Η συμβολή της λογοτεχνίας στην παιδική ηλικία

Της Βασιλικής Λυμπεροπούλου


Η συμβολή της λογοτεχνίας στην ανάπτυξη των παιδιών είναι πολύ μεγαλύτερη από όσο νομίζουμε. Πολλά παιδιά, όμως, συνδέουν το βιβλίο με το σχολείο, με αποτέλεσμα να αρνούνται να ασχοληθούν με το διάβασμα στον ελεύθερό τους χρόνο, καθώς θεωρούν ότι είναι μέρος των υποχρεώσεών τους για το σχολείο. Η δυσκολία, που πιθανόν να συναντήσουν οι γονείς, έγκειται ακριβώς στο γεγονός ότι πρέπει να αλλάξουν αυτή την πεποίθηση, να δείξουν στα παιδιά ότι η φιλαναγνωσία μπορεί να γίνει μια ευχάριστη εξωσχολική δραστηριότητα.

Εκτός από την γενική άρνηση προς την ανάγνωση, «εχθροί» της είναι η τηλεόραση και ο υπολογιστής. Φυσικά και δεν πρέπει να αποκλείσουμε το παιδί από τις ασχολίες αυτές προκειμένου να διαβάσει.  Η προτίμηση προς τη λογοτεχνία θα γίνει φυσικά, με τη «μύηση» του παιδιού στο βιβλίο.

Αυτή η μύηση στη λογοτεχνία μπορεί να ξεκινήσει από πολύ μικρή ηλικία. Μάλιστα, τα νέα προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας προβλέπουν την είσοδο της λογοτεχνίας στον Νηπιαγωγείο καθώς και την ένταξη του μαθήματος της «Φιλαναγνωσίας» στο Δημοτικό. 

Υπάρχουν μάλιστα βιβλία που συμπτωματικά εξυπηρετούν τους σκοπούς του μαθήματος της Λογοτεχνίας και της Φιλαναγνωσίας στο σχολείο και μπορούν και οι γονείς να χρησιμοποιήσουν τόσο για ψυχαγωγικούς, όσο και για εκπαιδευτικούς λόγους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα έργα της Πηνελόπης Δέλτα με την προσεγμένη γλώσσα και την ιστορική ακρίβεια. Παράλληλα, ένα βιβλίο σαν το «Θαυμαστό ταξίδι του Νηλς Χόλγκερσον» μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως διαφορετικό και ευχάριστο εγχειρίδιο για τη γεωγραφία.

Όσον αφορά την ποίηση,  το ποίημα του Χρήστου Μπουλώτη «Μια ερωτική ιστοριούλα με καλό τέλος» μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Βασισμένοι στο ποίημα αυτό μπορούμε να παίξουμε διάφορα παιχνιδάκια (κυρίως με παιδιά που μαθαίνουν την Αλφαβήτα).

Παράδειγμα

Γράφουμε τις ‘γειτονιές’ των γραμμάτων στον πίνακα (ή σε ένα χαρτόνι στο σπίτι) και σε κάθε γειτονιά μας λένε τα παιδιά ποιοι κάτοικοι μένουν (πρέπει κάθε λέξη να ξεκινά από το γράμμα της γειτονιάς). Μόλις τα γράψουμε όλα, ξεκινάει το ταξίδι της η λέξη ‘αγαπώ’ και ψάχνει να βρει το ταίρι της. Όσο ταξιδεύει, παίρνει μαζί της και ό, τι της αρέσει από κάθε γειτονιά. Στο τέλος διαβάζουμε το ποίημα για να συγκρίνουμε τις επιλογές της λέξης μας με τις επιλογές του ποιητή. 

Για τους παραπάνω λόγους, η Παιδική Λογοτεχνία αποτελεί πλέον αυτόνομο κλάδο της λογοτεχνίας με βασικά χαρακτηριστικά της τηναπλότητα, το χιούμορ, την αισιοδοξία, το διδακτικό περιεχόμενο και τη φαντασία.

Τα οφέλη της Λογοτεχνίας:

Έρευνες δείχνουν ότι η λογοτεχνία ωφελεί το παιδί, όχι μόνο ως προς τις σχολικές επιδόσεις, αλλά και ως προς τη γενική του συμπεριφορά. Συγκεκριμένα, συμβάλλει:

·        στην πνευματική συγκρότηση και την αισθητική καλλιέργεια

·        στη σωστή δομή του εγκεφάλου αυξάνοντας την ευφυΐα

·        στην ανάπτυξη της φαντασίας και στη δημιουργικότητα

·        στην ψυχική ωρίμανση

·        στην αφαιρετική σκέψη

·        στην κριτική σκέψη

·        στη γλωσσική ανάπτυξη

·        στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου

·        στην προφορική και γραπτή έκφραση

·        στη βελτίωση της ανάγνωσης

·        στη βελτίωση της ορθογραφίας

·        στην απόκτηση γνώσεων

·        Τα πολύ μικρά παιδιά, που δεν έχουν μάθει ακόμα να διαβάζουν, η επαφή με εικονογραφημένες ιστορίες αυξάνει την περιέργεια της ανάγνωσης. Σύμφωνα μάλιστα με έρευνες, παιδιά που είχαν ασχοληθεί μαζί με τους γονείς τους με παιδικά βιβλία παρουσίασαν λιγότερες δυσκολίες  στην ανάγνωση.

ΒΙΒΛΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Πρόσφατα, ακούστηκε ο όρος «βιβλιοθεραπεία». Πολλοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι ο αναγνώστης ταυτίζεται με τους ήρωες του βιβλίου, με τους προβληματισμούς και τα συναισθήματά τους. Στο βιβλίο μπορεί να δει πράγματα για τον εαυτό του που δεν είχε συνειδητοποιήσει. Η ταύτιση αυτή λειτουργεί λυτρωτικά.

Πώς μπορούμε να «πείσουμε» το παιδί μας να γίνει φιλαναγνώστης;

·        Δεν πιέζουμε το παιδί να διαβάσει εξωσχολικό βιβλίο. Πρόκειται για ψυχαγωγική ασχολία για τον ελεύθερό του χρόνο. Πολύ περισσότερο δεν προσφέρουμε ανταλλάγματα ούτε το τιμωρούμε.

·        Επειδή η μίμηση είναι σημαντικός παράγοντας της ανάπτυξης, αν μας βλέπει να διαβάζουμε, τα βιβλία θα του φανούν πιο προσιτά.

·        Στα μικρά παιδιά διαβάζουμε εικονογραφημένα παραμύθια και τα αφήνουμε να μαντεύουν τη συνέχεια της ιστορίας με βάση τις εικόνες.

·        Το αφήνουμε να διαλέξει μόνο του το βιβλίο που θέλει (ειδικά στις μεγαλύτερες ηλικίες). Μπορούμε να του προτείνουμε κάποιες ιδέες, αλλά να θυμόμαστε ότι πρέπει να ενδιαφέρεται για το θέμα, αλλιώς θα βαρεθεί.

·        Όταν το παιδί έχει σχολείο ο χρόνος του περιορίζεται. Γι’ αυτό το λόγο, τα εξωσχολικά βιβλία καλό είναι  να διαβάζονται σε περιόδους διακοπών, ώστε να μην το θεωρεί ως επιπλέον βάρος.

Αφού ξεκινήσει

·        Δείχνουμε ενδιαφέρον για το βιβλίο του. Συζητάμε μαζί του για την πλοκή, τον συγγραφέα, για το αν του αρέσει, αλλά και για το βιβλίο που διαβάζουμε εμείς.

·        Το βάζουμε στη θέση των ηρώων. Ρωτάμε το παιδί τι θα έκανε αν βρισκόταν μέσα στην ιστορία, ποιος ήρωας θα ήθελε να είναι κλπ.

·        Η ύπαρξη μιας βιβλιοθήκης στο σπίτι θα παροτρύνει το παιδί να ανοίξει κάποια από τα βιβλία.

·        Βοηθάμε το παιδί να συγκεντρώνεται την ώρα που διαβάζει. Καλό είναι να έχει ένα συγκεκριμένο χώρο ώστε να διαβάζει αναπαυτικά και να μην ακούει θόρυβο.

·        Μπορούμε να πηγαίνουμε σε γιορτές και φεστιβάλ αφιερωμένα στο παιδικό βιβλίο, σε αφηγήσεις παραμυθάδων αλλά και να ενθαρρύνουμε το ίδιο το παιδί να συμμετέχει σε λογοτεχνικούςδιαγωνισμούς που απευθύνονται στην ηλικία του.

Μπορούμε να το ενθαρρύνουμε να συνεχίσει να διαβάζει παίζοντας μαζί του κάποια παιχνίδια.

Μετά από την ανάγνωση ενός βιβλίου ζωγραφίζει μια σκηνή από την ιστορία που του άρεσε.

Μπορεί, ακόμη, όλη η οικογένεια να δραματοποιήσει κάποια σκηνήή να παίξει κουκλοθέατρο.

Μετά την ανάγνωση μιας ιστορίας ζητάμε από το παιδί να φανταστεί «τι θα συνέβαινε εάν…..» δίνοντας του την ευκαιρία να αλλάξει την ιστορία και να δώσει το τέλος που εκείνο θα ήθελε. Προς αυτή την κατεύθυνση, μπορούμε να αλλάξουμε κάποια στοιχεία του παραμυθιού, π.χ. η Χιονάτη και οι Γίγαντες ή να ενώσουμε ιστορίεςπ.χ. πώς θα συμπεριφέρονταν δύο ήρωες διαφορετικών ιστοριών αν συναντιούνταν (ο Μικρός Πρίγκιπας συναντά τα Τρία Γουρουνάκια).

Αν ενδιαφέρεται το παιδί μπορεί να γράψει το ίδιο ένα παραμύθι. Μπορούμε να το βοηθήσουμε δίνοντας του τους βασικούς άξονες:

·        Ποια είναι τα πρόσωπα της ιστορίας

·        Τι χαρακτήρα έχει κάθε πρόσωπο

·        Ποιος είναι ο χώρος που εκτυλίσσεται η ιστορία

·        Ποια είναι η βασική πλοκή

Όσο μεγαλώνει το παιδί μεγαλώνει και η πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων.

Κλείνοντας, πρέπει οπωσδήποτε να αναφερθούν τα δικαιώματα του Αναγνώστη, όπως τα αναφέρει ο Γάλλος συγγραφέας,Daniel Pennac:

1. Το δικαίωμα να μη διαβάζεις

2. Το δικαίωμα να προσπερνάς σελίδες

3. Το δικαίωμα να μην τελειώνεις το βιβλίο

4. Το δικαίωμα να ξαναδιαβάζεις το βιβλίο

5. Το δικαίωμα να διαβάζεις οτιδήποτε

6. Το δικαίωμα να μπερδεύεις το βιβλίο με την πραγματική ζωή

7. Το δικαίωμα να διαβάζεις οπουδήποτε

8. Το δικαίωμα να απορροφηθείς από το βιβλίο

9. Το δικαίωμα να διαβάζεις δυνατά

10. Το δικαίωμα να μένεις ήσυχος

Και μια προειδοποίηση: Μην κοροϊδεύετε αυτούς που δεν διαβάζουν, γιατί θα τους κάνετε να μην διαβάσουν ποτέ.

Βιβλία με τα οποία μπορείτε να ξεκινήσετε την επαφή των παιδιών με τη λογοτεχνία είναι:

Ο Μικρός Πρίγκιπας του Antoine De Saint-Exupéry

Τα ψηλά βουνά του Ζαχαρία Παπαντωνίου

Το καπλάνι της βιτρίνας της Άλκης Ζέη

Ο Μάγκας της Πηνελόπης Δέλτα

Η παράξενη αγάπη του αλόγου και της λεύκας του Χρήστου Μπουλώτη

Τα μαγικά μαξιλάρια του Ευγένιου Τριβιζά

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αναγνωστοπούλου, Δ. (1990) Το μάθημα της λογοτεχνίας: χώρος δημιουργικότητας, χώρος απόλαυσης. Διαδρομές, 19

Αποστολίδου Β., Χοντολίδου, Ε. (2006),  Λογοτεχνία και εκπαίδευση, Αθήνα: Γιώργος Δαρδανός

Οικονομίδου, Α. (1997). Ξένη Παιδική Λογοτεχνία και γλώσσα: διαβάζω για να μαθαίνω και μαθαίνω για να διαβάζω, Ενημέρωση, 9-11

Ροντάρι, Τζ. (1985). Γραμματική της φαντασίας / μτφρ Μ. Βερτσώνη- Κόκολη και Λ. Αγγουρίδου- Στρίντζη. Αθήνα: Τεκμήριο

Το Βήμα Science, Πολλά βιβλία στα 4, γερό μυαλό στα 18 δημοσίευση 16/10/2012

Μπουλώτης, Χρ. (1997) Μια ερωτική ιστοριούλα με καλό τέλος. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Λάγκερλεφ, Σ. (2004) Το θαυμαστό ταξίδι του Νηλς Χόλγκερσον. Αθήνα: Άγκυρα

Pennac, D. The Rights of the Reader

http://fylada.blogspot.gr/2014/02/i-symboli-tis-logotexnias-stin-paidiki-ilikia.html