Αυτοεκπληρούμενες προφητείες- Mια αρνητική παγίδα

Γράφει η Φανή Λούγκλου,
ΜΑ Κλινική Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος

Πολλές φορές ακούμε ή διαβάζουμε «θα γίνει αυτό που πιστεύεις ότι θα γίνει». Τι ακριβώς εννοούν; Μπορεί να ισχύσει κάτι τέτοιο; Μπορούμε να σκεφτούμε κάτι και να γίνει; Φυσικά και όχι, μόνο η σκέψη δεν αρκεί. Όμως οι σκέψεις δημιουργούν συναισθήματα και συμπεριφορές, και οι συμπεριφορές είναι αυτές που τελικά επιβεβαιώνουν τις σκέψεις.

Ο κοινωνιολόγος RobertMerton χρησιμοποίησε τον όρο αυτοεκπληρούμενη προφητεία για να περιγράψει πώς μια σκέψη μπορεί να αλλάξει τη συμπεριφορά μας και στο τέλος αυτή η σκέψη να βγει αληθινή. Σε καταστάσεις όπου το άτομο συμπεριφέρεται βάσει μιας προσδοκίας, μπορεί να επηρεάσει το αποτέλεσμα και τελικά να συμβεί αυτό που πίστευε ότι θα συμβεί. Με άλλα λόγια, οι προσδοκίες μας για ένα θέμα επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας και καταλήγουν να επαληθεύονται.

Για παράδειγμα, ένας μαθητής πιστεύει ότι δεν θα γράψει καλά σε ένα διαγώνισμα. Εφόσον θεωρεί εξ αρχής ότι δεν θα τα πάει καλά, δε μελετά όσο θα έπρεπε και τελικά παίρνει κακό βαθμό.

Σε μια άλλη περίπτωση, ένας ενήλικας πιστεύει ότι δεν υπάρχει αληθινή φιλία και ότι κάποια στιγμή οι φίλοι θα «στη φέρουν». Η συμπεριφορά του, βάσει αυτής της πεποίθησης, είναι απόμακρη, δεν ανοίγεται σε άλλους, δεν εμπιστεύεται, έχει μόνο επιφανειακές συναναστροφές. Όταν οι άλλοι απομακρύνονται από κοντά του, νιώθει ότι επαληθεύτηκε, ότι τελικά δεν υπάρχουν αληθινοί φίλοι.

Και στις δύο περιπτώσεις οι σκέψεις ήταν αυτές που καθοδήγησαν τη συμπεριφορά γιατί γέννησαν αρνητικά συναισθήματα και οδήγησαν σε μια αρνητική παγίδα, έναν φαύλο κύκλο συνεχούς επιβεβαίωσης αυτών των σκέψεων. Επομένως:

1. Οι γενικευμένες αρνητικές σκέψεις δημιουργούν δυσάρεστα συναισθήματα.

2. Τα δυσάρεστα συναισθήματα μας εμποδίζουν να κάνουμε πράγματα και να εξετάσουμε τις εναλλακτικές.

3. Η συμπεριφορά μας ακολουθεί τις σκέψεις και τα συναισθήματα.

4. Τελικά, επιβεβαιώνεται αυτό που πιστεύουμε.

Ας ξαναδούμε το παράδειγμα του μαθητή. Αν σκεφτεί «δεν θα τα πάω καλά στο διαγώνισμα, δεν είμαι καλός στα μαθηματικά» κυριαρχείται από απογοήτευση και παραίτηση για την επίδοσή του στο συγκεκριμένο μάθημα. Αφού λοιπόν νομίζει ότι δεν είναι καλός, δε βρίσκει κανέναν λόγο να προσπαθήσει. Όταν θα πάρει κακό βαθμό πιθανώς να σκεφτεί «το ήξερα ότι δεν θα τα καταφέρω», αλλά στην πραγματικότητα δεν έδωσε μια αληθινή ευκαιρία στον εαυτό του.

Το ίδιο ισχύει και στις συναναστροφές μας με άλλους. Οι αρχικές, συχνά αβάσιμες και υπέρ-γενικευμένες, προσδοκίες μπορούν να επηρεάσουν τη συμπεριφορά μας απέναντι στους άλλους.Ως αποτέλεσμα να διαμορφώσουμε τη συμπεριφορά των άλλων με τη στάση μας και τελικά να επιβεβαιώσουμε αυτές τις προσδοκίες (π.χ. δεν υπάρχει αληθινή φιλία).

Όταν προσπαθούμε να εξηγήσουμε την ύπαρξη αρνητικών γεγονότων, συχνά παραβλέπουμε το δικό μας ρόλο σ’ αυτά. Η αποφυγή, η αναβλητικότητακαι η δυσαρέσκεια είναι τρεις συμπεριφορές που συμβάλλουν στιςαυτοεκπληρούμενες προφητείες. Για παράδειγμα, η αποφυγή χρησιμοποιείται για να αποφύγει κάποιος τις συναναστροφές με τους άλλους και ο ίδιος εξηγεί την έλλειψη σχέσεων υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχουν αληθινοί φίλοι.Ο αναβλητικός ισχυρίζεται ότι αγχώνεται γιατί πρέπει να κάνει μια παρουσίαση, χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι ο λόγος που είναι τόσο αγχωμένος είναι γιατί καθυστέρησε μέχρι την τελευταία στιγμή. Ο δυσαρεστημένος σύζυγος παραπονιέται για την ψυχρότητα της συζύγου χωρίς να συνειδητοποιεί ότι η κριτική του διάθεση την έχει απομακρύνει.

Προκειμένου να κατανοήσουμε το δικό μας ρόλο σε γεγονότα και καταστάσεις χρειάζεται να εξετάσουμε με ειλικρίνεια τη συμπεριφορά μας, τις σκέψεις και τα συναισθήματα από τα οποία αυτή προκύπτει. Άρα, στην ουσία, θέλουμε να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε και τα συναισθήματα και η συμπεριφορά θα ακολουθήσουν. Αυτό απαιτεί μια πιο ενεργητική στάση απέναντι στη ζωή, ρεαλιστικότητα και, κυρίως, επιθυμία για προσπάθεια. Αν πιστεύουμε ότι είμαστε απλώς θεατές των γεγονότων, τότε συνεχώς θα επαληθεύονται οι αρνητικές μας προσδοκίες.

Η παθητικότητα ποτέ δεν οδηγεί πουθενά. Η δράση είναι αυτή που αυξάνει τις πιθανότητες, τονώνει την ελπίδα. Για να περάσουμε όμως στη δράση, πρέπει να πιστεύουμε ότι αξίζουμε καλύτερα και επομένως αξίζει να προσπαθήσουμε. Η καλή αυτοπεποίθηση είναι το κλειδί, αλλά όσο περιστρεφόμαστε στο φαύλο κύκλο των αυοτεκπληρούμενων προφητειών, η αυτοπεποίθηση μειώνεται, άρα μειώνεται και η θέληση για προσπάθεια.

Συμπερασματικά, οι αρνητικές μας προσδοκίες επαληθεύονται όταν η συμπεριφορά μας είναι σύμφωνη με αυτές και τελικά καταλήγουμε σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία (αυτό που πίστευα, αυτό έγινε). Όταν η συμπεριφορά μας, η οποία πηγάζει από σκέψεις και συναισθήματαμεταβληθεί, τότε αυξάνουμε τις πιθανότητες για ένα διαφορετικό, πιο θετικό αποτέλεσμα.

https://www.limnosfm100.gr/