Η ανατομία του φόβου και άσκηση αντιμετώπισής του

Επιμέλεια: Σέβη Μουκριώτη
Πόσο συχνά έχετε την εντύπωση ότι φοβάστε; Οι περισσότεροι από εμάς θα αναφερθούν ότι φοβήθηκαν μόνο σε κάποιες δύσκολες στιγμές – στο ξαφνικό γρύλισμα ενός σκύλου ,όταν στρίγκλισαν φρένα στην εθνική οδό, λίγο πριν κάνουν μια σημαντική παρουσίαση. Αλλά ο φόβος μας συντροφεύει καθημερινά με τον τρόπο του. Μπορεί να είναι αθάνατη η ψυχή μας, ωστόσο έχουμε και φυσική υπόσταση, που πονάει, τραυματίζεται , πεθαίνει, ή υποφέρει συναισθηματικά, από αμηχανία, αποτυχία, τροπή , απόρριψη. Αυτός ο αρχέγονος φόβος υποσκάπτει τα θεμέλια κάθε μας προσπάθειας.
Ο φόβος δεν είναι μόνο αντίπαλος σας, είναι επίσης οδηγός και σύμβουλος σας. Είναι φυσικό , και σκόπιμο –και απόδειξη πνευματικής υγείας-να έχετε για οδηγό σας το φόβο σε επικίνδυνες για τη σωματική σας ακεραιότητα καταστάσεις, οπού η παραμικρή αλήθεια ή απροσεξία θα μπορούσε να σημαίνει τραυματισμό ή και θάνατο.
Τέτοιες στιγμές σωματικού ρίσκου είναι σπάνιες. Οι μεγάλες μάχες σας με το φόβο δεν διεξάγονται έξω , καραδοκούν μέσα μας, στα σπήλαια της ψυχής , στο πεδίο της ψυχολογικής επιβίωσης και των σκοτεινών φαντασιώσεων , όπου ο φόβος μεταμφιέζεται σε ηττοπάθεια , ανασφάλεια , έλλειψη αυτοπεποίθησης , συστολή, αναστολές, ατολμία – την απροθυμία να διεκδικήσετε , να εκφραστείτε ή ακόμα και να είστε ο εαυτός σας. Όποια μορφή και αν πάρει ο φόβος , η προθυμία να αναμετρηθείτε μετωπικά μαζί του θα καθορίσει τη μοίρα σας στα υψίπεδα του ανθρώπινου δυναμικού. Το αν θα γίνει ο φόβος φίλος ή εχθρός σας εξαρτάται από το αν θα γίνετε κύριος ή υπηρέτης του.
Ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπίσετε τους φόβους σας είναι η δράση. Μια γενναία πράξη γεννά και άλλες. Κάτι τέτοιες στιγμές , φαινομενικά ασήμαντες αποφάσεις μορφοποιούν τη ζωή σας και εμπνέουν άλλους να ακολουθήσουν το παράδειγμα σας.
Ο Ραντ Γουάλντο Έμερσον έγραψε κάποτε : “ Κάντε αυτό που φοβάστε και είναι σίγουρο πως ο φόβος θα πεθάνει’’. Σοφά λόγια. Αλλά τελείως λανθασμένα. Ο φόβος δεν πεθαίνει, δεν φεύγει καν. Και ακόμα και αν φύγει, μπορεί να επανέλθει στήνοντας καρτέρι κάπου στην πορεία. Για αυτό λοιπόν στόχος σας δεν είναι να περιμένετε να πεθάνει ο φόβος, αλλά να τον αντιμετωπίσετε όσο είστε ζωντανός.
Η κατανόηση των συμπτωμάτων του φόβου- πως αισθάνεστε οργανικά όταν φοβάστε- βοηθά στην αντιμετώπιση του, όπως η γνώση της φυσικής διαδικασίας του τοκετού βοηθά τη γυναίκα να αντέξει τα ισχυρά κύματα πόνου και τους ρυθμούς του. Η γνώση δεν γαληνεύει τη θάλασσα, αλλά μας λέει ότι πρέπει να μαζέψουμε τα πανιά και να αμπαρώσουμε τις μπουκαπόρτες για να αντιμετωπίσουμε τη θύελλα.
Όταν ο φόβος είναι χαμηλής έντασης – μια αόριστη ανησυχία, μια αναστάτωση ή νευρικότητα – τα συμπτώματα είναι ελαφρά : μια μικρή μεταβολή στην αναπνοή , μια ανεπαίσθητη αύξηση της τάσης των μυών όλου του σώματος, που περνά απαρατήρητη , συνοφρυωμένο μέτωπο, εκδηλώσεις νευρικότητας όπως δάγκωμα των χειλιών και σφιγμένο σαγόνι. Αλλά , αν αντιληφθείτε έναν άμεσο κίνδυνο ή απειλή, χημικοί αγγελιοφόροι διοχετεύουν αδρεναλίνη και γλυκόζη στο αίμα για να ενεργοποιήσουν τους μυς και να μας ετοιμάσουν να αντιμετωπίσουμε και να πολεμήσουμε τον κίνδυνο ή να το βάλουμε στα πόδια. Η αναπνοή γίνεται γρήγορη και κοφτή , ή σταματά προς στιγμή. Ο φόβος προκαλεί ψυχολογική δυσμορφία. Έτσι πρέπει , όπως ο πόνος προκαλεί σωματική –προκειμένου να τραβήξει την προσοχή σας. Αλλά μερικές φορές χρειάζεται να υποστείτε κάτι επώδυνο κι άλλες πάλι να κάνετε κάτι τολμηρό.

Τα επίπεδα του Φόβου

Όταν πρόκειται να μιλήσετε η να τραγουδήσετε δημόσια, να γράψετε διαγώνισμα , να αφήσετε μια ταραντούλα να περπατήσει στο μπράτσο σας ή ακόμα και να πέσετε με αλεξίπτωτο , δεν φοβάστε αυτή καθαυτή τη συγκεκριμένη πράξη . Φοβάστε επειδή φαντάζεστε ότι μπορεί κάτι να μην πάει καλά –μπορεί να ξεχάσετε το λόγο σας, να τραγουδήσετε φάλτσα, και να μη γράψετε καλά στο διαγώνισμα, να σας τσιμπήσει η αράχνη ή να ξεχάσετε να τραβήξετε το κορδόνι με το οποίο ανοίγει το αλεξίπτωτο. Και μάλιστα δεν φοβάστε καν αυτά καθαυτά τα ενδεχόμενα , αλλά τις συναισθηματικές ή βιολογικές επιπτώσεις των χειρότερων σεναρίων – αμηχανία , ντροπή , ασημαντότητα, πόνο ή θάνατο.
Στην αναφορά μιας κρουαζιέρας στον ωκεανό , κάποιοι από μας θα φανταστούν επίσημα γεύματα , ψυχαγωγικές δραστηριότητες στο κατάστρωμα , υπέροχα ηλιοβασιλέματα , ενώ οι πιο φοβητσιάρηδες θα σκεφτούν τον Τιτανικό. Το ίδιο ισχύει και για το κάμπινγκ στο δάσος – άλλοι θα φανταστούν πανοραμική θέα , βραδιές γύρω από τη φωτιά και αστροκέντητους ουρανούς και άλλοι φίδια, έντομα, αρκούδες. Όπως ξέρετε , οι προσδοκίες έχουν την τάση να διαμορφώνουν μια φοβισμένη ζωή. Έτσι το κλειδί για να αντιμετωπίσετε τους φόβους σας είναι να οραματίζεστε θετικά αποτελέσματα – να πλάθετε εικόνες γι’ αυτό που θα θέλατε και όχι να εστιάζετε την προσοχή σας σε εικόνες που σας φοβίζουν.
Πολλοί ρωτούν πως μπορούμε να καταλάβουμε πότε πρέπει να ακούσουμε τις συμβουλές του φόβου μας και πότε να τις αγνοήσουμε. Ο γενικός κανόνας είναι πως , όταν κινδυνεύει η σωματική μας ακεραιότητα , πρέπει να έχουμε το φόβο για οδηγό μας και να προετοιμαστούμε καλά ή ακόμα και να αποφύγουμε τα ανόητα ρίσκα . Αλλά , όταν ο φόβος είναι ψυχολογικός , όπως ο φόβος της αμηχανίας, της ντροπής , της απόρριψης κ.λπ., πρέπει να προσπαθήσουμε να τον ξεπεράσουμε.
Όταν ήσαστε μωρό , ποτέ δεν αμφιβάλλατε για τον εαυτό σας, Αυτός που έβγαλε την παροιμία « Όποιος πέφτει εφτά φορές σηκώνεται οκτώ » πρέπει να τη σκέφτηκε παρατηρώντας τα μωρά που πέφτουν και σηκώνονται και ξαναπέφτουν όταν μαθαίνουν να στέκονται και να περπατούν.
Μεγαλώνοντας και αρχίζοντας να συγκρίνετε το εαυτό σας με άλλους, γεννιούνται μέσα σας οι πρώτες αμφιβολίες για τις ικανότητες σας. Όλες σχεδόν οι απόψεις μας για την επάρκεια και τη δεξιότητα πηγάζουν από την εντύπωση ότι μας λείπει το ταλέντο, ενώ στην πραγματικότητα μας λείπει μόνο η εξάσκηση.
Ο καθένας από μας κουβαλά μέσα του μια μικρή ( ή μεγάλη ) λίστα πραγμάτων στα οποία πιστεύει πως δεν είναι καλός .Ίσως μπορούμε να αιτιολογήσουμε αυτή την εντύπωση με παραδείγματα από την εμπειρία μας. Αλλά αυτό που φαινόταν να ισχύει κάποτε ίσως να μην ισχύει τώρα. Τα ασχημόπαπα μεταμορφώνονται σε κύκνους. Ο Αλβέρτος Αϊνστάιν ήταν κουμπούρας στην αριθμητική στις πρώτες τάξεις του σχολείου και ο Μπέιμπ Ρουθ ήταν ο βασιλιάς του άουτ πριν γίνει βασιλιάς του γκολ.

Αξιολογήστε τη Σχέση σας με το φόβο

Οι αρχαίοι πολεμιστές ήξεραν πως πρέπει πρώτα να καταλάβουμε τον εχθρό, αν θέλουμε να τον νικήσουμε. Κάντε έναν κατάλογο των φόβων στη ζωή σας και της επίδρασής τους στις ανάγκες και τους στόχους σας:
• Είστε από τους ανθρώπους που ρισκάρουν;
• Θα χαρακτηρίζατε τον εαυτό σας άτολμο, ντροπαλό , ανασφαλή ή ηττοπαθή;
• Έχετε προσέξει πως αντιμετωπίζετε τους μικρούς, καθημερινούς φόβους;
• Μπορείτε να θυμηθείτε κάποια περίπτωση που σας εμπόδισε ο φόβος να κάνετε κάτι που θέλατε;
• Μπορείτε να θυμηθείτε κάποια περίπτωση που κάνατε κάτι , παρόλο που φοβόσασταν;
• Έχετε φοβίες;
• Ποιοι είναι οι πέντε χειρότεροι φόβοι σας; Αποτυχία; Εξευτελισμός (ντροπή , αμηχανία, γελοιοποίηση); Ανεπάρκεια ή μετριότητα; Εκφώνηση λόγου; Πόνος ; Ύψη ; Έντομα; Ζώα , Κλειστοί χώροι; Άνθρωποι ;
• Αν θα μπορούσατε να σώσετε τη ζωή ενός παιδιού κάνοντας αυτό που φοβάστε περισσότερο, θα το κάνατε;
• Αν ξεπεράσετε τους φόβους σας, σε τι ακριβώς θα αλλάξει η ζωή σας;
Όσο πιο βαθιά φτάνετε στην κατανόηση του φόβου, τόσο μεγαλώνει η δύναμη σας. Καθώς η επίγνωση διαπερνά ένα φόβο, αρχίζει να τον διαβρώνει από τον πυρήνα του. Πολλοί από μας δεν έχουν αντιληφθεί σωστά τη φύση του φόβου και του θάρρους.

Μια άσκηση αντιμετώπισης του Φόβου

• Φανταστείτε ότι έχετε ζήσει όλη σας τη ζωή σε ένα μισοσκότεινο δωμάτιο . Έξω σας περιμένει μια νέα, ελεύθερη ζωή . Θέλετε πάρα πολύ να βγείτε και να τη χαρείτε.
• Πηγαίνετε στην πόρτα και είστε έτοιμος να βγείτε έξω , όταν εμφανίζεται μια μορφή. Ο κύριος φόβος φράζει την έξοδο. Ο κύριος φόβος μπορεί να μοιάζει με.. Γονιό; Δάσκαλο; Άγνωστο ; Φάντασμα, τέρας, εξωγήινο, κλόουν ; Φανταστείτε τη μορφή του.
• Τώρα πηγαίνετε στην πόρτα, λαχταρώντας να βγείτε έξω , αλλά μόλις φτάνετε, ο κύριος Φόβος μπαίνει ανάμεσα σε εσάς και την έξοδο και λέει « Σταμάτα! Δεν μπορείς , δεν πρέπει, θα αποτύχεις , είναι πολύ επικίνδυνο , θα το μετανιώσεις». Σταματάτε την πόρτα , παρόλο που θέλετε όσο τίποτα στο κόσμο να βγείτε στο φώς. Φανταστείτε πως είναι να αφήνετε το φόβο να σας σταματάει. Φανταστείτε τον κύριο Φόβο να σας κλείνει το δρόμο, να σας τρομοκρατεί , να σας αποθαρρύνει , να σας παραλύει . Πως νιώθετε ;
• Τώρα , επαναλάβετε τη διαδικασία με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Ξαναδείτε το έργο που εσείς θέλετε να βγείτε έξω , αλλά ο φόβος δεν σας αφήνει. Παίξτε ξανά και ξανά το ίδιο σενάριο-τρείς φορές . έξι φορές, δέκα φορές –και αφήστε κάθε φορά το φόβο να σας εμποδίζει. Κάντε το όσες φορές είναι απαραίτητο για να θυμώσετε. Όχι απλώς να στεναχωρηθείτε , να απογοητευθείτε , να ενοχληθείτε, να ταραχτείτε, να νευριάσετε , αλλά να θυμώσετε. Στο σημείο αυτό είστε έτοιμος να κάνετε κάτι διαφορετικό.
• Πάρτε αυτό το θυμό και μετατρέψτε τον σε αποφασιστικότητα . Πάρτε βαθιά ανάσα και ξαναπαίξτε το έργο. Πηγαίνετε στην πόρτα. Ο κύριος Φόβος δεν φεύγει. Στέκεται μπροστά σας, σας λέει να σταματήσετε. Αλλά αυτή τη φορά εσείς δεν του δίνετε σημασία, βγαίνετε από την πόρτα-στο φώς του ήλιου , σε μια νέα ζωή.
• Μεταφέρετε τώρα αυτή την εμπειρία στην καθημερινή σας ζωή. Έχοντας μάθει τη διαδικασία, διαλέξτε έναν συγκεκριμένο φόβο που σας σταματά και σας τρομοκρατεί. Μπορεί να είναι οποιοσδήποτε , από την έκφραση των συναισθημάτων σας ως την πτώση με αλεξίπτωτο. Φανταστείτε , όπως πριν, το φόβο να σας σταματάει ξανά και ξανά, μέχρι που αρχίζετε να ενοχλείστε ,να νευριάζετε ,να θυμώνετε , οπότε αλλάζετε με την φαντασία σας το αποτέλεσμα και ξεπερνάτε το φόβο σας. Και το κάνετε.
Το μάθημα και το ηθικό δίδαγμα αυτής της άσκησης είναι πως , όταν συναντήσετε το φόβο στο δρόμο σας και πρέπει να τον προσπεράσετε , ή θα θυμώσετε ή θα σταματήσετε. Η επιλογή είναι δική σας.
Ίσως έχετε διαπιστώσει πως όσο μεγαλύτερο φόβο αισθάνεστε μπροστά σε μια πρόκληση τόσο μεγαλύτερη είναι η χαρά όταν επιταχύνετε το στόχο σας. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ικανοποίηση από το να αναφωνήσεις, “Τα κατάφερα!”.
Κάθε φορά που αντιμετωπίζετε το φόβο, κάνοντας αυτό που θέλετε ή που πρέπει να γίνει, εφαρμόζετε την καθημερινή φώτιση. Όπως αποδεικνύεται , ο φόβος δεν είναι φραγμός αλλά ευκαιρία, δεν είναι το τέλος του κόσμου , είναι η αρχή. Μερικές φορές πρέπει να κάνουμε ένα άλμα στο κενό με οδηγό την πίστη και να βγάλουμε φτερά καθώς πέφτουμε.
Από το βιβλίο “Καθημερινή Φώτιση “ του Dan Millman.