Εφηβεία. Γονείς και παιδιά μαζί στην εφηβεία.

Μάριος Στρούθος, Παιδοψυχίατρος

  

 

 

Τι είναι η εφηβεία;

Η εφηβεία είναι μια ηλικιακή περίοδος που αρχίζει με το τέλος της παιδικής ηλικίας και αυτό μπορεί να είναι από τα 10 – 14 χρόνια στα κορίτσια και διαρκεί έως περίπου τα 19 χρόνια.

Η εφηβεία είναι ένα στάδιο μετάβασης ή μεταμόρφωσης από παιδί σε ενήλικα.      Όταν η Γαλλίδα ψυχαναλύτρια, Φρανσουάζ Ντολτό αναφερόταν στο μεταβατικό στάδιο της εφηβείας  συνήθιζε να λέει ότι ο έφηβος μοιάζει με τον αστακό κατά την εποχή που αλλάζει το κέλυφός του. Πολλοί γονείς βιώνουν έντονη ανησυχία για το πότε θα φτάσει η στιγμή που τα παιδιά τους θα μπουν στην εφηβεία. Την περιμένουν κάπως σαν αρρώστια που θα κάνει τον κύκλο της.

Δεν είναι όμως απαραίτητο η εφηβεία να είναι μια ταραχώδης και προβληματική περίοδος για τους γονείς και για τα παιδιά, αλλά ακόμη και αν είναι μια περίοδος με αναταράξεις, για τους περισσότερους γονείς είναι η ευκαιρία να προσδιορίσουν διαφορετικές σχέσεις με τα παιδιά τους που βρίσκονται στο δρόμο προς την ενηλικίωση.

Κατά τη διάρκεια αυτής της μετάβασης συμβαίνουν διάφορες βιολογικές, σωματικές και ψυχολογικές αλλαγές, οι οποίες επηρεάζουν το πώς ο έφηβος

• αισθάνεται
• βλέπει τον εαυτό του και το σώμα του και πόσο εκτιμά τον εαυτό του
• αλλάζει ενδιαφέροντα, απόψεις και ιδέες
• συμπεριφέρεται γενικά
• συμπεριφέρεται προς τους άλλους
• σκέφτεται το μέλλον του
• πώς οι άλλοι αντιμετωπίζουν τον έφηβο

Ο έφηβος βιώνει μια αντίφαση, ένα μπέρδεμα. Από τη μια θέλει να μεγαλώσει, να ανεξαρτητοποιηθεί και από την άλλη αυτή η μετάβαση τον φοβίζει και θέλει να παραμείνει παιδί.

Απώτερος σκοπός αυτών των διεργασιών, του πειραματισμού και του προσωπικού ψαξίματος είναι να βρει ο έφηβος μια ταυτότητα με την οποία θα είναι ο ίδιος ικανοποιημένος και θα τροφοδοτείται από τα θετικά σχόλια τρίτων.

Όταν αυτές οι αλλαγές είναι ακραίες και επηρεάζουν τη λειτουργικότητά του εφήβου, όταν παρατηρούνται αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, παρατεταμένη θλίψη ή όταν ο έφηβος αναφέρει αυτοκτονικό ιδεασμό, τότε ο γονιός θα πρέπει να απευθυνθεί σε ειδικό ψυχικής υγείας διότι αυτές οι αλλαγές μπορεί να κρύβουν από πίσω τους κάποια παιδοψυχιατρική διαταραχή.  

Γιατί ο έφηβος φαίνεται να βάζει τους φίλους του πάνω από την οικογένεια του;

Η φιλία είναι πολύ σημαντική στη ζωή του εφήβου. Οι στενές σχέσεις του με τους συνομήλικούς  του τον βοηθούν να εξερευνήσει τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του, επηρεάζουν την κοινωνική και συναισθηματική του ανάπτυξη και βοηθούν στην ανεξαρτητοποίηση του.

Αρχικά οι σχέσεις είναι με άτομα περίπου της ίδιας ηλικίας και του ιδίου φύλου για να μπορέσει  στη συνέχεια να αναπτύξει στενές σχέσεις με το αντίθετο φύλο.

Η μαζική επένδυση στην ομάδα και η απομάκρυνση από την οικογένεια συχνά αγχώνει τους γονείς διότι νιώθουν ότι χάνουν τον έλεγχο. Γνωρίστε τους φίλους του παιδιού σας και μιλήστε μαζί τους, ενθαρρύνετε τον έφηβο να προσκαλεί τους φίλους του στο σπίτι σας. Βάλτε όρια στον χρόνο και τις ημέρες που θα βρίσκεται  με τους φίλους του. Προσπαθήστε να προγραμματίζει τις εξόδους του για το Σαββατοκύριακο.

Ο έφηβος κάποτε δυσκολεύεται να πάρει αποστάσεις, για να σχηματίσει μια αντικειμενική γνώμη για τους φίλους του και δεν είναι εύκολο να επηρεάσεις το παιδί σου για να απομακρυνθεί από κάποιον που εσύ ως γονιός θεωρείς αρνητική επιρροή. Προσπαθήστε μέσα από συζήτηση να αναφέρετε την άποψή σας για τις επιπτώσεις συγκεκριμένων συμπεριφορών. Η επιρροή των φίλων είναι σημαντική, αλλά εξίσου σημαντική είναι και η μακροπρόθεσμη επιρροή της οικογένειας.

Ενθαρρύνετε το παιδί σας να επενδύσει σε έναν ευρύτερο κοινωνικό κύκλο. Οι καυγάδες μεταξύ φίλων δεν είναι σπάνιοι και κάποιες φορές ο έφηβος απογοητεύεται από τους φίλους του.

Πρέπει να είμαστε φίλοι με τα παιδιά μας ή γονείς με μια καλή σχέση και επικοινωνία;

Οι έφηβοι έχουν ήδη διαλέξει τους φίλους με τους οποίους θα συμπορευθούν για το επόμενο διάστημα μέσα στη κοινή εξερεύνηση του εαυτού τους και του κόσμου. Ο έφηβος χρειάζεται να νιώθει ότι οι γονείς του είναι εκεί για να του προσφέρουν στήριξη, κατανόηση, ασφάλεια και ενθάρρυνση. 

Η επικοινωνία μεταξύ έφηβου και γονιών πρέπει να παραμείνει ανοιχτή με οποιοδήποτε κόστος.

Οι γονείς χρειάζεται να κατανοήσουν ότι ο έφηβος στη διαδικασία της ανεξαρτητοποίησης και της προσπάθειας να βρει μια νέα ταυτότητα θα αμφισβητήσει το ρόλο και την εξουσία τους, θα δοκιμάσει τα όρια τους, θα τους απομυθοποιήσει και θα συγκρουστεί μαζί τους, για να μπορέσει να πάρει απόσταση και να δημιουργήσει νέες σχέσεις.

Ο έφηβος δεν σταματά να χρειάζεται όρια επειδή έγινε 16 ή 17 χρονών.

Γιατί ο έφηβος είναι πια καλωδιωμένος με ένα κινητό τηλέφωνο, ένα τάμπλετ, τον υπολογιστή ή το ηλεκτρονικό παιχνίδι;

Οι τηλεφωνικές συνομιλίες, τα μηνύματα, οι βιντεοκλήσεις και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια  αποτελούν το επίκεντρο της κοινωνικής ζωής των εφήβων και αυτή η επικοινωνία τους είναι πλέον απαραίτητη. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το διαδίκτυο τους επιτρέπουν πλέον να μιλούν και να παίζουν με ομάδα συνομηλίκων. Όταν υπάρχει βιντεοκλήση εκμηδενίζεται η απόσταση μεταξύ τους. Όταν ο έφηβος δεν είναι έξω με τους φίλους του, τότε είναι αυτοί μέσα στο σπίτι μαζί του, μέσω του κινητού, του τάμπλετ ή του υπολογιστή.

Οι διαφωνίες μεταξύ γονιών και εφήβων για τη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων είναι συχνές. Οι γονείς εκνευρίζονται όταν :

• οι λογαριασμοί του τηλεφώνου αυξάνονται
• το κινητό και το τάμπλετ γίνονται επέκταση του χεριού του παιδιού τους, ειδικά την ώρα του φαγητού
• την ώρα της μελέτης το fb είναι ανοιχτό στο γραφείο, με τα παράθυρα συνομιλιών να ανοιγοκλείνουν
• τη νύχτα το κινητό είναι κάτω από το μαξιλάρι
• αισθάνονται ότι το παιδί τους σπαταλά το χρόνο του

Ποιοι είναι οι πιο σοβαροί κίνδυνοι των ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας και διασκέδασης;

• Αρνητικές συνέπειες στη σχολική ζωή.
• Είναι μόνιμα κουρασμένος διότι δεν κοιμάται αρκετά.
• Επηρεάζεται αρνητικά η γλωσσική έκφραση.
• Μειώνεται η ανάγκη για συνεύρεση με φίλους.
• Αποξένωση του παιδιού από την οικογένεια.
• Κίνδυνοι της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας.
• Ηλεκτρονική παρενόχληση, εκφοβισμός, εκβιασμός και sexting 
• ΕΞΑΡΤΗΣΗ !!!!

 Με ποιον τρόπο προστατεύουμε τα παιδιά μας από τους κινδύνους των κινητών, ηλεκτρονικών παιχνιδιών και διαδικτύου;

Είναι σημαντικό οι γονείς να συμφωνήσουν με τον έφηβο κανόνες και όρια, ανάλογα με την ηλικία του, πριν καν αγοράσουν το κινητό, το τάμπλετ ή  τον υπολογιστή. Να συζητήσουν μαζί του τους κινδύνους και στο πώς να χρησιμοποιεί το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με ασφάλεια.

• Λειτουργήστε ως πρότυπο.
• Εγκαταστήστε προγράμματα και εργαλεία γονικού ελέγχου.
• Βάλτε όριο στον χρόνο επικοινωνίας.
• Βάλτε όριο στον χρόνο διασκέδασης.
• Δεν επιτρέπεται να μοιράζεται προσωπικά στοιχεία.
• Δεν επιτρέπεται να μιλά με αγνώστους.
• Αν νιώθει άβολα ή ότι απειλείται κατά τη διάρκεια κάποιας επικοινωνίας να ζητήσει τη βοήθειά σας.

Πώς αντιμετωπίζουμε την υπερβολική χρήση  και την εξάρτηση;

Εάν θεωρείτε ότι το παιδί σας έχει ξεπεράσει τα όρια της χρήσης των ηλεκτρονικών μέσων εις βάρος των άλλων δραστηριοτήτων στη ζωή του, αν μένει ξύπνιος μέχρι αργά, αν οι σχολικές του επιδόσεις έχουν μειωθεί σημαντικά, θα πρέπει να συζητήσετε μαζί του και να ξαναβάλετε όρια και κανόνες από την αρχή. Στις πιο ακραίες περιπτώσεις το κινητό μένει εκτός υπνοδωματίου την ώρα του διαβάσματος και του ύπνου, ενώ ο υπολογιστής και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια μετακομίζουν στο σαλόνι ή αφαιρούνται για κάποιο χρονικό διάστημα.

Αν γίνεται επιθετικός όταν του λέτε να διακόψει το ηλεκτρονικό παιχνίδι ή να μειώσει τη χρήση του κινητού ή αν πιστεύετε ότι είναι εξαρτημένος, τότε πρέπει να απευθυνθείτε σε ειδικό.

Πώς προσεγγίζουμε τη σεξουαλική ωρίμανση του έφηβου γιου ή της κόρης μας για να τους βοηθήσουμε να έχουν μια υγιή σεξουαλική ζωή;

Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, ταυτόχρονα με τις ορμονικές και σωματικές αλλαγές, το ενδιαφέρον και η ενασχόληση με το σεξ αυξάνεται κατακόρυφα. Η ενασχόληση μπορεί να είναι σε επίπεδο εξερεύνησης στο διαδίκτυο, αυνανισμού ή ακόμα και ολοκλήρωσης σεξουαλικών σχέσεων.

Η σεξουαλική αγωγή θα πρέπει να ξεκινά από μικρή ηλικία αλλά το σεξ παραμένει ακόμα ένα θέμα ταμπού για πολλούς γονιούς και παιδιά, με αποτέλεσμα η περισσότερη πληροφόρηση γύρω από το θέμα να προέρχεται από άλλες πηγές και όχι από τους γονείς. Η έλλειψη πληροφόρησης ή η παραπληροφόρηση μπορεί να οδηγήσει σε έντονο άγχος ή άλλα συναισθηματικά προβλήματα.

Ποιος από τους δύο γονείς πρέπει να μιλά στα παιδιά για το σεξ;

Είναι σημαντικό η πληροφόρηση να προέρχεται από τον γονιό του αντίστοιχου φύλου, όταν αυτό είναι δυνατόν.

Εάν δεν έχετε μιλήσει στα παιδιά σας για το σεξ μέχρι την εφηβεία κάντε το άμεσα, με ειλικρίνεια και χωρίς υπεκφυγές.  Οι απορίες των εφήβων είναι άπειρες, αλλά κάποιες από τις πιο συχνές ερωτήσεις εκτός από αυτές για την αντισύλληψη και την αποφυγή της εγκυμοσύνης, έχουν σχέση με τον αυνανισμό, τη στύση, τον παρθενικό υμένα, τον οργασμό και την ομοφυλοφιλία/σεξουαλική ταυτότητα. Η πληροφόρηση προσφέρει προστασία και πρόληψη. Οι έφηβοι πρέπει να γνωρίζουν τις μεθόδους αντισύλληψης, τι να κάνουν αν συμβεί κάποιο ατύχημα, για το τεστ Παπανικολάου, για τα εμβόλια HPV και για τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα. Η συζήτηση φυσικά δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στο σεξ, αλλά θα πρέπει να περιλαμβάνει θέματα δυναμικών και ισοτιμίας της σχέσης, καθώς και σεβασμού των επιθυμιών του άλλου, ειδικά όσον αφορά το θέμα ολοκλήρωσης της σχέσης.

Γιατί στην εφηβεία ξεκινούν οι “κακές συνήθειες” όπως το ποτό και το κάπνισμα;

Ο έφηβος θέλει να δοκιμάσει πράγματα, να πειραματιστεί και να ζήσει έντονες στιγμές. Θέλει επίσης να νιώσει ότι ανήκει σε μια ομάδα, να νιώσει και να δείξει πιο μεγάλος. Το ποτό σε κάποιους φέρνει κέφι και σε άλλους λειτουργεί ως χαλαρωτικό και έτσι ο έφηβος το χρησιμοποιεί ως καταλύτη στο πλαίσιο της κοινωνικοποίησης.

Η υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος συνδέεται με διάφορους κίνδυνους και ο μεθυσμένος έφηβος γίνεται αυτόματα ευάλωτος και επικίνδυνος. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι γονείς δεν έχουν ιδέα ότι τα παιδιά τους κάνουν υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ μέχρι να αρχίσουν να συσσωρεύονται τα προβλήματα ή να έχει αδειάσει η κάβα του σπιτιού.

Τι κάνουμε αν καταλάβουμε ότι το παιδί μας πίνει;

Του μιλάμε. Προσπαθούμε να καταλάβουμε πόσο σοβαρό είναι το θέμα και για ποιους λόγους πίνει. Αυξάνουμε την επιτήρηση, μειώνουμε τις ευκαιρίες κατανάλωσης εντός και εκτός οικίας, κλειδώνουμε την κάβα, ενημερώνουμε για τους κίνδυνους και τις κοινωνικές συνέπειες και προσπαθούμε να το κατευθύνουμε, όσο αυτό είναι δυνατόν, σε ποιο θετικές παρέες και δραστηριότητες. Αν αυτό δεν έχει αποτέλεσμα απευθυνόμαστε σε ειδικό.

Τι κάνουμε αν καταλάβουμε ότι το παιδί μας καπνίζει;

Η πρόληψη είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας. Μιλάμε και ενημερώνουμε το παιδί μας από μικρή ηλικία για τις κοινωνικές συνέπειες του καπνίσματος και τις βλαβερές επιπτώσεις στην υγεία. Αποφεύγουμε οι ίδιοι το κάπνισμα αν θέλουμε να λειτουργήσουμε ως θετικά πρότυπα. Προετοιμάστε το παιδί σας για τη στιγμή που θα του προσφέρουν τσιγάρο και πώς να το αντιμετωπίσει. Αν είμαστε οι ίδιοι καπνιστές προσπαθούμε να το κόψουμε και αν δεν μπορούμε τότε μιλάμε στο παιδί μας με ειλικρίνεια για την δική  μας εξάρτηση στο κάπνισμα και τη νικοτίνη. Εξηγούμε ότι στην κοινωνική ομάδα των ενηλίκων, σε χώρους εστίασης και φιλοξενίας, αλλά και στον εργασιακό χώρο το κάπνισμα θεωρείται πλέον μια μειονεκτική έως αντικοινωνική εξάρτηση.

Δεν είναι μαγκιά να καπνίζουμε με το παιδί μας και δεν είμαστε υποχρεωμένοι να του αγοράζουμε τσιγάρα ή να ανεχόμαστε το κάπνισμα μέσα στο σπίτι.

Γιατί αρέσουν στους έφηβους τα εκκεντρικά κουρέματα, η δερματοστιξία (τατουάζ) και τα τρυπήματα (body piercing);

Είναι ο τρόπος με τον οποίο ο έφηβος προσπαθεί να αναδείξει την δική του ξεχωριστή προσωπικότητα, να κάνει την επανάστασή του, αλλά ταυτόχρονα να ανήκει σε μια ομάδα. Τις περισσότερες φορές, όπως περνάει μια μόδα, έτσι περνάει και η ανάγκη του έφηβου να επιβάλει το στίγμα του. Τα τατουάζ και τα τρυπήματα, εκτός από διαφορετικότητα, δηλώνουν δύναμη και αντοχή στον πόνο και σε κάποιες περιπτώσεις εκφράζουν ψυχικό πόνο.

Τα τρυπήματα εξαφανίζονται πιο εύκολα από τα τατουάζ, αλλά οι περισσότερες περιοχές, εκτός του λοβού του αυτιού είναι πιο επιρρεπείς σε μόλυνση και αιμορραγία.

Τι κάνουμε όταν μας ανακοινώσει την επιθυμία του για τατουάζ ή άλλο ένα τρύπημα;

Μην αντιδράσετε με φωνές διότι είναι πιθανόν να το κάνει κρυφά και να το μάθετε μετά από χρόνια. Συζητήστε μαζί του τους λόγους για τους οποίους θέλει να το κάνει και τι θέλει να εκφράσει, τους κινδύνους και τις επιπλοκές, τον πόνο, την φροντίδα του τραύματος, τον χρόνο επούλωσης και τη μονιμότητα της επιλογής του. Συζητήστε επίσης μαζί του πού είναι επιτρεπτό τα φορά τα σκουλαρίκια και πού όχι. Αν δεν είναι αποφασισμένος, προτείνετε να το σκεφτεί λίγο  ακόμα. Αν δεν μπορείτε να του αλλάξετε γνώμη προσφερθείτε να τον συνοδέψετε.

https://www.paidiatros.com