Ποιοτικός χρόνος με το παιδί

Αντουανέττα Κατσιολούδη, Εκπαιδευτικός 

Στην εποχή μας οι ραγδαίες αλλαγές στα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα επέφεραν διαφοροποιήσεις στη δομή και τη λειτουργία της οικογένειας με αποτέλεσμα οι γονείς να περνούν τον περισσότερο χρόνο μακριά από τα παιδιά τους. Συναισθηματικά προβλήματα των παιδιών και αντικοινωνικές συμπεριφορές έχουν τη ρίζα τους στην έλλειψη επικοινωνίας στους κόλπους της οικογένειας και στα προβλήματα στις σχέσεις γονιών- παιδιών. Ψυχολόγοι και παιδαγωγοί εισηγούνται στους γονείς να περνούν ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά τους και εξηγούν ότι η διάρκεια του χρόνου που περνούν μαζί δεν είναι τόσο σημαντική όσο είναι η ποιότητα.
 
Σε ποια ηλικία αναφερόμαστε όταν λέμε παιδί;
Τυπικά παιδί θεωρείται κάθε άτομο ηλικίας 0 - 18 χρονών δηλ. από τη γέννηση μέχρι την ενηλικίωση.
Σ΄ αυτή την εισήγηση ο όρος παιδί θα σημαίνει παιδιά προσχολικής ηλικίας δηλ. από τη γέννηση μέχρι τα 6 χρόνια, γιατί αποτελούν την πιο σημαντική περίοδο της ζωής του ανθρώπου. Τα χρόνια αυτά είναι τα πιο καθοριστικά για τη μεγιστοποίηση της ανάπτυξής του, τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού και τη θεμελίωση της εκπαίδευσής του. Επιστήμονες και παιδαγωγοί τονίζουν ότι (1)
«Τα πρώτα χρόνια ζωής του παιδιού είναι χρόνος εξαιρετικών δυνατοτήτων. Ωστόσο αυτές οι δυνατότητες μπορούν να χαθούν εάν γονείς και παιδαγωγοί συνδέονται με χαλαρούς δεσμούς με τα βρέφη και τα μικρά παιδιά ή εάν οι εμπειρίες παιγνιδιού και γνώσης των βρεφών και των μικρών παιδιών προσφερθούν μέσα σε ένα «στενό» πλαίσιο δράσης ακατάλληλο για την εξέλιξή τους».

Τι σημαίνει ποιοτικός χρόνος;
Είναι αυτός κατά τον οποίο οι γονείς μοιράζονται εμπειρίες με τα παιδιά τους, κάνουν δραστηριότητες από κοινού που αποτελούν πηγή ικανοποίησης για τα παιδιά και συμβάλλουν στην εξέλιξή τους και στην ολόπλευρη ανάπτυξή τους σε όλους τους τομείς, γνωσιολογικό, ψυχοκινητικό και συναισθηματικό.

Πώς μπορούν οι γονείς να κατανοήσουν τι σημαίνουν οι τομείς ανάπτυξης του παιδιού;
Ο γνωσιολογικός τομέας περιλαμβάνει τη γλωσσική συγκρότηση του παιδιού δηλ. την καλλιέργεια της κατανόησης, της προφορικής έκφρασης, των δεξιοτήτων επικοινωνίας, δεξιοτήτων αλφαβητισμού και την καλλιέργεια διανοητικών λειτουργιών, της μνήμης, κρίσης, φαντασίας, δημιουργικότητας, την καλλιέργεια επιστημονικής και λογικομαθηματικής σκέψης.
Ο συναισθηματικός τομέας περιλαμβάνει την καλλιέργεια προσωπικής αυτονομίας και την κοινωνικοποίηση. Οι παράμετροι σύμφωνα με τη θεωρία της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι η ανάπτυξη της αυτεπίγνωσης, (θετικής αυτοεικόνας) της αυτορύθμισης (αυτοελέγχου), κινήτρων συμπεριφοράς, δεξιοτήτων επικοινωνίας και ενσυναίσθησης (της ικανότητας να μπαίνουν στη θέση του άλλου).
Ο ψυχοκινητικός τομέας περιλαμβάνει α) την αδρή κινητικότητα: βάδισμα, τρέξιμο, πήδημα, τον έλεγχο μεγάλων κινήσεων και β) τη λεπτή κινητικότητα πιάσιμο, πέρασμα, συναρμολόγηση, κόψιμο, κούμπωμα, γράψιμο, κράτημα εργαλείων κ.λ.π.
Τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα αναφορικά με τη σχέση γνωστικής ανάπτυξης και νευροφυσιολογίας του εγκεφάλου επισημαίνουν την ανάγκη για δημιουργία σύνθετων νευρώνων που είναι οι υποδομές των μελλοντικών γνώσεων και ενισχύουν την περαιτέρω μάθηση.
Γι αυτό οι γονείς θα πρέπει να δημιουργούν πολλές ευκαιρίες μάθησης με τα παιδιά τους. Ευκαιρίες για να προβληματιστούν, να πειραματιστούν, να επεξεργαστούν, να παρατηρήσουν, να ανακαλύψουν, να διαπιστώσουν, να κατανοήσουν, να αναθεωρήσουν, να βιώσουν.

Υπάρχουν κάποιοι κανόνες που πρέπει να διέπουν αυτή τη συνεργασία, το μοίρασμα εμπειριών γονιών – παιδιών;
Είναι κάποιες βασικές παιδαγωγικές αρχές που πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς ούτως ώστε ο χρόνος που περνούν με τα παιδιά τους να είναι ποιοτικός. Μερικές από αυτές είναι οι ακόλουθες:

- Τα παιδιά δεν είναι μικροί ώριμοι. Είναι ξεχωριστές προσωπικότητες με ιδιαίτερο τρόπο σκέψης, διαφορετικό από των ενηλίκων και με αυξημένες συναισθηματικές ανάγκες λόγω του νεαρού της ηλικίας τους.
- Οι γονείς πρέπει να αφιερώνουν στα παιδιά τους χρόνο που να είναι εναρμονισμένος με τους ρυθμούς ανάπτυξης, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα κάθε παιδιού.
- Θα πρέπει να δημιουργούν περιβάλλον, πλούσιο σε μέσα, υλικά, μαθησιακές εμπειρίες και ευκαιρίες αλληλεπίδρασης με συνομηλίκους και ενήλικες
- Οι δραστηριότητες να εστιάζονται σε όλους τους τομείς ανάπτυξης και να προσαρμόζονται στην ηλικία και τις δυνατότητες του παιδιού για μάθηση
- Στη μικρή ηλικία, φροντίδα και εκπαίδευση είναι αδιαχώριστες για τα παιδιά
- Οι διαδικασίες φροντίδας είναι σημαντικές γιατί μπορούν να αποτελέσουν ευκαιρίες για θερμή επικοινωνία και ανάπτυξη στενής σχέσης μεταξύ γονιών παιδιών αλλά και ευκαιρίες μάθησης
- Το πρόγραμμα είναι σημαντικό για τα παιδιά γιατί η ρουτίνα αποτελεί πόλο ασφάλειας.
- Το παιγνίδι είναι η πιο αναπτυξιακή δραστηριότητα του παιδιού προσχολικής ηλικίας. Είναι ο φορέας ανάπτυξης και ο τρόπος που τα παιδιά μαθαίνουν τον κόσμο.
- Υπάρχουν πολλές μορφές παιγνιδιού: μοναχικό, κοινωνικό, κινητικό, εξερευνητικό, με κανόνες, φανταστικό ή συμβολικό.
- Το φανταστικό ή συμβολικό παιγνίδι είναι η πιο σημαντική μορφή παιγνιδιού κατά την προσχολική ηλικία γιατί λειτουργεί εξισορροπητικά και ψυχοθεραπευτικά. Το παιδί μεταφέρεται από την πραγματικότητα στη σφαίρα της φαντασίας, υποδύεται ρόλους που του απαγορεύουν οι κοινωνικές συμβατικότητες λόγω του νεαρού της ηλικίας του και λυτρώνεται από τις εντάσεις που του δημιουργούν οι κανονισμοί και οι απαγορεύσεις.
- Σύμφωνα με τον Φλουρή (2)
- Από έρευνες έχει διαπιστωθεί ότι το οικογενειακό περιβάλλον συνεισφέρει πολύ περισσότερα στην επίδοση των παιδιών σε σύγκριση με το σχολείο και τους εκπαιδευτικούς. Τα πιο ουσιώδη πρόσωπα του οικογενειακού περιβάλλοντος, οι γονείς με τις στάσεις, τις αξίες και τις προσδοκίες τους αλλά και με τη συμπεριφορά και τις πράξεις τους κατορθώνουν να επηρεάζουν σοβαρά τη σχολική επίδοση και την αυτεπίγνωση των παιδιών τους.
- Οι γονείς λειτουργούν ως πρότυπα ή μοντέλα, ως φορείς κοινωνικοποίησης και ως συνεργοί στο δόγμα της αυτοεκπληρούμενης προφητείας (self fulfillment prophecy)
- Θα πρέπει να δίνουν τη δυνατότητα στα παιδιά τους να διαμορφώνουν τα ίδια, ως υπεύθυνα άτομα το πρόγραμμα της ημέρας
- Θα πρέπει να επιβλέπουν τη σχολική εργασία και η επίβλεψη πρέπει να εκδηλώνεται ως ενδιαφέρον και ενημέρωση και όχι ως έλεγχος.
- Οι γονείς πρέπει να σέβονται την προσωπικότητα των παιδιών, τις αδυναμίες και τα προβλήματά τους. Πρέπει να δημιουργούν θετικό κλίμα με συνεχή ενθάρρυνση και θετική ενίσχυση για όλα τα επιτεύγματα των παιδιών τους. Αυτή η υποστήριξη προάγει το αυτοσυναίσθημα και την αυτοπεποίθησή τους.
- Όταν τα παιδιά βιώσουν σειρά αποτυχιών δεν πρέπει με κανένα τρόπο να εγκαταλειφθούν με τα αρνητικά συναισθήματα που τους έχουν δημιουργήσει. Οι γονείς πρέπει να είναι υποστηρικτικοί και να δίνουν στα παιδιά ευκαιρίες για επιτυχία σε δραστηριότητες στα πλαίσια των δυνατοτήτων τους.
- Η ενίσχυση να μην είναι υλική αλλά με χαμόγελο, έκφραση προσώπου και σώματος, λεκτική με επαίνους και επιφωνήματα
- Πρέπει να αποφεύγεται η σύγκριση με άλλα παιδιά. Κάθε παιδί να συγκρίνεται με τον ίδιο τον εαυτό του, τα επιτεύγματα και την πρόοδό του.
- Ο γονιός πρέπει να αφουγκράζεται πρώτα με τη ψυχή και ύστερα με τα αυτιά. Να είναι καλός ακροατής.

Θα μπορούσατε να δώσετε κάποιες ενδεικτικές δραστηριότητες που θα μπορούσαν οι γονείς να κάμουν με τα παιδιά τους βασισμένες στις αρχές που έχετε αναφέρει;
- Η πιο σημαντική δραστηριότητα είναι να μπείτε στο παιγνίδι τους. Υποδυθείτε ρόλους στο αυθόρμητο φανταστικό τους παιγνίδι. Παίζουν γενέθλια, βαφτίσεις, επισκέψεις στο γιατρό, στο κομμωτήριο. Αντιγράφουν ρόλους και επεξεργάζονται γεγονότα και καταστάσεις της καθημερινής ζωής. Γίνετε μέρος του παιγνιδιού τους.
- Μιλήστε με τα παιδιά σας για οτιδήποτε τα ενδιαφέρει
- Μιλήστε για την ημέρα τους στο σχολείο
- Εκφράζετε σχόλια απόψεις και συναισθήματα που δίνουν ώθηση στο διάλογο και την επικοινωνία
- Δημιουργείστε στο σπίτι μια ευχάριστη γωνιά για διάβασμα με βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες και διαβάζετε συχνά στα παιδιά σας για να τους προσφέρετε θετικά πρότυπα και να καλλιεργήσετε θετική στάση απέναντι στο διάβασμα και τα βιβλία.
- Βγαίνετε με τα παιδιά σας περίπατο και εκδρομές στο περιβάλλον και στη φύση. Αξιοποιείστε κάθε ευκαιρία που προσφέρεται για δημιουργική έκφραση με βάση τις κοινές εμπειρίες, ζωγραφική, κατασκευή μοντέλου, κατασκευές με άχρηστα υλικά.
- Βάλτε τα παιδιά να απαντούν τις ερωτήσεις τους
- Προβληματίστε, κάνετε μαζί υποθέσεις, εξερευνήστε, εξάγετε συμπεράσματα. Εκφράστε σκέψεις και συναισθήματα
- Διαβάζετε γραπτό λόγο που βρίσκεται στο περιβάλλον, σε πινακίδες, επιγραφές στα καταστήματα, στους δρόμους για να κατανοήσουν το ρόλο, την αξία και τη χρήση του γραπτού λόγου στη ζωή μας και να αναπτύξουν δεξιότητες αλφαβητισμού
- Χρησιμοποιείστε οδηγίες από βιβλία για να κάνετε διάφορες κατασκευές, για να μαγειρέψετε ή να κατασκευάσετε γλυκά
- Αφήστε τα παιδιά να σας βοηθήσουν με τις δουλείες του σπιτιού, με το στρώσιμο του τραπεζιού, με την περιποίηση των φυτών και του κήπου
- Υποδυθείτε μαζί χαρακτήρες που περιγράφουν τα βιβλία ή που βλέπετε σε παιδικά προγράμματα στην τηλεόραση. Παίζετε κουκλοθέατρο με αυτοσχέδιες κούκλες
- Γράψετε τους τα παραμύθια και τις ιστορίες που σας αφηγούνται και διαβάστε τα μετά μαζί
- Παρακολουθείτε μαζί τα προγράμματά τους στην τηλεόραση, σχολιάστε τα αρνητικά στοιχεία και πρότυπα ώστε ο ρόλος σας να είναι καθαρτικός και να αμβλύνετε τις αρνητικές επιδράσεις αρνητικών προτύπων πάνω στην παιδική ψυχή
- Υποβάλετε τις ίδιες ερωτήσεις που θα ρωτούσατε αν διαβάζατε μαζί ένα βιβλίο.
- Ενθαρρύνετε τα παιδιά να περιγράψουν ή να ερμηνεύσουν τα σχέδια τους. Γράψετε αυτά που σας λένε κάτω από τις εικόνες ή ζητείστε τους να το κάμουν τα ίδια. Συνδέστε τις εικόνες σε βιβλίο.
- Διαβάζετε στα παιδιά βιβλία και δείχνετε πόσο απολαμβάνετε το διάβασμα. Μην τους επιτρέπετε να παρακολουθούν τηλεόραση ή να κάνουν κάτι άλλο όταν τους διαβάζετε
- Συζητάτε με τα παιδιά το περιεχόμενο του βιβλίου. Μπορείτε να τους υποβάλετε ερωτήσεις όπως τις πιο κάτω:
- Μίλησε μου για την εικόνα
- Πού συνέβηκε αυτή η ιστορία
- Τι νομίζεις θα γίνει μετά; (σταματώντας σε κάποιο σημείο της πλοκής)
- Περίγραψέ μου το χαρακτήρα που σου άρεσε
- Με ποιόν από τους χαρακτήρες θα ήθελες να μοιάσεις περισσότερο και γιατί;
- Τι συνέβηκε πρώτα, ύστερα, στο τέλος της ιστορίας
- Ποιοι χαρακτήρες της ιστορίας μοιάζουν;
- Τι θα έκανες αν ήσουν στη θέση κάποιου χαρακτήρα
- Πες μου κάτι που σου συνέβηκε που να μοιάζει με την ιστορία
- Σκέψου μιαν ερώτηση που μπορείς να με ρωτήσεις για την ιστορία

- Κάποτε διαβάζετε την αρχή ενός παραμυθιού ή μιας ιστορίας και αφήστε τα παιδιά να
δώσουν το δικό τους τέλος
- Κάνετε με τα παιδιά απλά καθημερινά μαθηματικά
- Ψωνίζετε μαζί. Ενθαρρύνετε τα παιδιά να ψωνίζουν τα προσωπικά τους πράγματα και να πληρώνουν
- Σε καταστάσεις με νόημα ζητήστε τους να ομαδοποιούν, να ταξινομούν, να σειροθετούν π.χ. τα μαχαιροπίρουνα στο συρτάρι, τις κάλτσες μετά την μπουγάδα, τα σκεύη στο ντουλάπι της κουζίνας
- Παίζετε παιγνίδια που καλλιεργούν τη μνήμη, την κρίση, τη φαντασία και λεπτές κινητικές δεξιότητες, (ντόμινο, sega-mega, puzzle, σκάκι, παιγνίδια που καλλιεργούν μαθηματικές έννοιες)
- Παίζετε παιγνίδια με κανόνες, καλαθόσφαιρα, ποδόσφαιρο, γερμανικό, βασιλέα

Πηγή: http://www.paidiatros.com/children/poiotikos-xronos