Βοηθήστε τα παιδιά να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους

Ημερομηνία δημοσίευσης άρθρου: Φεβρουαρίου 7, 2014 Συγγραφέας: Νίκη Λιώτη 

Ένα πρόβλημα που παρατηρούμε αρκετά συχνά είναι πως οι γονείς δεν αποδέχονται τα συναισθήματα των παιδιών τους. (π.χ. «Νομίζεις πως νιώθεις έτσι.», «Δεν υπάρχει λόγος να στενοχωριέσαι.», «Έλα τώρα, μην κλαις.»)

Η συνεχής απόρριψη των συναισθημάτων δημιουργεί σύγχυση στο παιδί και το οδηγεί στην επιθετικότητα και το ξέσπασμα. Δεν του επιτρέπει, επίσης, να έρθει σε επαφή με το συναισθηματικό του κόσμο και να εξοικειωθεί με τα αισθήματά του.

Η στάση αυτή των γονέων έχει ως αποτέλεσμα όλες οι συνομιλίες τους με τα παιδιά να καταλήγουν σε αντιπαραθέσεις αλλά και να υποσκάπτουν την εμπιστοσύνη των παιδιών στην αντιληπτική τους ικανότητα σχετικά με τα συναισθήματα που βιώνουν. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να προσπαθήσουν οι γονείς να έρθουν στη θέση των παιδιών και να δουν τα πράγματα από τη δική τους οπτική γωνία.

Κατά την καθημερινή συνδιαλλαγή και αλληλεπίδρασή μας με άτομα του περίγυρού μας προσπαθούμε να τα βοηθήσουμε με διαφορετικούς τρόπους:

Ας εξετάσουμε ένα παράδειγμα: Στο χώρο της εργασίας, πραγματοποιήθηκε ένα επεισόδιο διαφωνίας ανάμεσα στον εργαζόμενο και στον εργοδότη για ορισμένα καθήκοντα που δεν εκτελέστηκαν από τον εργαζόμενο. Κατά τη διήγηση του περιστατικού σε ένα φίλο ενδέχεται να ακούσουμε τις παρακάτω εκδοχές ανταπόκρισης:

1. Άρνηση των συναισθημάτων: «Δεν υπάρχει λόγος να νιώθεις τέτοια αναστάτωση. Προφανώς, είσαι κουρασμένη και έχεις μεγαλοποιήσει το περιστατικό. Δεν μπορεί τα πράγματα να ήταν τόσο άσχημα όσο τα περιγράφεις.»

2. Φιλοσοφική ανταπόκριση: «Κοίτα έτσι είναι η ζωή. Δε γίνονται πάντα όλα όπως τα θέλουμε. Πρέπει να μάθεις να προσαρμόζεσαι στις εκάστοτε συνθήκες.»

3. Νουθεσία: «Ξέρεις τι λέω να κάνεις; Αύριο πρωί – πρωί, θα πας στο γραφείο του εργοδότη σου και θα του πεις: ‘Κοιτάξτε, είχα άδικο.’ Ύστερα, θα στρωθείς και θα τελειώσεις τη δουλειά που παραμέλησες σήμερα, απερίσπαστη, χωρίς να εμπλακείς σε άλλα καθήκοντα που θα σε κάνουν να ξεχάσεις πάλι τη συγκεκριμένη αποστολή.»

4. Ερωτήσεις: «Τι ήταν, τέλος πάντων, αυτά τα έκτακτα περιστατικά που σ’ έκαναν να ξεχάσεις το αίτημα του εργοδότη σου;», «Καλά δεν φαντάστηκες ότι θα γινόταν έξαλλος αν δεν ανταποκρινόσουν άμεσα στις απαιτήσεις του;»

5. Υπεράσπιση του άλλου προσώπου: «Κατανοώ απόλυτα την αντίδραση του εργοδότη σου. Προφανώς, ο άνθρωπος βρίσκεται σε καθεστώς αφόρητης πίεσης. Να λες καλά που δεν είναι συχνότερες αυτές οι εκρήξεις.»

6. Οίκτος: «Κακομοίρη μου! Να πάθεις τέτοιο πράγμα! Στενοχωρήθηκα τόσο, που μου ’ρχεται να βάλω τα κλάματα».

7. Ερασιτεχνική ψυχανάλυση: «Σου πέρασε ποτέ από το μυαλό ότι η ταραχή που νιώθεις οφείλεται στο γεγονός πως ο εργοδότης σου αντιπροσωπεύει για σένα την πατρική μορφή; Φαίνεται πώς όταν ήσουν παιδί ανησυχούσες μην τυχόν και απογοητεύσεις τον μπαμπά σου. Έτσι, λοιπόν, όταν σε κατσάδιασε το αφεντικό, αναδύθηκαν από το υποσυνείδητο οι φόβοι της πατρικής απόρριψης. Τη σκέφτηκες αυτή την εκδοχή;»

8. Συμπόνια (προσπάθεια εναρμόνισης με τα συναισθήματα του άλλου): «Πω, πω, μεγάλο λούκι πέρασες! Δεν είναι λίγο πράγμα να δέχεσαι τέτοια επίθεση, και μάλιστα μπροστά σε τρίτους, ιδίως όταν έχεις σκοτωθεί στη δουλειά όλη τη μέρα! Φαντάζομαι τη στενοχώρια σου! Φυσικό ήταν να το πάρεις κατάκαρδα!»

Τα πρώτα 7 είδη αντιδράσεων συνήθως αποκαρδιώνουν το συνομιλητή μας και τον αποτρέπουν να εκφράσει τα συναισθήματά του. Αν όμως, βρεθεί κάποιος να τον ακούσει με προσοχή, να αναγνωρίσει το πρόβλημά του και να του προσφέρει τη δυνατότητα να εξωτερικεύσει τα αρνητικά του συναισθήματα, τότε η ταραχή μειώνεται, η σύγχυση αμβλύνεται και το άτομο νιώθει ικανό να διαχειριστεί τα συναισθήματα και το πρόβλημα που αντιμετωπίζει.

Ακριβώς ίδιοι είναι οι τρόποι απόκρισης κατά την επικοινωνία με τα παιδιά μας, τα οποία βοηθιούνται πάντα από ένα άτομο που θα τα ακούσει ή από μία συμπονετική αντίδραση.

Πώς λοιπόν θα βοηθήσουμε τα παιδιά να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους;

Παρακάτω ακολουθούν ορισμένες τεχνικές διαχείρισης των συναισθημάτων:

1. Αντί να ακούτε με χλιαρότητα, δείξτε αμέριστη προσοχή. Είναι αποκαρδιωτικό να λες τον πόνο σου σε κάποιον που αντιμετωπίζει με χλιαρό ενδιαφέρον τα λεγόμενά σου. Είναι όμως ευχερέστερο να εκθέτεις τα προβλήματά σου σ’ ένα γονέα που δείχνει αμέριστη προσοχή. Δε χρειάζεται καν να μιλήσει ή να συμβουλέψει. Συνήθως μια σιωπηρή κατανόηση αρκεί για να εκτονώσει τη στενοχώρια του παιδιού.

2. Αντί ερωτήσεων και νουθεσιών, αναγνωρίστε τα συναισθήματα με μονολεκτικές αντιδράσεις: «Αμάν!», «Μάλιστα!», «Κατάλαβα!». Το παιδί δεν μπορεί να κάνει εποικοδομητικούς συλλογισμούς όταν δέχεται καταιγισμό ερωτήσεων, επικρίσεων ή νουθεσιών. Απλές λέξεις ή επιφωνήματα μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να ξεκαθαρίσει την κατάσταση. Όταν μάλιστα συνοδεύονται από μία φιλική και στοργική στάση, προτρέπουν το παιδί να διερευνήσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, βρίσκοντας μια λύση στο εκάστοτε πρόβλημα που αντιμετωπίζει.

3. Αντί να απαρνείστε το συναίσθημα, δώστε ένα όνομα στο συναίσθημα: «Τι θλιβερό!».Όποτε προτρέπουμε ένα παιδί να απωθήσει κάποιο αρνητικό συναίσθημα, το μόνο που καταφέρνουμε συνήθως είναι να εντείνουμε την ταραχή του. Όταν, όμως, το παιδί ακούει να περιγράφεται αυτό που νιώθει, ανακουφίζεται γιατί αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει κάποιος που το καταλαβαίνει.

4. Αντί ερωτήσεων και εκλογικεύσεων, παραχωρήστε με τη φαντασία ό,τι δεν μπορείτε να προσφέρετε στην πραγματικότητα: «Αχ και να γινόταν να κάνω την μπανάνα σου να ωριμάσει τώρα αμέσως για χατίρι σου!». Όταν τα παιδιά θέλουν κάτι και δε γίνεται να το έχουν, οι ενήλικοι χρησιμοποιούν λογικά επιχειρήματα για να στηρίξουν την αδυναμία κάλυψης της ανάγκης. Οι απόπειρες εκλογίκευσης, όμως, συνήθως οξύνουν τις διαμαρτυρίες. Μερικές φορές, η επίγνωση ότι νιώθουν τον πόνο μας καθιστά το «μαρτύριο» υποφερτό.

Εντούτοις, πιο σημαντική κι από τα λόγια που χρησιμοποιούμε είναι η στάση που υιοθετούμε. Αν αυτή δεν φανερώνει συμπόνια και κατανόηση, ό,τι κι αν πούμε θα πάει χαμένο, καθώς το παιδί θα εκλάβει τα λόγια μας ως απόπειρα χειραγώγησης.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα αποτελεσματικής διαχείρισης των συναισθημάτων των παιδιών:

Παιδί: Ο οδηγός μου έβαλε τις φωνές και όλα τα παιδιά στο πούλμαν έβαλαν τα γέλια.
Γονέας: Πρέπει να ένιωσες τρομερή αμηχανία.

Παιδί: Μερικές ψιχάλες έριξε και αμέσως η δασκάλα είπε πως η εκδρομή ακυρώνεται. Είναι πολύ βλαμμένη.
Γονέας: Φαντάζομαι την απογοήτευσή σου.

Τέτοιου είδους δηλώσεις ανακουφίζουν συνήθως τα παιδιά και τους προσφέρουν την πολυπόθητη διέξοδο από το βάρος των προβλημάτων. Δεν χρειάζεται να προβείτε άμεσα στην πρόταση λύσεων για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Αντί να συμβουλέψετε, συνεχίστε το έργο της αποδοχής και του κατοπτρισμού των συναισθημάτων των παιδιών.

Συμβουλές για την ορθότερη διαχείριση των συναισθημάτων των παιδιών:

 Δεν είναι απαραίτητο σε κάθε συνδιαλλαγή με τα παιδιά σας να εκδηλώνετε προσήνεια, καθώς πολλές συζητήσεις έχουν το χαρακτήρα απλής συνομιλίας. Η κατανόηση χρειάζεται όταν το παιδί νιώθει την ανάγκη να εξωτερικεύσει τα συναισθήματά του. Επίσης, οι τεχνικές αυτές πρέπει να εφαρμόζονται κατά την εκδήλωση αρνητικών συναισθημάτων και μόνο.

 Μη ρωτάτε το παιδί «Γιατί νιώθεις έτσι;». Σε πολλά παιδιά, η ερώτηση αναφορικά με την αιτία ύπαρξης του προβλήματος, απλώς επιτείνει τη σύγχυση, διότι στην αγωνία προστίθεται τώρα και η υποχρέωση της ανάλυσης του προβλήματος και η παροχή διεξοδικής ερμηνείας.

 Δεν χρειάζεται να ευθυγραμμίζεστε με τα συναισθήματα των παιδιών. Αρκεί να δείχνετε ότι κατανοείτε και αποδέχεστε τα αισθήματά τους.

 Το παιδί δεν πιστεύει τη δήλωση που χρησιμοποιούν οι γονείς: «Καταλαβαίνω πως νιώθεις.» Αν προσπαθήσετε, όμως να γίνετε πιο συγκεκριμένοι («Η πρώτη μέρα στο σχολείο είναι λίγο τρομακτική, με τόσα καινούρια πράγματα που έχεις να δεις και να μάθεις.»), το παιδί θα αντιληφθεί πως το νιώθετε πραγματικά.

 Αν αστοχήσετε στην προσπάθεια αναγνώρισης ενός συναισθήματος, τότε το ίδιο το παιδί θα σας επαναφέρει στην τάξη.

 Αν σας ταράζουν σχόλια του τύπου «είσαι κακός», «σε μισώ», μπορείτε να το γνωστοποιήσετε στο παιδί σας.

Η καταφυγή σε φυσικές δραστηριότητες προάγει σε μερικές περιπτώσεις την άμβλυνση της ταραχής του παιδιού ή την μείωση του οδυνηρού συναισθήματος. Πολλά οργισμένα παιδιά μπορούν να ηρεμήσουν με το χτύπημα μαξιλαριών, το σφυροκόπημα χαρτόκουτων, τη διάπλαση μορφών με τη χρήση πλαστελίνης, τους βρυχηθμούς ή τη ρίψη μικρών βελών σε στόχους. Η πιο ικανοποιητική, όμως, για τους ενήλικες και η πλέον απολαυστική για τα παιδιά, διαδικασία είναι η ζωγραφική απεικόνιση των επίμαχων συναισθημάτων.

 Η ανοχή της συγκεκριμένης προσέγγισης εξαντλείται στο πεδίο της αποδοχής των συναισθημάτων του παιδιού. Η καθολική αποδοχή των συναισθημάτων του δεν πρόκειται να δημιουργήσει την εντύπωση ότι όλες του οι πράξεις ανεξαιρέτως είναι συγχωρητέες ∙ αντιθέτως, η αποδοχή αυξάνει τις πιθανότητες να συμμορφωθεί με τους περιορισμούς που του επιβάλλουμε.

 Δεν χρειάζεται να δώσετε συμβουλές ή να προσφέρετε άμεσες λύσεις, καθώς στερείτε από τα παιδιά την εμπειρία της τριβής με το πρόβλημα.

… και ορισμένες συστάσεις:

• Τα παιδιά αντιδρούν συνήθως όταν ακούν το γονέα να επαναλαμβάνει επακριβώς τα λόγια που έχουν χρησιμοποιήσει. Θα προτιμούσαν ενδεχομένως κάποια σχόλια λιγότερα «παπαγαλίστικα», ως ένδειξη ανταπόκρισης στα συναισθήματά τους.

• Κάποια παιδιά προτιμούν να μη μιλούν καθόλου όταν είναι ταραγμένα. Γι’ αυτά, η απλή παρουσία του μπαμπά ή της μαμάς προσφέρει επαρκή ανακούφιση.

• Κάποια παιδιά εκνευρίζονται όταν κατά την εξωτερίκευση σφοδρών συναισθημάτων αντιμετωπίζουν ορθή μεν, αλλά χλιαρή ανταπόκριση εκ μέρους του γονέα.

• Εξίσου άστοχο είναι να αντιδρά ο γονέας με υπερβάλλουσα ζέση στο συναίσθημα του παιδιού.

• Στα παιδιά δεν αρέσει να επαναλαμβάνουν οι γονείς τους χαρακτηρισμούς που χρησιμοποιούν τα ίδια προκειμένου να περιγράψουν τον εαυτό τους.

Θα δείτε πως με τον καιρό θα μπορέσετε να ξεχωρίσετε τι είναι ωφέλιμο για το δικό σας παιδί και τι όχι. Με την πρακτική εφαρμογή θα ανακαλύψετε σταδιακά τι το ενοχλεί και τι το ανακουφίζει τι το διώχνει και τι το φέρνει κοντά σας ∙ τι ανοίγει πληγές και τι τις επουλώνει. Το υπέρτατο κριτήριο είναι η ευαισθησία σας.

Βιβλιογραφία: Faber, A., Mazlish, E., (1999). How to talk so kids will listen and listen so kids will talk, Collins

Νίκη Λιώτη, Ψυχολόγος

http://www.kidsgo.com.cy/LibraryParents/?p=6295