Τα παιδιά σε όποια ηλικία και να βρίσκονται δυσκολεύονται να αποδεχθούν ότι θα ζουν με τον ένα γονιό τους και θα βλέπουν κάποιες φορές τον άλλο.
Εφόσον όμως είμαι υποχρεωμένη να απαντήσω θα σας αναφέρω ότι διεθνείς μελέτες προσδιορίζουν ότι συγκεκριμένα δύο ηλικιακές ομάδες παιδιών φαίνεται να είναι πιο ευάλωτες από τις άλλες. Αυτές είναι τα παιδιά:
- της προσχολικής ηλικίας (βρέφη και παιδιά έως 6 ετών)
- της προεφηβείας ή αυτά που διανύουν το πρώτο στάδιο της εφηβείας (περίπου 10 έως 14 ετών).
Καλό είναι να λάβετε πάντως υπόψη σας παράλληλα και άλλες παραμέτρους πέραν της ηλικιακής ομάδας στην οποία ανήκει το παιδί, όπως
- πότε θα είναι η κατάλληλη στιγμή και για εσάς, πότε δηλαδή θα είστε εσείς έτοιμος ή έτοιμη για το χωρισμό
- πόσο υποβαθμίζεται στο μεταξύ η ποιότητα της ζωής (της δικής σας και των παιδιών) αν υπάρχουν συνεχείς φασαρίες- τσακωμοί ή και ξυλοδαρμοί
- την παραμέληση στην οποία συχνά υποβάλλονται τα παιδιά όταν είστε «πάνω στα χωρίσματα» αλλά δεν προχωράτε στο διαζύγιο. Καθώς δηλαδή η οικογενειακή ζωή γίνεται αφόρητη, εσείς και ο άλλος γονιός αφήνετε άθελά σας ακάλυπτες ιδιαίτερα σημαντικές ανάγκες των παιδιών.
- το κόστος που έχουν για το παιδί γενικά όσα προηγούνται του διαζυγίου και τα οποία το πληγώνουν εξαιρετικά βαθιά. Μερικές φορές το διαζύγιο μάλιστα τραυματίζει το παιδί λιγότερο από τη βιαιότητα ή την απόλυτη παγωνιά μέσα στην «πλήρη» οικογένειά του. Όταν λοιπόν ο γάμος είναι πολύ κακός, το διαζύγιο μπορεί να λυτρώνει το παιδί από όσα εξαιρετικά δυσάρεστα ήδη βιώνει.
- Τις οικονομικές συγκυρίες, δεδομένου ότι το διαζύγιο έχει υπολογίσιμες οικονομικές συνέπειες τόσο για εκείνον που αναχωρεί όσο και για εκείνον που μένει με το παιδί.
Ένας γενικός κανόνας για εσάς και τα παιδιά σας είναι επίσης ο χωρισμός να μη συμπέσει χρονικά με ένα άλλο σοβαρό στρες στη ζωή σας ή στη ζωή τους - γενικά με κάποια άλλη μεγάλη αλλαγή.
Πώς να το πω στο παιδί;
Η ανακοίνωση καλό είναι να γίνει στο σπίτι των παιδιών, ώστε να βρίσκονται στο δικό τους ασφαλή και οικείο χώρο. Καλύτερα να προηγηθεί της αναχώρησης του γονιού κατά 1-2 εβδομάδες για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας και μεγαλύτερο διάστημα για τα πιο μεγάλα παιδιά, ώστε αυτά να προλάβουν κάπως να προσαρμοστούν. Είναι σκόπιμο να γίνει από κοινού και ήρεμα, δηλαδή και από τους δύο γονείς, ώστε
- Να έχουν την άνεση να εκφράσουν τα συναισθήματά τους
- Να σας θέσουν όλες τις απορίες τους
- Να δεσμευτείτε εξίσου σε όσα υπόσχεστε στο καθένα τους
- Να τους διαβεβαιώσετε πως σε ότι αφορά εκείνα είστε ενωμένοι οι δυο γονείς
Αν ο ένας από τους δυο γονείς δεν είναι σε θέση να ελέγξει τον εαυτό του και αναμένονται από πλευράς του δραματικές εντάσεις, τότε καλύτερα ο χωρισμός να ανακοινωθεί από τον ένα -τον πιο σταθερό και ήρεμο στην προκειμένη φάση. Σε γενικές γραμμές, πάντως, οι γονείς θα πρέπει να καταφέρετε να συνεννοηθείτε για κοινή προσέγγιση του θέματος ακόμα κι αν ανακοινώσετε χωριστά τις αποφάσεις σας. Σε περίπτωση που κυριολεκτικά «δε μιλιέστε», μπορείτε να ζητήσετε τη βοήθεια ενός κοινού φίλου, ώστε τα παιδιά να μη βιώσουν σύγχυση και ανασφάλεια ακούγοντας άλλα από τον ένα και άλλα από τον άλλο.
Αν τα παιδιά σας ανήκουν σε πολύ διαφορετικές ηλικιακές ομάδες, πρέπει να ανακοινώσετε το διαζύγιο συγχρόνως και στα δυο, αλλά μπορείτε μετά να πείτε ιδιαιτέρως λίγο περισσότερες λεπτομέρειες στο μεγαλύτερο παιδί Η παρουσία του αδελφού ή της αδελφής λειτουργεί σαν στήριγμα για τα παιδιά.
Τι να πείτε
Καλό είναι να μην πείτε στα παιδιά ότι χωρίζετε επειδή δεν αγαπιέστε πια. Στα μάτια του παιδιού η οικογενειακή αγάπη είναι δεδομένη και ιερή. Αν ακούσει ότι ο ένας γονιός έπαψε να αγαπά τον άλλον, θα σκεφτεί ότι ίσως αύριο ή σε λίγους μήνες θα πάψει να αγαπά και εκείνο. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε -ανάλογα με την ηλικία του παιδιού- φράσεις όπως:
- «Η μητέρα και ο πατέρας θα ζουν σε διαφορετικά σπίτια στο εξής για να αισθάνονται καλύτερα.»
- «Αποφασίσαμε με τον πατέρα σας/ τη μητέρα σας να χωρίσουμε επειδή πάψαμε να επικοινωνούμε σωστά.»
- «Αποφασίσαμε να μη ζούμε πια μαζί επειδή μας αρέσουν διαφορετικά πράγματα»
- «Δε νιώθουμε ευτυχισμένοι όταν είμαστε μαζί οι δυο μας»
- «Επιδιώκουμε πολύ διαφορετικούς στόχους και αυτοί δε μπορούν να υλοποιηθούν όσο μένουμε μαζί»
- «Θα ζούμε χωριστά για να μην έχουμε συνέχεια καβγάδες ή ψυχρότητα»
Όποιος αναλάβει να ανακοινώσει το διαζύγιο, θα πρέπει να εμφυσήσει στα παιδιά σιγουριά για το μέλλον, με φράσεις όπως:
- «Θα δείτε ότι αυτό θα είναι καλύτερο και για εσάς»
- «Ανεξάρτητα από το πώς νιώθουμε μεταξύ μας ο πατέρας /η μητέρα σας κι εγώ, εσάς θα συνεχίσουμε και οι δύο να σας αγαπάμε και να σας φροντίζουμε όπως πάντα»,
- «Δε θα στερηθείτε τίποτε από όσα επιθυμείτε»
- «Ο μπαμπάς (ή η μαμά, αντίστοιχα) θα σας βλέπει πολύ συχνά»
- «Θα είναι απλώς σα να έχετε δύο σπίτια, αλλά δε θα αλλάξει τίποτε άλλο σημαντικό»
- «Για εσάς θα είναι σαν ο ένας από τους δυο μας να λείπει σε δουλειά πιο πολλές ώρες» κ.λ.π.
Μπορούν να τονιστούν οι θετικές πλευρές, με φράσεις όπως:
- «Στο εξής δε θα έχουμε πια διαφωνίες και στενοχώριες» ή
- «Θα είμαστε όλοι πιο ήρεμοι και χαρούμενοι» και
- «Θα πάρει λίγο χρόνο μέχρι να συνηθίσουμε στη νέα κατάσταση, όμως μετά θα είναι όλα πιο ισορροπημένα από τώρα» κ.λπ.
Όσο μικρό κι αν είναι τα παιδί σας, πρέπει οπωσδήποτε να δώσετε εξηγήσεις για τη μεγάλη απόφαση που πήρατε.
- Ξεκαθαρίστε του ότι δε φέρει καμία ευθύνη για το χωρισμό. Μερικά παιδιά -ειδικά τα πολύ μικρά- νιώθουν ένοχα επειδή «τους συμβαίνει κάτι πολύ κακό» και θεωρούν ότι «για να πάθουν κάτι τέτοιο», πρέπει να έκαναν κάτι εξίσου κακό και τα ίδια. Πείτε στα παιδιά ότι για τα διαζύγια φταίνε πάντα οι ενήλικες.
- Αν ο άλλος γονέας έχει αποχωρήσει ή αρνείται να συνεργαστεί και να μιλήσει στο παιδί, τότε εκείνος που ανακοινώνει και τυπικά το διαζύγιο πρέπει να εμπνεύσει στα παιδιά τρυφερότητα και σιγουριά. Όσο ανίσχυρος και αν αισθάνεται, καλό είναι να αποπνέει δύναμη, γιατί το παιδί διαισθάνεται πως μόνον αυτός του «απομένει» για όλες τις ανάγκες του. Δεν πρέπει λοιπόν να νιώσει ότι αυτό το στήριγμα παραπαίει.
- Μην αφήσετε στο παιδί αναπάντητα τα βασικά ερωτήματά του -π.χ. «εγώ με ποιον θα μείνω;»- ή όσα σας φαίνονται ασήμαντα όπως «ποια κουκλάκια θα μπορώ να παίρνω στο σπίτι του μπαμπά;» Κάθε απάντηση που δίνετε, παρέχει στο παιδί μεγαλύτερη σιγουριά για το μέλλον του. Αν δε μπορείτε να απαντήσετε σε όλα επειδή πολλά παραμένουν ρευστά, απαντήστε με ειλικρίνεια «δεν ξέρουμε, παιδί μου, ακόμα, αλλά θα προσπαθήσουμε και οι δυο να κάνουμε ότι είναι καλύτερο για εσένα».
Οι ερωτήσεις των παιδιών
Πριν από την ανακοίνωση του χωρισμού συζητήστε με τον άλλο γονέα τις απαντήσεις που πρέπει να έχετε έτοιμες ή αν πρέπει να τα αντιμετωπίσετε όλα μόνη/μόνος προετοιμαστείτε ανάλογα. Μερικές από τις συνηθισμένες ερωτήσεις των παιδιών κατά την ανακοίνωση του διαζυγίου είναι οι εξής:
- Γιατί χωρίζετε;
- Ποιος φταίει;
- Εγώ τι φταίω;
- Πού θα μένει ο μπαμπάς; Πότε θα τον βλέπω;
- Εμένα ποιο θα είναι το σπίτι μου;
- Θα με χωρίσετε κι από τα αδέλφια μου;
- Θα πρέπει να αλλάξουμε σπίτι;
- Θα αλλάξω σχολείο;
- Θα κοπεί το χαρτζιλίκι μου;
- Θα βλέπω την άλλη γιαγιά;
- Αν έχω δύο δωμάτια από ένα σε κάθε σπίτι, τα πράγματά μου πού θα τα έχω;
- Θα το πείτε σε όλους;
- Τι να πω στους φίλους μου;
- Αν μείνω με το μπαμπά σε άλλη γειτονιά, θα μπορώ να φέρνω τους φίλους μου στο σπίτι του;
- Θα με πηγαίνει ο μπαμπάς στο μπαλέτο ή θα με πηγαίνει η μαμά στο ποδόσφαιρο και στο μπάσκετ;
- Θα με αγαπάει πάντα ο μπαμπάς;
- Θα με αγαπάει πάντα η μαμά;
- Αφού φεύγει ο μπαμπάς (ή η μαμά), θα φύγεις κι εσύ;
Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις του διαζυγίου;
Αν και τα παιδιά μπορούν να αντιδράσουν με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους στο χωρισμό των γονέων, γνωρίζουμε σε γενικές γραμμές τις συνήθεις αντιδράσεις ανά ηλικία. Γνωρίζουμε επίσης τις αντιδράσεις που εκδηλώνονται ετεροχρονισμένα, δηλαδή μήνες ή και χρόνια αργότερα. Έχουμε από έρευνες και μια γενικότερη εικόνα για τις συνέπειες που εκδηλώνονται πολύ κατοπινά, στην ενήλικη πλέον ζωή των παιδιών που προέρχονται από χωρισμένες οικογένειες.
Οι επιπτώσεις αυτές μπορούν να μεγιστοποιηθούν ή να ελαχιστοποιηθούν ανάλογα με πολλές παραμέτρους, με βασικότερη τη συμπεριφορά των γονέων μετά το χωρισμό. Γενικά θα παίξουν ρόλο τα εξής:
1. Η ποιότητα του γάμου που προϋπήρξε
2. Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες εκδόθηκε τελικά το διαζύγιο
3. Οι προσωπικότητες των γονέων
4. Η στάση τους απέναντι στα παιδιά μετά το χωρισμό
5. Η διαπροσωπική σχέση των γονέων μεταξύ τους μετά το διαζύγιο
6. Η ηλικία των παιδιών κατά την έκδοση του διαζυγίου
7. Οι οικονομικές δυνατότητες και το βιοτικό επίπεδο της μονογονεϊκής οικογένειας που θα προκύψει μετά το χωρισμό
Σε γενικές γραμμές όσο καλύτερες συνθήκες επικρατούν στη μονογονεϊκή οικογένεια, τόσο λιγότερα προβλήματα αναμένονται στη διαμόρφωση της παιδικής προσωπικότητας.
Βραχυπρόθεσμες αντιδράσεις
Τους επόμενους μήνες από την έκδοση του διαζυγίου τα παιδιά μπορεί να εκδηλώσουν με ποικίλες μορφές ανασφάλεια και στρες. Η αβεβαιότητα για το μέλλον τους μπορεί να εκδηλωθεί με:
- Έντονο άγχος
- Θλίψη και έντονο θυμό
- Επιθετικότητα
- Επιφανειακή αδιαφορία σα να μην έχει αλλάξει τίποτε
- Συστολή, εσωστρέφεια και παθητικότητα
- Ρηχότητα στην αντιμετώπιση όλων των ζητημάτων
- Προσκόλληση στο γονέα που έχει την επιμέλεια και εχθρότητα προς εκείνον που αναχωρεί από το σπίτι
- Ένταση και στη σχέση με το γονέα που έχει την επιμέλεια
- Προβλήματα στις σχολικές επιδόσεις
- Αλλαγές στις καθημερινές συνήθειες
- Εικόνα «τέλειου παιδιού» (είτε για να ικανοποιηθεί ο γονιός που έφυγε και να επιστρέψει είτε για να παρηγορηθεί ή να εξευμενιστεί ο γονιός που έχει την επιμέλεια)
Τα μικρότερα παιδιά μπορεί να αντιδράσουν με:
- Κλάματα χωρίς αιτία
- Διαταραχή στο φαγητό π.χ. ανορεξία
- Δυσκολίες στον ύπνο π.χ. Άρνηση του παιδιού να κοιμηθεί μόνο του, διακεκομμένος ύπνος ή εφιάλτες
- Γενικά αλλαγές σε καθημερινές συνήθειες
- Παλινδρόμηση σε προηγούμενες συμπεριφορές (π.χ. ξαναζητούν πιπίλα ή «βρέχουν» το κρεβατάκι τους κ.λ.π.)
- Εκρήξεις οργής
- Φοβίες
Τα λίγο μεγαλύτερα παιδιά (ηλικίας δημοτικού) μπορεί να παρουσιάσουν τα προαναφερόμενα, αλλά επιπλέον και:
- Εκδηλώσεις που δείχνουν ότι ντρέπονται για το διαζύγιο και νιώθουν μειονεκτικά έναντι των συνομηλίκων τους
- Κακές σχολικές επιδόσεις
- Καταθλιπτική συμπεριφορά
- Αίσθημα ανεπάρκειας και μειωμένη αυτοπεποίθηση
- Προβλήματα συμπεριφοράς
- Ανυπακοή και άρνηση
- Εκδηλώσεις ενοχής
- Δυσκολία να μοιραστούν με άλλους παιχνίδια και γενικά ότι τους ανήκει
Τα παιδιά στην εφηβεία μπορεί να παρουσιάσουν τα εξής:
- Έντονες αντιπαραθέσεις και με τους δύο γονείς
- Επιλογή «στρατοπέδου», δηλαδή σαφή ταύτιση με τον ένα γονέα
- Προβλήματα στις σχολικές επιδόσεις
- Ευερεθιστότητα, εκρήξεις οργής και έντονο άγχος
- Εσωστρέφεια και πολύ έντονη συστολή στις κοινωνικές συναναστροφές
- Κατάθλιψη και παθητικότητα
- Πρόωρη «ωριμότητα» και ανάληψη πρωτοβουλιών ή ρόλων ενηλίκων
- Δυσκολία στις ερωτικές σχέσεις (αγόρια και κορίτσια)
- Επιδίωξη ευκαιριακών ερωτικών σχέσεων (κυρίως τα κορίτσια)
- Πολύωρες απουσίες από το σπίτι
Τι μπορώ να κάνω για να απαλύνω τις επιπτώσεις;
- Προσπαθήστε να χωρίσετε με όσο το δυνατόν πιο ήρεμο τρόπο
- Το σημαντικότερο πρόβλημα μετά το χωρισμό είναι ότι στη μονογονεϊκή οικογένεια που πλέον δημιουργείται, παρατηρούνται οικονομικά προβλήματα και σημαντική αποξένωση από το γονιό που έχει αποχωρήσει. Προβλέψτε τρόπους να αντιμετωπίσετε ή να αποφύγετε και τα δύο σοβαρά αυτά ζητήματα.
- Φροντίστε (όσο και αν διαφωνείτε με τις επιλογές του άλλου γονέα) να μη σταθείτε ποτέ εμπόδιο στην επικοινωνία του με τα παιδιά. Ενθαρρύνετε τη συμμετοχή του άλλου γονιού στη ζωή των παιδιών και διευκολύνετέ την όσο μπορείτε παρά τις προσωπικές διαμάχες σας. Η απόλυτη μονογονεϊκότητα δυσκολεύει την ανάπτυξη του παιδιού αλλά και τις ψυχικές ισορροπίες του γονέα που ζει με αυτό.
- Αν παρά τις δικές σας προσπάθειες ο άλλος γονέας «εξαφανίζεται» τελείως από τη ζωή των παιδιών, παραχωρήστε ως ένα βαθμό το ρόλο του απόντος σε ένα θετικό πρότυπο του ιδίου φύλου από το συγγενικό σας περιβάλλον.
- Μη δηλητηριάζετε τα παιδιά εναντίον του άλλου γονέα. Είστε και οι δύο απαραίτητοι ως πρότυπα. Ακόμα κι αν έχετε απόλυτο δίκιο σε όσα του /της καταμαρτυρείτε, η απόρριψή του άλλου πρότυπου εκ μέρους σας, στερεί τα παιδιά σας από ένα θεμέλιο της προσωπικότητάς τους.
- Μην παραμελείτε τα παιδιά, γιατί θα απαιτήσουν την προσοχή σας με αρνητικές συμπεριφορές -π.χ. με επιθετικότητα. Πρέπει -παρά τα πολλά προβλήματά σας- να δείχνετε στα παιδιά περισσότερη στοργή από παλιά και να δείχνετε σταθερότητα και συνέπεια στα ζητήματα της ανατροφής τους.
- Αν νιώθετε πολύ άσχημα, η ατμόσφαιρα στο σπίτι θα είναι πολύ βαριά και δυσάρεστη. Μην ξεχνάτε ότι το παιδί έχει ανάγκη να βλέπει το χαμόγελο στο πρόσωπο σας -πόσο μάλλον σε εκείνου με τον οποίο κυρίως συμβιώνει. Όταν το παιδί σας βλέπει έτσι ενδέχεται να μπει στη διαδικασία να σας παρηγορήσει και να σας προστατεύσει γεγονός που παρεμβαίνει στη φυσιολογική ψυχική του ανάπτυξη.
- Φροντίστε να μη διαταραχθεί η ρουτίνα της οικογένειας γιατί προσφέρει στο παιδί ένα αίσθημα ασφάλειας.
- Στα ζητήματα ανατροφής έχει μεγάλη σημασία να επιζητείτε τη «χρυσή τομή» που είχατε επιτύχει όσο διάστημα συζούσατε με τον άλλο γονέα.
- Αποφύγετε να συναναστρέφεστε αποκλειστικά «ομοιοπαθείς» ή άτομα που διάκεινται αρνητικά στο γάμο ή που πάντα αντιπαθούσαν τον/την πρώην σας. Θα οξύνουν την αρνητικότητα σας. Επιπλέον, αν τους ακούν τα παιδιά, θα νιώθουν βαθύτατη ενόχληση.
- Αν μπορείτε, στρέψτε τα παιδιά -χωρίς όμως να τα πιέσετε- σε αθλητικές δραστηριότητες. Θα αποτελούν σημεία κοινωνικής συναναστροφής και ταυτόχρονα, τρόπους ψυχικής εκτόνωσης..
- Προσπαθήστε να μην αλλάξει το βιοτικό επίπεδο σε ότι αφορά τα παιδιά. Καλό είναι π.χ. να μείνει ίδιο το χαρτζιλίκι του μεγάλου παιδιού ή ίδια τα δώρα που φέρνει ο Αη-Βασίλης στο μικρότερο.
- Καλό είναι το παιδί να μην αλλάξει σχολείο ή γειτονιά, για να μη διαταραχθούν περισσότερα σταθερά σημεία αναφοράς.
- Καλό είναι τα παιδιά να μη σας ακούν να λέτε στο τηλέφωνο σε γνωστούς σας ότι «ο πατέρας ή η μητέρα τους τα παράτησε γιατί δεν άντεχε τις ευθύνες κ.λ.π. Αυτές οι φράσεις εντείνουν την υποψία των παιδιών ότι για το διαζύγιο κατά βάθος έφταιγε η δική τους συμπεριφορά ή αυτή καθαυτή η ύπαρξή τους.
- Να τηλεφωνείτε συχνά στον άλλο γονέα αν το παιδί είναι βρέφος ή νήπιο για να ακούει τουλάχιστον τη φωνή του.
- Αν το παιδί θέλει να κρατήσει το διαζύγιο μυστικό από το σχολικό περιβάλλον του, σεβαστείτε την επιθυμία του. Ενημερώστε το όμως ότι οι συμμαθητές του μπορεί να πληροφορηθούν το γεγονός από άλλη πηγή.
- Μην υποδαυλίζετε τις ισορροπίες ζητώντας έμμεσα από τα παιδιά να αναλάβουν ρόλους ενηλίκων. Αν π.χ. μια μητέρα νιώθει τρομερή φυσική και ψυχική κόπωση, μπαίνει στον πειρασμό να ζητά από το 14χρονο αγόρι της «να δείχνει μεγαλύτερη ωριμότητα». Έτσι όμως ουσιαστικά του ζητάει να παίξει το ρόλο «του άντρα του σπιτιού».
- Αφήστε το παιδί να εκδηλώσει το θυμό που γεννά η πικρία του. Δεν πρέπει να καταπνίξει την οργή που νιώθει. Στο επόμενο διάστημα δείξτε αρκετή ανοχή στα ξεσπάσματά του και σταδιακά -με μεγάλη υπομονή- βοηθήστε το να εκδηλώνει με υγιή τρόπο τα συναισθήματά του.
- Αν το παιδί κρατήσει αντιθέτως παθητική και σιωπηρή στάση, παροτρύνετέ το να εκφράζει τα συναισθήματά του. Κάντε εσείς την αρχή ώστε να «μάθετε» και στο παιδί να εκφράζει ένα μέρος των συναισθημάτων του. Όσο «καλά» κι αν δείχνει να αποδέχεται την ανακοίνωση του διαζυγίου, η στωική έως αδιάφορη στάση του μαρτυρεί ακριβώς το αντίθετο: στην πραγματικότητα δεν αποδέχεται το γεγονός και αρνείται να το συζητήσει ακόμα και με τον εαυτό του. Πρέπει κάποια στιγμή στο μέλλον να απελευθερωθεί από αυτή την άρνηση, δηλαδή να αποδεχτεί την κατάσταση και να συνεχίσει τη ζωή του.
Αν παρά τις προσπάθειές σας τα παιδιά εκδηλώνουν είτε μεγάλη εσωστρέφεια, είτε ιδιαίτερα έντονη επιθετικότητα ή κατάθλιψη και γενικά αλλαγή στη συμπεριφορά, καλύτερα να συμβουλευθείτε ειδικό.
Καππάτου Αλεξάνδρα
Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος
Συγγραφέας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου