Η προσωπικότητα δεν εξαρτάται από το βιολογικό γεγονός ότι ένα παιδί γεννιέται πρώτο ή τελευταίο. Οι ρόλοι που υιοθετούν τ’ αδέλφια είναι αυτοί που οδηγούν σε διαφορές στη συμπεριφορά. Οι στρατηγικές που χρησιμοποιούν τα παιδιά για να τραβήξουν την προσοχή των γονιών διαφέρουν ανάλογα με τη χρονολογική τους θέση στην οικογένεια.
Και οι γονείς τείνουν να ενισχύουν αυτούς τους ρόλους, είτε το συνειδητοποιούν είτε όχι. Αυτό δίνει μια εξήγηση ως προς το γιατί το παιδί μπορεί να αναπτύξει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, ανάλογα με το πού βρίσκεται στο οικογενειακό δέντρο.
Το πρωτότοκο παιδί
Επειδή τα πρωτότοκα ακολουθούν το παράδειγμα των γονιών τους, τους αρέσει να παίρνουν τον έλεγχο και έχουν μεγάλη αυτοπεποίθηση. Δεν έχουν μεγαλύτερα αδέλφια να τα κοροϊδέψουν όταν μαθαίνουν να δένουν τα κορδόνια τους ή να οδηγούν ποδήλατο. Οι ενήλικες τα παίρνουν στα σοβαρά και αυτό ενισχύει την αυτοπεποίθησή τους.
Όταν οι γονείς αναφέρονται σε κάθε πρωτότοκο ως «πρώτο», αυτό παρακινεί τα πρωτότοκα παιδιά να επιτύχουν.
Είναι εύκολο για τα ταλαντούχα πρωτότοκα να γίνουν τελειομανείς. αφού βλέπουν τους ενήλικες να χρωματίζουν μέσα από τις γραμμές και να σερβίρουν το γάλα χωρίς να χυθεί. Το πρωτότοκο παιδί θέλει να κάνει τα πράγματα σωστά από την πρώτη φορά. Για το λόγο αυτό, μπορεί να αντισταθεί στο να σερβίρει το δικό του γάλα ή να χρωματίσει μόνο του, γιατί δεν θέλει να κάνει λάθη. Αυτές οι τάσεις τελειομανίας σημαίνουν επίσης ότι τα πρωτότοκα μπορεί να δυσκολεύονται να παραδεχτούν ότι κάνουν λάθος.
Νέοι στους ρόλους τους ως μαμά και μπαμπάς, οι γονείς μπορεί να είναι υπερπροστατευτικοί και αβέβαιοι ενώ ταυτόχρονα αυστηροί και απαιτητικοί. Αυτό μπορεί να μεταφραστεί σε παιδιά που γίνονται πολύ επιτυχημένα.
Συχνά παράπονα πρωτότοκων: «Ποτέ δεν την έχω γλυτώσει από τίποτα, αντίθετα με τον μικρό μου αδελφό.», «Γιατί έχω πάντα την ευθύνη για τη μικρότερη αδελφή μου;»
Πώς να φερθείτε στο πρωτότοκό σας:
● Οι γονείς έχουν την τάση να χρησιμοποιούν τα πρωτότοκα παιδιά ως πρότυπα προς μίμηση για τα νεότερα αδέλφια και αυτό μπορεί να είναι αρκετά πιεστικό. Προσέξτε μήπως υπάρχουν επιπτώσεις στρες. Να είστε προσεκτικοί με τη χρήση του «πρέπει», όπως για παράδειγμα, «θα έπρεπε να γνωρίζεις καλύτερα."
● Όσο δίνετε επιπλέον ευθύνες στο πρωτότοκο παιδί, δώστε του και κάποια προνόμια, όπως το να πηγαίνει αργότερα για ύπνο.
● Είναι εύκολο να δώσετε πολλές ευθύνες στο πρωτότοκο. Μπορεί το μεγάλο παιδί να προσφερθεί να φέρει ένα παιχνίδι στο μωρό όταν γκρινιάζει ή να σας δώσει μια πάνα αλλά μην περιμένετε να βοηθάει συνέχεια.
Το μεσαίο παιδί
Όταν υιοθετηθεί ένας ρόλος από το πρωτότοκο παιδί, το δεύτερο σε σειρά γέννησης παιδί θα αναζητήσει έναν ρόλο που είναι εντελώς το αντίθετο. Λόγω αυτού, τα μεσαία παιδιά δεν μπορούν να κατηγοριοποιηθούν γιατί διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους σε σχέση με το πώς αντιλαμβάνονται τον αμέσως μεγαλύτερο αδερφό/ή στην οικογένεια.
Αν για παράδειγμα, ο μεγαλύτερος αδελφός έχει το ρόλο του να ανταποκρίνεται στις επιθυμίες των γονιών και να τους ικανοποιεί, το μεσαίο παιδί μπορεί να επαναστατήσει για να τραβήξει την προσοχή. Τα χαρακτηριστικά που αναπτύσσει αντιτίθενται σ’ αυτά του πρωτότοκου.
Στα μάτια του μεσαίου παιδιού, τα μεγαλύτερα αδέλφια καρπώνονται όλα τα προνόμια και τα μωρά «τη γλυτώνουν» πάντα. Οπότε τα μεσαία παιδιά μαθαίνουν να διαπραγματεύονται για να πάρουν αυτό που θέλουν. Είναι ευχάριστα, διπλωματικά, συμβιβάζονται και χειρίζονται καλά την απογοήτευση. Έχουν ρεαλιστικές προσδοκίες, έχουν τις λιγότερες πιθανότητες να γίνουν κακομαθημένα και τείνουν να είναι τα πιο ανεξάρτητα. Επειδή συχνά αισθάνονται περιθωριοποιημένα μέσα στην οικογένεια, τείνουν να επιδιώκουν φίλους έξω από την οικογένεια.
Συχνά παράπονα μεσαίων παιδιών: «Κανείς δεν με καταλαβαίνει, κανείς δεν ακούει τι λέω.», «Ο μεγάλος μου αδελφός μου παίρνει πάντα πρώτος όλα τα ωραία πράγματα και όλοι κανακεύουν τη μικρή αδελφή μου. Εμένα με παραμελούν.»
Πώς να φερθείτε στο μεσαίο παιδί:
● Ευχαριστήστε το όταν μεσολαβεί σε ένα αδερφικό καβγαδάκι.
● Σεβαστείτε την ανάγκη του για συνομηλίκους. Δημιουργήστε ευκαιρίες για να γνωρίσει νέους φίλους στο πάρκο ή σε συναντήσεις παιχνιδιού.
● Τα πρωτότοκα έχουν την αποκλειστικότητα των γονέων αρχικά, όπως και τα μικρότερα παιδιά όταν τα άλλα αδέλφια μεγαλώσουν και φύγουν από το σπίτι. Όμως τα μεσαία παιδιά πρέπει πάντα να μοιράζονται τη γονική προσοχή. Δώστε επιπλέον χρόνο στο μεσαίο παιδί σας για να νιώσει ξεχωριστό. Αυτό κάντε το για κάθε παιδί ατομικά αλλά κυρίως για το μεσαίο παιδί.
Το στερνοπαίδι
Οι γονείς έχουν την τάση να είναι πιο χαλαροί όταν έρθει το τελευταίο παιδί. Δεν είναι πλέον οι νευρικοί νέοι γονείς. Ως αποτέλεσμα, τα τελευταία παιδιά συνήθως «τη γλυτώνουν» πολύ περισσότερο από τα αδέλφια τους.
Φέρουν μικρότερη ευθύνη και έτσι τείνουν να είναι πιο ανέμελα, καλόβολα, αξιαγάπητα, στοργικά και κοινωνικά και τους αρέσει να κάνουν τους άλλους να γελάνε. Κάποιες φορές γίνονται οι κλόουν της τάξης.
Όμως για τα μικρότερα παιδιά δεν είναι όλα ρόδινα. Επειδή βλέπουν τα μεγαλύτερα αδέλφια τους ως πιο μεγαλόσωμα, πιο γρήγορα και πιο έξυπνα, μπορεί να προσπαθήσουν να διαφοροποιηθούν με το να είναι πιο επαναστατικά. Συχνά αναπτύσσουν τη στάση «Θα τους δείξω εγώ!» και αν τα μεγαλύτερα αδέλφια κανακεύουν το μωρό, τα μικρότερα παιδιά μπορεί να γίνουν κακομαθημένα και χειριστικά.
Συχνά παράπονα των τελευταίων παιδιών: «Πού είναι οι φωτογραφίες μου ως μωρό;», «Ποτέ δεν είμαι αρκετά μεγάλος ή αρκετά έξυπνος», «Τίποτα απ’ αυτά που κάνω δεν είναι σημαντικό», «Πάλι από δεύτερο χέρι; Δεν μπορώ να έχω κάτι καινούριο;»
Πώς να φερθείτε στο στερνοπαίδι:
● Τα μικρότερα παιδιά συχνά αισθάνονται ότι δεν τα παίρνουν σοβαρά. Αφήστε τα να πάρουν κάποιες αποφάσεις, όπως το πού να πάτε έξω όλοι μαζί για δείπνο ή ποια ταινία να δείτε.
● Αναγνωρίστε τις «πρωτιές» του. Όταν μαθαίνει να δένει τα παπούτσια του ή χρησιμοποιεί το δοχείο νυκτός, δώστε του αναγνώριση όπως είχατε κάνει και με το πρωτότοκο. Φροντίστε να επιβραβεύσετε τα καλλιτεχνικά του επιτεύγματα, κολλώντας τις ζωγραφιές του στο ψυγείο, όπως κάνατε και για τα μεγαλύτερα αδέλφια του.
● Δώστε στο μικρότερο παιδί κάποιες ευθύνες, ακόμη και κάτι απλό όπως το να βάζει χαρτοπετσέτες στο τραπέζι. Τα στερνοπαίδια μπορεί καταλήξουν με πολύ λίγα καθήκοντα επειδή έχουν μάθει να ξεφεύγουν από τη δουλειά ή επειδή άλλα μέλη της οικογένειας τα έχουν χρίσει πολύ «μικρά» για να είναι σε θέση να χειριστούν τα πράγματα.
Το μοναχοπαίδι
Αρκετές δεκαετίες πριν, οι οικογένειες συνήθιζαν να αποκτούν πάνω από ένα παιδί, με το σκεπτικό ότι θα ήταν καλό να έχει παρέα το άλλο αδερφάκι στη ζωή του. Ωστόσο, τη σημερινή εποχή, υπάρχει αυξανόμενη τάση τα ζευγάρια να αποκτούν μόνο ένα παιδί και αυτό συμβαίνει για διάφορους λόγους. Καταρχήν υπάρχει οικονομική δυσκολία να συντηρήσεις μεγάλη οικογένεια.
Επίσης έχει πλέον αυξηθεί αρκετά η ηλικία στην οποία παντρεύονται τα ζευγάρια, γεγονός που επηρεάζει τη δυνατότητα απόκτησης περισσότερων παιδιών. Επιπλέον, οι περισσότερες γυναίκες επενδύουν πολύ περισσότερο στην καριέρα τους, η οποία τους στερεί το χρόνο που απαιτείται για την ανατροφή των παιδιών. Ενδεχομένως οι παράγοντες που επηρεάζουν την απόφαση για ένα μόνο παιδί στην οικογένεια, να επιδρούν και στην προσωπικότητα που αναπτύσσει το μοναχοπαίδι.
Σε σχέση με άλλα παιδιά που έχουν αδέρφια
Επειδή τα μοναχοπαίδια περνάνε τόσο πολύ χρόνο μόνα τους, είναι διασκεδαστές του εαυτού τους και συχνά έχουν την τάση να είναι τα πιο δημιουργικά σε σχέση με άλλα παιδιά που έχουν αδέρφια.
Τα μοναχοπαίδια μοιάζουν με τα πρωτότοκα. Έχουν αυτοπεποίθηση, καλή ομιλία, δίνουν τεράστια προσοχή στη λεπτομέρεια και έχουν την τάση να τα πηγαίνουν καλά στο σχολείο. Επίσης, επειδή περνάνε τόσο πολύ χρόνο με ενήλικες, συχνά φέρονται σαν «μικροί ενήλικες».
Τα μοναχοπαίδια δεν χρειάστηκε ποτέ να ανταγωνιστούν για την προσοχή των γονιών τους ή για το μοίρασμα των παιχνιδιών με τα αδέλφια τους, οπότε είναι πιθανό να αναπτύξουν μια εγωκεντρική στάση. Ακόμη, έχουν συνηθίσει να αισθάνονται σημαντικά και μπορεί να δυσκολευτούν όταν τα πράγματα δεν πάνε ακριβώς όπως θέλουν.
Επειδή τα πρότυπά τους είναι ικανοί ενήλικες, τα μοναχοπαίδια είναι ακόμη πιο επιρρεπή στην τελειομανία σε σχέση με τα πρωτότοκα.
Συχνά παράπονα των μοναχοπαιδιών: «Όλοι περιμένουν από μένα να φέρομαι σαν ενήλικας», «Μπορώ να έχω έναν μικρό αδερφό;»
Το μοναχοπαίδι θέλει συνήθως να είναι στο επίκεντρο της προσοχής
Και μόνο το γεγονός ότι είναι το μοναδικό στην οικογένεια, φέρνει εκ των πραγμάτων το παιδί στο κέντρο της προσοχής, όχι μόνο για τους γονείς αλλά και για τους παππούδες και άλλους συγγενείς. Μεγαλώνει ανάμεσα σε ενήλικες και έχει την τάση να μιμείται τη συμπεριφορά τους από πολύ νωρίς. Η αποκλειστική προσοχή, η αγάπη και ενασχόληση των γονιών μπορεί να είναι πολύ έντονα για το παιδί και έχοντας συνηθίσει σε τέτοια αντιμετώπιση, ενδέχεται να συνεχίσει να την αναζητά και εκτός σπιτιού, για παράδειγμα, στο σχολείο, στην ομάδα κοκ.
Η έρευνα πάνω σε χαρακτηριστικά προσωπικότητας ενηλίκων που υπήρξαν μοναχοπαίδια, ανέδειξετρεις τύπους προσωπικότητας (Rosenberg and Hyde, 1992):
α) Φυσιολογικός, καλά προσαρμοσμένος.
β) Παρορμητικός, ανεξέλεγκτος.
γ) Πρωτότοκος.
Οι φυσιολογικοί και καλά προσαρμοσμένοι, σύμφωνα με την έρευνα, μοιάζουν πολύ με τα άτομα που είχαν αδέρφια. Παρορμητικά και ανεξέλεγκτα, θεωρούνται τα άτομα που δεν έχουν καλή κοινωνική προσαρμογή, είναι επικεντρωμένοι στον εαυτό τους και μειονεκτούν σε κάποιους τομείς. Οιπρωτότοκοι περιγράφονται ως εξαρτητικοί, προστατευτικοί, παραγωγικοί, με αισθήματα ενοχής και υπερβολικό αυτοέλεγχο. Αν λάβουμε υπόψη ότι τα μοναχοπαίδια είναι όντως πρωτότοκα, είναι λογικό να έχουν κοινά χαρακτηριστικά με τα παιδιά που έχουν αδέρφια και είναι πρωτότοκα.
Η έρευνα υποστηρίζει ότι τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας του καθένα απ’ αυτούς τους τύπους, παραμένουν στην ενήλικη ζωή, αν και, κάποια χαρακτηριστικά συγχωνεύονται και αναδύονται σαν κοινά χαρακτηριστικά σ’ ένα μετέπειτα στάδιο, στον φυσιολογικό-καλά προσαρμοσμένο τύπο και στον παρορμητικό-ανεξέλεγκτο τύπο. Έτσι, τα βασικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας που παρουσιάζουν αυτοί οι δύο τύποι, περιλαμβάνουν τάση εξάρτησης και παραγωγικότητα, μαζί με άλλα σταθερά χαρακτηριστικά.
Συνήθη χαρακτηριστικά που έχουν τα μοναχοπαίδια
● Πιστεύουν στον εαυτό τους.
● Μπορούν εύκολα να πάρουν αποφάσεις με βάση τη δική τους κρίση.
● Έχουν οργανωτικές ικανότητες, δίνουν σημασία στη λεπτομέρεια και στην ακρίβεια, στις περισσότερες περιπτώσεις.
● Στο σχολείο, φαίνεται να έχουν καλή μνήμη και την τάση να διαβάζουν περισσότερο απ’ ότι τα παιδιά που έχουν αδέρφια.
● Δυσκολεύονται να μοιραστούν πράγματα ή να έρθουν δεύτερα, ακόμη κι αν δεν υπάρχει ανταγωνιστικό περιβάλλον.
● Είναι πολύ ευαίσθητα και δεν αντέχουν εύκολα την κριτική.
● Ως ενήλικες, μπορεί να είναι πολύ απαιτητικοί και να μην συγχωρούν εύκολα.
Πως μπορούν να βοηθήσουν οι γονείς τα μοναχοπαίδια
Είναι πολύ ωφέλιμο για τα παιδιά να μάθουν να μοιράζονται και να αλληλεπιδρούν με άλλα παιδιά πριν ξεκινήσουν το σχολείο. Σ’ αυτό μπορεί να βοηθήσουν τα εξής:
● Ο βρεφονηπιακός και παιδικός σταθμός.
● Να καλείτε άλλα παιδιά στο σπίτι για να μάθει το παιδί σας να αλληλεπιδρά στο χώρο του.
● Αν το παιδί σας δυσκολεύεται να σχετιστεί με τους άλλους, θα μπορούσατε να ενθαρρύνετε μια φιλία με ένα παιδί αρχικά και μετά να το επεκτείνετε. Βοηθήστε το παιδί αν βλέπετε ότι υπάρχει τρόπος να σχετιστεί καλύτερα.
● Πηγαίνετε διακοπές σε μέρη που υπάρχουν άλλα παιδιά, ώστε το παιδί σας να έχει δυνατότητα να κάνει φίλους ή πάρτε κι ένα άλλο παιδί μαζί σας. Θα μπορούσατε επίσης να πάτε μαζί με μια άλλη οικογένεια που έχει παιδιά.
● Τα μοναχοπαίδια μπορούν να επωφεληθούν ιδιαίτερα από τις ομάδες παιχνιδιού. Ομαδικές αθλητικές δραστηριότητες ή μουσικές δραστηριότητες, π.χ. το να παίζει σε μια ομάδα μπάσκετ ή σε μια μπάντα, θα βοηθήσουν το παιδί να μάθει να συνυπάρχει σε μια ομάδα και να αλληλεπιδρά με τους άλλους.
● Μπορεί να χρειαστεί να το βοηθήσετε να βρει ενδιαφέροντα και χόμπι με τα οποία μπορεί να ασχοληθεί μόνο του ή μαζί σας.
Προλάβετε την τάση για τελειομανία
● Τα μοναχοπαίδια είναι επιρρεπή προς την τελειομανία, οπότε δώστε του ως πρότυπο την αποδοχή στα δικά σας λάθη. Υπενθυμίστε του ότι δεν θα μπορούσατε ούτε εσείς να φτιάξετε έναν τέλειο κύκλο στην ηλικία του.
● Μην του δείχνετε συνεχώς έναν καλύτερο τρόπο για να κάνει κάτι. Αν στρώσει το κρεβάτι με λίγες ζάρες, μην το ξαναστρώνετε. Δεν θέλετε να του δώσετε το μήνυμα ότι δεν μετράει αυτό που κάνει.
Βρείτε τη χρυσή τομή
Το ένα άκρο είναι, το μοναχοπαίδι να είναι το μοναδικό επίκεντρο των γονέων του. Το άλλο άκρο είναι, να έχει γονείς που δουλεύουν μέχρι αργά, κάνουν έντονη κοινωνική ζωή και δεν είναι ποτέ στο σπίτι. Η χρυσή τομή είναι, να ζουν οι γονείς τη δική τους ζωή και να μην εξαρτώνται αποκλειστικά από το παιδί αλλά παράλληλα να περνούν ποιοτικό χρόνο και να έχουν μια καλή σχέση μαζί του.
Προσοχή
Οι γονείς πρέπει να φροντίζουν να δίνουν ανεξαρτησία στο παιδί καθώς μεγαλώνει. Να έχουν δικά τους ενδιαφέροντα ώστε το παιδί να μην αισθάνεται την ανάγκη να τους προσέχει. Επίσης να μην φορτώσουν το παιδί με υψηλές προσδοκίες. Σιγουρευτείτε ότι το παιδί σας γνωρίζει πως το εκτιμάτε και το αγαπάτε γι’ αυτό που είναι και μην το αφήσετε να πιστεύει ότι περιμένετε απ’ αυτό να πετύχει περισσότερα απ’ όσα μπορεί.
Τα δίδυμα
Η ψυχολογία των διδύμων (ή πολυδύμων)
Τα δίδυμα συχνά αισθάνονται την ανάγκη να εξηγήσουν ότι δεν είναι ακριβώς ίδια μεταξύ τους σε όλα τα θέματα, ότι έχουν το καθένα τη δική του προσωπικότητα και τα δικά του ενδιαφέροντα. Είναι σαν να προσπαθούν να αποδείξουν ότι είναι διαφορετικά το ένα από το άλλο για να εδραιωθούν ως άτομα.
Οι γονείς συχνά δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν πιο είναι το κάθε δίδυμο και μερικές φορές καταφεύγουν σε χρωματική κωδικοποίηση των ρούχων των παιδιών, σε τρύπημα των αυτιών τους ή βάφουν τα νύχια των ποδιών τους με διαφορετικά χρώματα όταν είναι μικρά και δεν μπορούν να τα ξεχωρίσουν. Αργότερα στη ζωή, τα δίδυμα εκφράζουν τις αρνητικές πτυχές αυτού του συστήματος κωδικοποίησης. Μπορεί να απεχθάνονται το χρώμα με το οποίο είχαν συνδεθεί και ευχαριστιούνται πολύ όταν αποκτούν την ελευθερία να φορέσουν ό,τι χρώμα θέλουν.
Αναμφίβολα, υπάρχει στενή σύνδεση ανάμεσα στα δίδυμα. Δεδομένου ότι μοιράζονται τον ίδιο χώρο κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής ανάπτυξης, συνήθως αναπτύσσεται ένας σωματικός και συναισθηματικός δεσμός μεταξύ τους από τη στιγμή που γεννιούνται. Αυτός ο δεσμός παραμένει σε όλη τη ζωή τους ως ένα ξεχωριστό σύμβολο της ταυτότητάς τους ως δίδυμο ζευγάρι. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το δίδυμο ζευγάρι αποτελείται από δύο ξεχωριστά άτομα που το καθένα έρχεται με τη δική του ταυτότητα η οποία συχνά είναι πολύ διαφορετική από αυτή του διδύμου της.
Η έκταση της διαφοροποίησης που θα πρέπει να επιτύχει κάποιος από το δίδυμό του είναι ένα ζήτημα που τον απασχολεί σε όλη τη ζωή του. Κατά μία άποψη, ότι η διαφοροποίηση μπορεί να είναι ένα μέσο για την αποφυγή του άμεσου ανταγωνισμού μεταξύ των διδύμων, ο οποίος μπορεί να είναι αρκετά επώδυνος δεδομένης της ομοιότητας που υπάρχει ανάμεσά τους.
Η διαφοροποίηση της προσωπικότητας και του εαυτού διέπεται τόσο από εξωτερικές όσο και από εσωτερικές δυνάμεις. Υπάρχουν δύο παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της διαφοροποίησης των δίδυμων: ο ρόλος της διαφορικής ταύτισης με καθένα από τους γονείς και ο ρόλος του ανταγωνισμού ανάμεσα στα δίδυμα.
Ταύτιση με το γονέα
Τα δίδυμα συχνά χωρίζουν τους γονείς τους ως αντικείμενα προσκόλλησης. Επειδή η φροντίδα των διδύμων είναι αρκετά απαιτητική, οι γονείς μερικές φορές μοιράζουν τα καθήκοντα αναλαμβάνοντας ο καθένας την ευθύνη ενός παιδιού. Σ’ αυτή την περίπτωση, κάθε παιδί έχει διαφορετικό πρωτεύον αντικείμενο προσκόλλησης (ο ισχυρός συναισθηματικός δεσμός που αναπτύσσει το παιδί προς το κύριο πρόσωπο που το φροντίζει - ο λεγόμενος πρωταρχικός δεσμός) και άρα ταυτίζεται περισσότερο με τον ένα γονέα.
Άλλες φορές, παίζει ρόλο η προσωπικότητα του κάθε διδύμου και η ιδιοσυγκρασία του. Τα ενδιαφέροντα και η προσωπικότητα του ενός διδύμου ταιριάζουν με αυτά του πατέρα ενώ το άλλο δίδυμο είναι πιο άνετα μαζί με τη μητέρα. Η διαφορική ταύτιση φαίνεται να έχει σαφείς επιπτώσεις στις δραστηριότητες, στη σεξουαλική προτίμηση, στην προσωπικότητα, στο στυλ ανατροφής των παιδιών και στο στυλ μάθησης. Είναι σαφές ότι οι μεγάλες διαφορές μεταξύ ορισμένων διδύμων σχετίζονται άμεσα με τις διαφορετικές σχέσεις που έχουν με καθέναν από τους γονείς τους.
Τα άλλα αδέλφια μπορεί επίσης να παίζουν κάποιο ρόλο. Μερικές φορές κάθε δίδυμο ανατίθεται σε έναν μεγαλύτερο αδελφό (ή αδελφή) και η επίδραση της σχέσης με το μεγαλύτερο αδελφό μπορεί να είναι πολύ έντονη.
Ο ανταγωνισμός μεταξύ των διδύμων
Τα δίδυμα που είναι ντυμένα όμοια ή που ενθαρρύνθηκαν να κάνουν παρόμοια πράγματα, αισθάνονται την ανάγκη να υπερτονίσουν τις διαφορές τους, προκειμένου να διατηρήσουν μια αίσθηση του εαυτού τους ως ξεχωριστά άτομα. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των διδύμων ξεκινά νωρίς. Η κύρια πηγή ανταγωνισμού είναι για τη γονική προσοχή. Αργότερα στη ζωή, τα δίδυμα έχουν την τάση να αναπτύσσουν διαφορετικά ενδιαφέροντα για να αποφύγουν τον ανταγωνισμό, ο οποίος δημιουργεί ανεπιθύμητες διαχωριστικές γραμμές μεταξύ τους. Υπάρχει όμως και μια άλλη όψη σε αυτό: τα στοιχεία διαφοροποίησης που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν για να αποφευχθεί ο ανταγωνισμός, μπορεί στην πραγματικότητα να εντείνουν τα ανταγωνιστικά συναισθήματα, ειδικά αν αυτά τα στοιχεία διαφοροποίησης περιλαμβάνουν έπαινο, αναγνώριση, ή άλλες ανταμοιβές. Φυσικά, η σχέση ανάμεσα στη διαφοροποίηση και στον ανταγωνισμό είναι κυκλική και περίπλοκη.
Τα σχολεία έχουν κι αυτά κάποια επιρροή στη ρύθμιση της διαφοροποίησης και του ανταγωνισμού μεταξύ των διδύμων. Πολλά σχολεία έχουν μια πολιτική διαχωρισμού για τα δίδυμα, και οι περισσότερες οικογένειες διδύμων υποστηρίζουν αυτήν την πολιτική.
Τα επιχειρήματα υπέρ αυτού του διαχωρισμού είναι:
1. Εάν τα δίδυμα τοποθετηθούν στην ίδια τάξη, η εργασία και οι επιδόσεις τους θα είναι υπό συνεχή σύγκριση, ενθαρρύνοντας έτσι τη ζήλια και την προστριβή μεταξύ τους.
2. Αν βρίσκονται στην ίδια τάξη μονοζυγωτικά (πανομοιότυπα) δίδυμα, αυτό μπορεί να προκαλέσει σύγχυση και δυσκολία στους δασκάλους και στους συμμαθητές.
3. Τα δίδυμα μπορεί να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία εξαπατώντας ή κάνοντας διάφορες αταξίες.
4. Αν τα δίδυμα παραμείνουν μαζί, αυτό θα τα αποτρέψει από το να κάνουν μόνοι τους φίλους ή να διευρύνουν τους ορίζοντές τους και θα αναστείλει την ελευθερία τους να εξατομικευτούν και να αναπτύξουν δικά τους ενδιαφέροντα.
Η υποκειμενική εμπειρία των διδύμων -ως ατόμων- διαφέρει και αυτές οι εμπειρίες παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους. Η διαφοροποίηση είναι ένα σημαντικό ζήτημα για τα δίδυμα και είναι δύσκολο να ισορροπήσεις την επιθυμία να διατηρήσεις το μοναδικό δεσμό μεταξύ των διδύμων αλλά επίσης να διαμορφώσεις τη δική σου ταυτότητα ως άτομο.
Ο βαθμός ομοιότητας διαφέρει από το ένα ζευγάρι διδύμων στο άλλο. Κάποια εξακολουθούν να ντύνονται και να μιλούν με τον ίδιο τρόπο και σε μεγάλη ηλικία ενώ κάποια άλλα δίδυμα ακολουθούν εντελώς διαφορετικές πορείες στη ζωή.
Η διαφοροποίηση στα δίδυμα μπορεί να προσφέρει ένα μέτρο σύγκρισης για την αξιολόγηση του πόσο φυσιολογική είναι η σχέση των διδύμων. Δεδομένου ότι η σχέση μεταξύ των διδύμων είναι πολύπλοκη, όσο πιο ασφαλής είναι ο καθένας τους στην ατομική και στη κοινή τους ταυτότητα, οι δίδυμοι μπορεί να αναπτύξουν στενή και μακροχρόνια σχέση μεταξύ τους που δεν βασίζεται σε υπερβολική εξάρτηση και σε απώλεια των προσωπικών ορίων του εαυτού.
Ο ρόλος των γονέων
Πέρα από τα έμφυτα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, η επίδραση της σειράς γέννησης στα πολύδυμα είναι πιο συχνά θέμα αντίληψης παρά πραγματικότητα. Οι γονείς των πολυδύμων και η κοινωνία, θέτουν προσδοκίες συμπεριφοράς με βάση τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της σειράς γέννησης και, ως συνέπεια, τα παιδιά συμπεριφέρονται σύμφωνα με αυτές τις προσδοκίες (αυτοεκπληρούμενη προφητεία).
Για παράδειγμα, μια μητέρα μπορεί να πει «Ο Γιώργος γεννήθηκε πρώτος. Πάντα κάνει πρώτος τα πάντα. Ήταν ο πρώτος που μπουσούλησε και θα περπατήσει και πρώτος!» Περιμένει το «πρωτότοκο» δίδυμο αγόρι να περπατήσει πριν από τον αδερφό του και ξοδεύει περισσότερο χρόνο προπονώντας και ενθαρρύνοντας αυτό το γιό. Ανταποκρινόμενος στην αυτοεκπληρούμενη προφητεία, ο Γιώργος φυσικά περπατάει πρώτος.
Επίσης, καθώς τα δίδυμα μεγαλώνουν, οι γονείς τους συχνά περιμένουν το «πρωτότοκο» τους να φροντίζει για το «νεότερο» αδελφό του, εδραιώνοντάς τον στον κυρίαρχο ρόλο στη σχέση και ενισχύοντας τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του στο καλούπι ενός μεγαλύτερου παιδιού.
Προτάσεις για τους γονείς των πολυδύμων
Για να προωθήσετε την ανάπτυξη της προσωπικότητας του κάθε παιδιού ξεχωριστά, οι γονείς των πολυδύμων μπορείτε να:
● Υιοθετήσετε μια σειρά από σταθερές, ουδέτερες προσδοκίες που θα επιτρέψουν σε κάθε παιδί να εκπληρώσει τις εγγενείς δυνατότητες της προσωπικότητας του.
● Αποφύγετε τα στερεότυπα της σειράς γέννησης που δεν έχουν νόημα για τα δίδυμα.
● Μη δώσετε σημασία στη σειρά γέννησης. Αν χρειάζεται, επιλέξτε να μη μάθετε τη σειρά γέννησης των πολυδύμων.
● Αποθαρρύνετε τους άλλους, την ευρύτερη οικογένεια, τους δασκάλους και περίεργους αγνώστους, να δίνουν έμφαση στη σειρά γέννησης.
Πέρα από τη σειρά γέννησης, πολλά πράγματα συμβάλλουν στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Η σειρά γέννησης εξηγεί μόνο ένα μικρό κομμάτι.
Άλλοι παράγοντες που διαφοροποιούν τους παραδοσιακούς ρόλους της σειράς γέννησης:
● Το φύλο. Το να έχει γεννηθεί πρώτο δεν εγγυάται απαραίτητα τον ρόλο του πρωτότοκου για ένα παιδί. Σε κάποιους πολιτισμούς, ένα αγόρι μπορεί να αντιμετωπίζεται ως πρωτότοκος, ακόμη κι αν έχει τέσσερις μεγαλύτερες αδελφές, γιατί είναι το πρωτότοκο αρσενικό.
● Διαφορές στην ηλικία. Η σειρά γέννησης έχει ισχυρότερη επίδραση όταν τα αδέλφια έχουν διαφορά δύο έως τέσσερα χρόνια. Όταν έχουν μεγάλη ηλικιακή διαφορά, τα αδέλφια μπορεί να φέρονται περισσότερο σαν μοναχοπαίδια ή σαν πρωτότοκα. Τα αδέρφια που έχουν λιγότερο από δύο χρόνια διαφορά είναι σχεδόν σαν δίδυμα. Όταν τα αδέρφια είναι κοντά σε ηλικία, υπάρχει μια σωματική ισότητα. Είναι δύσκολο να αρπάξεις το φορτηγό από τον μικρότερο αδελφό σου, όταν αυτός δεν είναι και τόσο μικρός.
● Ειδικές ανάγκες. Όταν γεννιέται ένα παιδί με ειδικές ανάγκες, τα μικρότερα αδέρφια μπορεί να πάρουν το ρόλο του πρωτότοκου.
Είναι σημαντικό να περνάτε χρόνο με το κάθε παιδί ξεχωριστά. Τα αδέλφια ανταγωνίζονται όταν είναι μαζί. Αφιερώστε 15 λεπτά την εβδομάδα μόνοι σας με καθένα από τα παιδιά σας και θα ανακαλύψετε τι είναι πραγματικά είναι.
Παναγιώτα Δ. Κυπραίου, Ψυχοθεραπεύτρια – Συντονίστρια Σχολών Γονέων,www.psychotherapeia.net.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου