Σύμφωνα με τον Corr, θρήνος είναι «το σύνολο των προσωπικών αντιδράσεων στον θάνατο αγαπημένου προσώπου». Μία απώλεια είναι, αναπόφευκτα, ένα τραυματικό και στρεσογόνο γεγονός. Πώς αντιλαμβάνονται τα παιδιά τον θάνατο ανάλογα με την ηλικία τους και πώς ακριβώς πενθούν όταν χάνουν τoν έναν από τους δύο γονείς; Μπορεί το φυσιολογικό πένθος να λάβει ανησυχητικές διαστάσεις και πώς μπορούμε να το αναγνωρίσουμε; Με ποιον τρόπο θα ήταν καλύτερο να διαχειριστούμε την κατάσταση και να βοηθήσουμε το παιδί μας να διεργαστεί την απώλεια και όσες αλλαγές αυτή επιφέρει;
Πώς τα παιδιά αντιλαμβάνονται το θάνατο ανάλογα με την ηλικία;
• 3-5 έτη: τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν τη μονιμότητα του θανάτου. Ρωτούν συνέχεια εάν το νεκρό άτομο θα επιστρέψει και αγχώνονται από τον θρήνο των ενηλίκων. Το περιπλεγμένο πένθος (το πένθος που αρχίζει να παίρνει ανησυχητική μορφή, καθυστερεί να εκδηλωθεί, παρατείνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα, περιλαμβάνει μορφές που δυσχεραίνουν την καθημερινότητα του ατόμου) περιλαμβάνει άγχος και συμπεριφορές παλινδρόμησης (πολύ έντονο κλάμα, πιπίλισμα δαχτύλου) για περισσότερο από 6 μήνες μετά το θάνατο.
• 6-8 έτη: τα παιδιά αντιλαμβάνονται ότι ο θάνατος είναι παγκόσμιο και μόνιμο φαινόμενο. Συχνά επιρρίπτουν ευθύνες στον εαυτό τους για την απώλεια και θρηνούν μέσω ιστοριών, φωτογραφιών και αναμνηστικών. Ο περιπλεγμένος θρήνος περιλαμβάνει άρνηση για το σχολείο, σωματικά συμπτώματα, αυτοκτονικούς ιδεασμούς και συναισθήματα και συμπεριφορές παλινδρόμησης.
• 9-11 έτη: τα παιδιά ζητούν ακριβείς πληροφορίες για την απώλεια. Αποφεύγουν την εκδήλωση έντονων συναισθημάτων· επιδεικνύουν έντονο θυμό και αισθάνονται την παρουσία του νεκρού. Το περιπλεγμένο πένθος περιλαμβάνει έντονη κακοκεφιά και προβλήματα διαγωγής για 3 μέχρι 6 μήνες μετά το θάνατο.
• 12-14 έτη: συμπεριφέρονται αδιάφορα και εγωκεντρικά. Αισθάνονται πολύ έντονα την παρουσία του νεκρού προσώπου, επαναλαμβάνουν συζητήσεις μαζί του και ασχολούνται με τα ρούχα και τα αντικείμενα του θανόντος. Το περιπλεγμένο πένθος περιλαμβάνει έντονη άρνηση να πάει στο σχολείο, έντονη κατάθλιψη, χρήση ουσιών και αλκοόλ, παρέα με παραβατικούς συνομηλίκους και πρόωρη σεξουαλική συμπεριφορά.
• 15-17 έτη: οι έφηβοι εκφράζουν ενσυναίσθηση και νιώθουν να κατακλύζονται από τον θρήνο των ενηλίκων. Πενθούν πλέον με ενήλικους τρόπους με έντονη λύπη και επώδυνες αναμνήσεις, ο θρήνος όμως διαρκεί λιγότερο. Επίσης, έχουν σκέψεις για το δικό τους θάνατο. Ο περιπλεγμένος θρήνος περιλαμβάνει σκαμπανεβάσματα διάθεσης, απόσυρση από φίλους και επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως χρήση ναρκωτικών ουσιών.
Πώς θρηνούν τα παιδιά;
Oι συναισθηματικές αντιδράσεις που θα εκδηλώσουν τα παιδιά εξαρτώνται από παράγοντες, όπως η ηλικία, η αιτία θανάτου, οι αντιδράσεις του γονιού που ζει, το υποστηρικτικό δίκτυο της οικογένειας, η ιδιοσυγκρασία του παιδιού. Είναι σημαντικό να έχουμε στο μυαλό μας πως τα παδιά θρηνούν με διαφορετικό τρόπο από ό,τι οι ενήλικες.
Το κάθε παιδί θρηνεί με το δικό του, ιδιαίτερο τρόπο. Στη διαδικασία του θρήνου δεν υπάρχει «σωστή» ή «λάθος» τακτική, το κάθε παιδί αντιλαμβάνεται το θάνατο διαφορετικά και εκδηλώνει το θρήνο του με ττον προσωπικό του τρόπο. Να θυμάστε πως τα παιδιά συνήθως θρηνούν κατά διαστήματα. Τη μια στιγμή μπορεί να είναι βυθισμένα στη θλίψη τους και την άλλη στιγμή να τρέχουν, να παίζουν και να γελούν. Τα συναισθήματα της απώλειας είναι οδυνηρά για ένα παιδί και οι παραπάνω εκδηλώσεις δεν θα πρέπει να εκληφθούν ως αδιαφορία του παιδιού.
Επιπλέον, ο θρήνος είναι μια μακροχρόνια διεργασία. Δεν υπάρχει καθορισμένος χρόνος διάρκειας και σε ορισμένα παιδιά διαρκεί περισσότερο ή λιγότερο. Ανάλογα με τη νοητική και την κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού, ο θρήνος μπορεί να αναβιώνει και να επανανοηματοδοτείται σε διάφορα στάδια ανάπτυξης.
Τα παιδιά, συνήθως, δεν εκφράζουν με λόγια τη δυσφορία και τον πόνο τους αλλά εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους με έργα. Συνεπώς, η έκφραση μπορεί να γίνει μέσω του παιχνιδιού, της ζωγραφικής ή των αλλαγών στη συμπεριφορά, τον ύπνο και τη διατροφή. Τέλος, είναι πολύ σημαντικό να θυμάστε πως τα παιδιά σπάνια ζητούν βοήθεια και υποστήριξη. Αυτό κυρίως συμβαίνει επειδή οι ενήλικοι είναι απορροφημένοι στο δικό τους θρήνο ή επειδή τα παιδιά φοβούνται την απόρριψη. Στηρίξτε το παιδί σας, ακόμη κι αν δεν το ζητάει ή δεν φαίνεται πως το χρειάζεται.
Πώς να ενημερώσω το παιδί για την απώλεια;
Μην αποκρύψετε από το παιδί το γεγονός και μην του παρέχετε ψεύτικες πληροφορίες. Μιλήστε του με ειλικρίνεια αμέσως μετά την απώλεια προκειμένου να μην δημιουργηθούν παρερμηνείες και ψεύτικες προσδοκίες από την πλευρά του παιδιού. Χρησιμοποιήστε λέξεις όπως «θάνατος», «πέθανε» αντί για διφορούμενες όπως το «έφυγε» και «χάθηκε». Προσαρμόστε το λεξιλόγιο στο επίπεδο κατανόησης του παιδιού. Στην ερώτηση του παιδιού «τι είναι θάνατος» προσπαθήστε να εξηγήσετε στο παιδί τις αλλαγές που υφίσταται το σώμα, όπως «η καρδιά σταματά να χτυπά, το άτομο δεν σκέφτεται και δεν αισθάνεται πλέον», προκειμένου να γίνει κατανοητή η οριστική έννοια του θανάτου.
Τονίστε στο παιδί πως δεν ευθύνεται αυτό για την απώλεια και πως δεν υπήρχε κάτι που θα μπορούσε να γίνει για να αποφευχθεί το γεγονός. Να είστε υπομονετικοί και διαθέσιμοι να απαντήσετε στις ερωτήσεις του παιδιού. Τα παιδιά συνήθως έχουν συγκεκριμένες ερωτήσεις που επιθυμούν να θέσουν και η απάντηση «δεν ξέρω» δεν τους ικανοποιεί. Πληροφορήστε το παιδί για τις αλλαγές που θα συμβούν στη ζωή του και για το γεγονός πως από δω και πέρα εσείς θα το φροντίζετε. Επιβεβαιώστε το πως η αγάπη σας δεν πρόκειται να χαθεί και επαναλάβετε τις πληροφορίες όταν χρειάζεται και όταν τις ζητούν τα παιδιά.
Πώς μπορώ να στηρίξω ένα παιδί που θρηνεί; 
Βοηθήστε το παιδί να εκφράσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του με τον προσωπικό του τρόπο. Ενθαρρύνετε το παιδί να κρατήσει ένα λεύκωμα με φωτογραφίες του θανόντα ή με ζωγραφιές· κρατήστε την ανάμνηση του προσώπου που χάθηκε ζωντανή και μην αποφεύγετε να αναφερθείτε σε αυτό.
Εκφράστε τις δικές σας σκέψεις και τα συναισθήματα ώστε το παιδί να νιώσει ασφάλεια και να συνειδητοποιήσει ότι είναι φυσικό να πονάνε για το χαμό κάποιου αγαπημένου μας. Ταυτόχρονα, πρέπει να είστε διακριτικοί, γιατί η υπερβολική ανησυχία μπορεί να στρέψει το παιδί στον εαυτό του και να νιώσει αβοήθητο.
Φροντίστε ώστε να μην συμβούν απότομες και πολλές αλλαγές στο πρόγραμμα του παιδιού. Όταν το παιδί δεν παρεκκλίνει από τις συνήθειες στον ύπνο και τη διατροφή η καθημερινότητα σταδιακά αποκτά τους κανονικούς της ρυθμούς και τα παιδιά προσαρμόζονται ομαλά στη νέα πραγματικότητα.
Αποτελέστε παράδειγμα προς μίμηση για το παιδί εκφράζοντας τον πόνο σας και ελέγχοντας τους φόβους σας. Παράλληλα, φροντίστε για τις ανάγκες σας και ζητήστε βοήθεια όποτε το χρειαστείτε. Θυμηθείτε πως εσείς είστε οι ενήλικες και σε καμιά περίπτωση μην αντιστρέψετε τους ρόλους ζητώντας από το παιδί άμεσα ή έμμεσα να αναλάβει τη φροντίδα σας.
Κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό το παιδί να μην απομονωθεί και να διατηρήσει τις φιλίες του. Το παιδί μπορεί να περάσει ξέγνοιαστες στιγμές με τους φίλους του και να μιλήσει για το τι νιώθει. Παράλληλα, θα επενδύσει σε νέες σχέσεις και θα συνειδητοποιήσει, αργά ή γρήγορα, πως «η ζωή συνεχίζεται».
Η διεργασία του θρήνου είναι μια μακρόχρονη, επίπονη διαδικασία. Να είστε υπομονετικοί, να φροντίσετε να διεργαστείτε το δικό σας πόνο για να βοηθήσετε και το παιδί σας. Μην επικρίνετε τη συμπεριφορά και τα συναισθήματά του, μην του αποκρύπτεται γεγονότα και φροντίστε να είστε δίπλα του προκειμένου να ξεπεράσετε την απώλεια μαζί και να βγείτε πιο ενωμένοι.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Black, S. (2005). When Children Grieve. American School Board Journal, 28-30.
- Corr, C. (1998). Μιλώντας σε παιδιά που θρηνούν. Στο Νίλσεν, Μ. & Παπαδάτου, Δ. (Επιμ.), Το Πένθος στη Ζωή μας. Εκδόσεις Μέριμνα, Αθήνα.
- Παπαδάτου, Δ. (2005). Απώλειες στη ζωή του Παιδιού. Στο Νίλσεν, Μ. (Επιμ.), Απώλειες στη ζωή του Παιδιού. Εκδόσεις Μέριμνα, Αθήνα.
Ευδοκία Παπαδοπούλου, Ψυχολογία ΑΠΘ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου