Πριν από σαράντα περίπου χρόνια, τo 1971, εστάλη το πρώτο e-mail. Δεκαεπτά χρόνια μετά, το 1988, δημιουργήθηκε η IRC, η πρώτη υπηρεσία ανταλλαγής μηνυμάτων σε πραγματικό χρόνο (γνωστό ως online chat). Έκτοτε, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν κατακλύσει τον κόσμο. Σήμερα χρησιμοποιούνται από 1 στους 4 ανθρώπους παγκοσμίως, με μόνο το Facebook να απαριθμεί πάνω από 1.3 δισεκατομμύρια χρήστες.
Σύμφωνα μάλιστα με μια έρευνα που πραγματοποίησε το 2014 το Pew Research Center στην Αμερική, το 70% των χρηστών του Facebook συνδέεται καθημερινά, ενώ το 45% συνδέεται πολλές φορές μέσα στη μέρα. Επίσης, το 52% των χρηστών του διαδικτύου χρησιμοποιεί δύο ή και περισσότερα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ποσοστό που εμφανίζει σημαντική αύξηση (το 2013 ήταν 42%). Αλλά και στη χώρα μας, σύμφωνα με μια έρευνα του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών που πραγματοποιήθηκε το 2014, υπάρχει αυξητική τάση στη χρήση όλων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.
Ποιά είναι όμως άραγε η επίδραση αυτού του καταιγισμού μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην ψυχική μας υγεία και στις σχέσεις μας με τους άλλους; Όπως και τα περισσότερα τεχνολογικά επιτεύγματα, έτσι και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να έχουν τόσο θετικές όσο και αρνητικές επιδράσεις στη ζωή μας, ανάλογα πάντα με τον τρόπο που τα χρησιμοποιούμε.
Αναμφισβήτητα λοιπόν αποτελούν έναν εύκολο, γρήγορο και ανέξοδο τρόπο για δικτύωση και ενημέρωση. Μας επιτρέπουν να επικοινωνήσουμε και να διατηρήσουμε επαφές με φίλους και συγγενείς που βρίσκονται μακριά, ακόμα και στην άλλη άκρη του πλανήτη. Μας δίνουν τη δυνατότητα να γνωρίσουμε καινούριους ανθρώπους και να αλληλεπιδράσουμε μαζί τους. Μέσω των social media μπορούν να έρθουν σε επαφή άνθρωποι από διαφορετικές χώρες, κουλτούρες και πολιτισμούς. Επίσης προσφέρουν τη δυνατότητα δραστηριοποίησης και σύμπραξης για κοινούς σκοπούς, με αποτέλεσμα την ενίσχυση της εκάστοτε προσπάθειας.
Γενικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καλύπτουν ανάγκες για άμεση ενημέρωση, ψυχαγωγία, ανταλλαγή απόψεων, νέες γνωριμίες, φλερτ ακόμα και σχέσης. Άλλωστε δεν είναι λίγοι οι γάμοι που έχουν γίνει ανάμεσα σε ανθρώπους που γνωρίστηκαν μέσω Facebook! Μια άλλη εξαιρετικά σημαντική συνεισφορά των social media έγκειται στο ότι επιτρέπουν τη δημόσια και ελεύθερη μετάδοση πληροφοριών αλλά και την ελεύθερη έκφραση των πολιτών, που κατά το παρελθόν θα μπορούσαν να καταπιεστούν πιο εύκολα από ολοκληρωτικά καθεστώτα. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της Αιγύπτου όπου, το 2011, χιλιάδες διαδηλωτές οργανώθηκαν μέσω Facebook και Twitter σε μαζικές κινητοποιήσεις που οδήγησαν στην ανατροπή του καθεστώτος του Χόσνι Μουμπάρακ. Αναμφισβήτητα λοιπόν η χρησιμότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι τεράστια.
Παρόλα αυτά, η μη συνετή χρήση των συγκεκριμένων μέσων ελλοχεύει και κινδύνους για τους οποίους χρειάζεται να είμαστε ενήμεροι. Κατ' αρχάς, πρόκειται για μια συνήθεια στην οποία είναι εύκολο κανείς να εθιστεί, δηλαδή να αφιερώνει σταδιακά όλο και περισσότερο χρόνο σε αυτή τη δραστηριότητα, εις βάρος τελικά άλλων πτυχών της ζωής του (π.χ. της κοινωνικής του ζωής, της εργασιακής/ακαδημαϊκής του απόδοσης, της προσωπικής του υγιεινής κτλ.).
Παρόλα αυτά, η μη συνετή χρήση των συγκεκριμένων μέσων ελλοχεύει και κινδύνους για τους οποίους χρειάζεται να είμαστε ενήμεροι. Κατ' αρχάς, πρόκειται για μια συνήθεια στην οποία είναι εύκολο κανείς να εθιστεί, δηλαδή να αφιερώνει σταδιακά όλο και περισσότερο χρόνο σε αυτή τη δραστηριότητα, εις βάρος τελικά άλλων πτυχών της ζωής του (π.χ. της κοινωνικής του ζωής, της εργασιακής/ακαδημαϊκής του απόδοσης, της προσωπικής του υγιεινής κτλ.).
Από έρευνα της Microsoft προκύπτει ότι οι εργαζόμενοι στη διάρκεια του ωραρίου τους διακόπτουν κατά μέσο όρο 4 φορές τη δουλειά τους για να ελέγξουν τί συμβαίνει στο Facebook, Twitter, κ.λ.π., οπότε μπορούμε να φανταστούμε τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει αυτή η συνήθεια στην παραγωγικότητά τους. Το φαινόμενο αυτό έχει πάρει τέτοιες διαστάσεις που πρόσφατα δημιουργήθηκε από τη Σχολή Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Bergen της Νορβηγίας μια κλίμακα που μετράει τον εθισμό στο Facebook (Bergen Facebook Addiction Scale - BFAS). Στις περιπτώσεις πάντως εθισμού, παρόλο που τα social media θεωρούνται ένας τρόπος κοινωνικοποίησης, τελικά καταλήγουν να οδηγούν σε κοινωνική απομόνωση του ατόμου στην πραγματική ζωή! Έχει άραγε νόημα να έχω 2.000 φίλους στο Facebook, αλλά όταν θέλω να βγω για καφέ να μην βρίσκω ούτε έναν;
Επίσης, όσο περισσότερες ώρες περνούν οι χρήστες σε ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης, τόσο περισσότερο πιστεύουν ότι οι υπόλοιποι άνθρωποι είναι πιο ευτυχισμένοι από εκείνους. Σε αυτό το συμπέρασμα, τουλάχιστον, καταλήγει έρευνα του Πανεπιστημίου Utah Valley της Αμερικής. Γιατί συμβαίνει όμως αυτό;
Επίσης, όσο περισσότερες ώρες περνούν οι χρήστες σε ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης, τόσο περισσότερο πιστεύουν ότι οι υπόλοιποι άνθρωποι είναι πιο ευτυχισμένοι από εκείνους. Σε αυτό το συμπέρασμα, τουλάχιστον, καταλήγει έρευνα του Πανεπιστημίου Utah Valley της Αμερικής. Γιατί συμβαίνει όμως αυτό;
Μέσω των social media υπάρχει η δυνατότητα να προβάλλουμε τον εαυτό μας και τη ζωή μας υπό ιδανικό φωτισμό. Έτσι οι χρήστες συνηθίζουν να δημοσιοποιούν (να "ανεβάζουν") στις προσωπικές τους σελίδες προσεκτικά επιλεγμένες φωτογραφίες, στις οποίες εμφανίζονται χαμογελαστοί, χαρούμενοι, περιποιημένοι, σε ένα όμορφο ταξίδι ή περιστοιχισμένοι από φίλους. Με αυτόν τον τρόπο όμως παρουσιάζεται ένα μέρος μόνο της πραγματικότητας, μία πτυχή της ζωής και της καθημερινότητάς τους. Αποσιωπείται όμως το υπόλοιπο κομμάτι που είναι φυσιολογικό να υπάρχει στη ζωή κάθε ανθρώπου, οι στιγμές δηλαδή που η καθημερινότητά μας είναι γεμάτη ρουτίνα ή δεν παρουσιάζει κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Οι άνθρωποι όμως λαμβάνοντας μόνο αυτές τις επιλεκτικές πληροφορίες, αρχίζουν να αποκτούν την πεποίθηση ότι οι άλλοι είναι πιο ευτυχισμένοι από τους ίδιους, πιο χαρούμενοι, πιο δημοφιλείς ή ότι η ζωή τους είναι υπέροχη. Αυτό οδηγεί στο να νιώθουν οι ίδιοι λιγότερο ικανοποιημένοι από τη δική τους ζωή, σε πτώση της αυτοεκτίμησής τους ή ακόμη και σε κατάθλιψη. Και παρόλο που οι χρήστες γνωρίζουν πως και οι φίλοι τους έχουν σκαμπανεβάσματα, εντούτοις επηρεάζονται πολύ από μια χαμογελαστή φωτογραφία!
Ένας άλλος κίνδυνος είναι ότι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί κανείς να παρουσιάσει ψευδείς πληροφορίες, χωρίς να μπορούν οι υπόλοιποι εύκολα να εξακριβώσουν την αλήθεια αυτών των πληροφοριών. Σύμφωνα με τους ερευνητές από την Ένωση Νευροψυχανάλυσης της Βρετανίας, το 68% (δηλαδή τα δύο τρίτα!) των χρηστών του Facebook, λέει πράγματα για τη ζωή και την προσωπικότητά του τα οποία δεν ανταποκρίνονται στην αλήθεια, επειδή δεν θέλουν να φανούν βαρετοί στους άλλους και αποσκοπώντας στην ευρεία αποδοχή του ψηφιακού κοινωνικού τους κύκλου.
Ένας άλλος κίνδυνος είναι ότι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί κανείς να παρουσιάσει ψευδείς πληροφορίες, χωρίς να μπορούν οι υπόλοιποι εύκολα να εξακριβώσουν την αλήθεια αυτών των πληροφοριών. Σύμφωνα με τους ερευνητές από την Ένωση Νευροψυχανάλυσης της Βρετανίας, το 68% (δηλαδή τα δύο τρίτα!) των χρηστών του Facebook, λέει πράγματα για τη ζωή και την προσωπικότητά του τα οποία δεν ανταποκρίνονται στην αλήθεια, επειδή δεν θέλουν να φανούν βαρετοί στους άλλους και αποσκοπώντας στην ευρεία αποδοχή του ψηφιακού κοινωνικού τους κύκλου.
Πέρα από αυτή την "αθώα" παραπλάνηση όμως, υπάρχουν και περιπτώσεις όπου κανείς δημιουργεί ένα συνολικά ψεύτικο προφίλ, με σκοπό να εξαπατήσει τους άλλους. Για παράδειγμα, έχουν καταγραφεί από τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος ουκ ολίγα περιστατικά παιδόφιλων οι οποίοι, δημιουργώντας ένα ψεύτικο προφίλ και προσποιούμενοι τους ανηλίκους, συνομιλούσαν με νεαρά άτομα και αφού δημιουργούσαν μια σχέση εμπιστοσύνης μαζί τους για κάποιο χρονικό διάστημα, τους ζητούσαν να συναντηθούν.
Επιπλέον η επιβλαβής έκθεση της προσωπικής ζωής του ατόμου, αποτελεί έναν επιπρόσθετο πιθανό κίνδυνο από τη χρήση των social media. Οι άνθρωποι συχνά εκθέτουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πληροφορίες για τον εαυτό τους και την προσωπική τους ζωή χωρίς να το πολυσκεφτούν. Άλλες φορές πάλι βλέπουν προσωπικά τους δεδομένα να εμφανίζονται στο διαδίκτυο χωρίς τη συγκατάθεσή τους, όπως φωτογραφίες τους ή πληροφορίες για το πού και με ποιούς βρίσκονται εκείνη τη στιγμή. Αυτά τα δεδομένα όμως, είναι ορατά από ένα τεράστιο πλήθος ανθρώπων, αφού η αλυσίδα φίλων που έχει κανείς μετατρέπει τα δεδομένα του κάθε χρήστη διαθέσιμα στον οποιονδήποτε. Έτσι οι χρήστες καθίστανται ευάλωτοι σε πολύ μεγαλύτερο αριθμό άγνωστων ατόμων, συχνά με ανεξέλεγκτες συνέπειες. Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν ώστε να προστατευτούμε από τους κινδύνους που εγκυμονεί η χρήση των social media και να επωφεληθούμε από τα θετικά που έχει να μας προσφέρει;
Πρώτα απ' όλα, χρειάζεται να είμαστε ενημερωμένοι για αυτούς τους πιθανούς κινδύνους. Επιπλέον, είναι υποχρέωσή μας ως κοινωνία (γονείς, εκπαιδευτικοί, υπουργείο παιδείας) να ενημερώσουμε και να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά και τους εφήβους σχετικά με την ασφαλή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Άλλωστε, είτε μας αρέσει είτε όχι, ειδικά για τις νεότερες γενιές, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους. Οπότε είναι αναγκαίο να λάβουν όλη την σχετική παιδεία, ώστε να μπορούν αφενός να προφυλαχθούν από τους κινδύνους και αφετέρου να αξιοποιήσουν αυτά τα μέσα ως ένα χρήσιμο και πολύτιμο εργαλείο.
Επίσης, χρειάζεται να είμαστε περισσότερο προσεκτικοί σε ότι αφορά τη δημοσίευση προσωπικών μας δεδομένων ή πληροφοριών που αφορούν τρίτους. Ας σκεφτούμε και μια δεύτερη φορά πριν δημοσιεύσουμε κάτι, καθώς μπορεί να μας γλιτώσει από ενέργειες που ίσως μετανιώσουμε μετά. Να θυμόμαστε ότι οτιδήποτε "ανεβαίνει" στο διαδίκτυο μπορεί να υπάρχει εκεί για πάντα, αφού ακόμη κι αν το διαγράψουμε, μπορεί να έχει ήδη αναπαραχθεί από άλλους χρήστες, οπότε δεν είναι πια στο χέρι μας να απαλλαγούμε από αυτό. Για τους ίδιους λόγους, χρειάζεται να είμαστε επιλεκτικοί στην αποδοχή αιτημάτων φιλίας και να μην κάνουμε δεκτά πολύ γρήγορα και αβασάνιστα αιτήματα, προσθέτοντας φίλους με μόνο κριτήριο μία ωραία φωτογραφία του άλλου.
Απαραίτητο είναι όμως να υπάρχει μέτρο στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι σαφώς και μπορούμε, για παράδειγμα, να συνδεθούμε όταν θέλουμε να κάνουμε ένα διάλειμμα από την εργασία μας, ή όταν είμαστε μόνοι στο σπίτι και θέλουμε να απασχοληθούμε με κάτι. Να μην ξεχνούμε όμως ότι, όταν είμαστε με φίλους ή με την οικογένεια μας, είναι η μια ευκαιρία για να αλληλεπιδράσουμε ουσιαστικά μαζί τους. Κοιτώντας κάθε τόσο την οθόνη του κινητού μας φοβούμενοι μήπως χάσουμε κάποια καινούρια ανάρτηση, χάνουμε ουσιαστικά την επαφή με τους γύρω μας!
Επιπλέον η επιβλαβής έκθεση της προσωπικής ζωής του ατόμου, αποτελεί έναν επιπρόσθετο πιθανό κίνδυνο από τη χρήση των social media. Οι άνθρωποι συχνά εκθέτουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πληροφορίες για τον εαυτό τους και την προσωπική τους ζωή χωρίς να το πολυσκεφτούν. Άλλες φορές πάλι βλέπουν προσωπικά τους δεδομένα να εμφανίζονται στο διαδίκτυο χωρίς τη συγκατάθεσή τους, όπως φωτογραφίες τους ή πληροφορίες για το πού και με ποιούς βρίσκονται εκείνη τη στιγμή. Αυτά τα δεδομένα όμως, είναι ορατά από ένα τεράστιο πλήθος ανθρώπων, αφού η αλυσίδα φίλων που έχει κανείς μετατρέπει τα δεδομένα του κάθε χρήστη διαθέσιμα στον οποιονδήποτε. Έτσι οι χρήστες καθίστανται ευάλωτοι σε πολύ μεγαλύτερο αριθμό άγνωστων ατόμων, συχνά με ανεξέλεγκτες συνέπειες. Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν ώστε να προστατευτούμε από τους κινδύνους που εγκυμονεί η χρήση των social media και να επωφεληθούμε από τα θετικά που έχει να μας προσφέρει;
Πρώτα απ' όλα, χρειάζεται να είμαστε ενημερωμένοι για αυτούς τους πιθανούς κινδύνους. Επιπλέον, είναι υποχρέωσή μας ως κοινωνία (γονείς, εκπαιδευτικοί, υπουργείο παιδείας) να ενημερώσουμε και να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά και τους εφήβους σχετικά με την ασφαλή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Άλλωστε, είτε μας αρέσει είτε όχι, ειδικά για τις νεότερες γενιές, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους. Οπότε είναι αναγκαίο να λάβουν όλη την σχετική παιδεία, ώστε να μπορούν αφενός να προφυλαχθούν από τους κινδύνους και αφετέρου να αξιοποιήσουν αυτά τα μέσα ως ένα χρήσιμο και πολύτιμο εργαλείο.
Επίσης, χρειάζεται να είμαστε περισσότερο προσεκτικοί σε ότι αφορά τη δημοσίευση προσωπικών μας δεδομένων ή πληροφοριών που αφορούν τρίτους. Ας σκεφτούμε και μια δεύτερη φορά πριν δημοσιεύσουμε κάτι, καθώς μπορεί να μας γλιτώσει από ενέργειες που ίσως μετανιώσουμε μετά. Να θυμόμαστε ότι οτιδήποτε "ανεβαίνει" στο διαδίκτυο μπορεί να υπάρχει εκεί για πάντα, αφού ακόμη κι αν το διαγράψουμε, μπορεί να έχει ήδη αναπαραχθεί από άλλους χρήστες, οπότε δεν είναι πια στο χέρι μας να απαλλαγούμε από αυτό. Για τους ίδιους λόγους, χρειάζεται να είμαστε επιλεκτικοί στην αποδοχή αιτημάτων φιλίας και να μην κάνουμε δεκτά πολύ γρήγορα και αβασάνιστα αιτήματα, προσθέτοντας φίλους με μόνο κριτήριο μία ωραία φωτογραφία του άλλου.
Απαραίτητο είναι όμως να υπάρχει μέτρο στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι σαφώς και μπορούμε, για παράδειγμα, να συνδεθούμε όταν θέλουμε να κάνουμε ένα διάλειμμα από την εργασία μας, ή όταν είμαστε μόνοι στο σπίτι και θέλουμε να απασχοληθούμε με κάτι. Να μην ξεχνούμε όμως ότι, όταν είμαστε με φίλους ή με την οικογένεια μας, είναι η μια ευκαιρία για να αλληλεπιδράσουμε ουσιαστικά μαζί τους. Κοιτώντας κάθε τόσο την οθόνη του κινητού μας φοβούμενοι μήπως χάσουμε κάποια καινούρια ανάρτηση, χάνουμε ουσιαστικά την επαφή με τους γύρω μας!
Η online κοινωνική δικτύωση έχει να μας προσφέρει πολλά, αρκεί να μην υποκαθιστά την κοινωνική μας επαφή στον "πραγματικό" κόσμο. Γιατί σε μια τέτοια περίπτωση αναλωνόμαστε μόνο σε διαδικτυακές επαφές, που συνήθως συνδέονται με εφήμερες σχέσεις, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα την ουσιαστική κοινωνική μας ζωή. Ας μην ξεχνούμε ότι οι άνθρωποι είναι περισσότερο ευχαριστημένοι και ικανοποιημένοι από τη ζωή τους, όταν συναντούν και συναναστρέφονται με τα αγαπημένα τους πρόσωπα εκτός διαδικτυακού περιβάλλοντος. Η γενική αίσθηση, άλλωστε, της διάθεσης και της ευεξίας που νιώθουμε συνδέεται κυρίως με την ψυχολογική υποστήριξη που λαμβάνουμε από τους πραγματικούς μας φίλους!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου