουν από σας πληροφορίες που χρειάζεστε, έτσι ώστε να σας βάλουν σε μειονεκτική θέση. Το θέμα είναι να τους κάνετε να σας ανοιχτούν ενώ θα διαχειρίζεστε παράλληλα τη λειτουργικότητα της σχέσης. Συχνά, όταν ανοιχτούν σε σας θα αρχίσουν να ενοχοποιούν εσάς για τις πράξεις τους. Μην επιτρέψετε σε αυτή την περίπτωση να χειριστούν τα συναισθήματά σας.
* Αν θέλετε να αντιμετωπίσετε έναν παθητικο-επιθετικό τύπο, συναντήστε τον και μιλήστε μαζί του χωρίς την παρουσία άλλων, διότι αρέσκονται να δίνουν τροφή σε ακροατήριο. Ο στόχος σας είναι να παραμείνουν παθητικά σιωπηλοί, να μην αισθάνονται άνετα και να μη σας ανοιχτούν.
* Στη συνέχεια κάντε τους μια ερώτηση στην οποία δεν θα μπορέσουν να απαντήσουν με ένα ναι ή με ένα όχι, με την πρόθεση να τους κάνετε να μιλήσουν. Τέτοια ερωτήματα ξεκινούν με τις φράσεις: Με ποιον, τι, πότε, γιατί και πώς.
* Αφού κάνετε την ερώτηση, περιμένετε την απάντηση. Αν δεν απαντήσουν στο ερώτημά σας, ξαναρωτήστε με τον ίδιο τρόπο, περιμένοντας όσο χρειάζεται την απάντηση. Στους παθητικο-επιθετικούς αρέσει να χρονοτριβούν. Μην καλύψετε εσείς τα κενά της συζήτησης.
* Αν παρ’ όλα αυτά δεν δώσουν μια ικανοποιητική απάντηση στα ερωτήματά σας, κανονίστε να ξανασυζητηθεί το θέμα σε κάποια άλλη χρονική στιγμή. Προσδιορίστε την (π.χ. το ξανασυζητάμε αύριο). Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να αφήσετε τη συμπεριφορά τους χωρίς να την αντιμετωπίσετε.
* Από τη στιγμή που θα αρχίσουν να μιλάνε, θα προσπαθήσουν να σας πείσουν τι κάνατε λάθος και πόσο πολύ χρειάζεται να αλλάξετε τη συμπεριφορά σας. Σε αυτό το σημείο ακούστε τους αλλά μη συμφωνήσετε, ακόμα και αν έχουν δίκιο, ούτε να διαφωνήσετε αλλά και ούτε να απολογηθείτε. Διαφορετικά θα ανταμείψετε την παθητικο-επιθετική συμπεριφορά τους.
* Αντί να απαντάτε σε ό,τι λένε για σας, κάντε τους να αντιμετωπίσουν και να εξηγήσουν την παθητικο-επιθετική συμπεριφορά τους.
* Τέλος, παραποιήστε το μήνυμα που σας έστειλε η παθητικο-επιθετική συμπεριφορά τους και με μια κλειστή ερώτηση τύπου «ναι ή όχι;» συμφωνήστε πώς θα θέλατε να συμπεριφέρεστε και οι δυο στο μέλλον.