Ο ρόλος του Διαδικτύου και των Νέων Τεχνολογιών στους Εφήβους

- Συμπεριφορές Υψηλού Κινδύνου & Συμπεριφορές Εθισμού στο Διαδίκτυο

Αρθρογράφος: Ρέα Δουμανα

Το διαδίκτυο έχει χαρακτηριστεί σε παγκόσμιο επίπεδο ένα από τα πιο σημαντικά «εργαλεία» στους τομείς της επικοινωνίας, της διασκέδασης και της εκπαίδευσης, εξαιτίας του πλεονεκτήματός του ως μέσο «γρήγορης» και «οικονομικής» πρόσβασης.

Αυτό το «εργαλείο» όμως θα πρέπει να χρησιμοποιείται προσεκτικά και μέσα από ορθή καθοδήγηση, λόγω των αρνητικών επιπτώσεων, δυνητικά, ως αποτέλεσμα της εκτεταμένης χρήσης-κατάχρησης, η οποία παρατηρείται ειδικά στην εφηβική ηλικία. Πολλοί έφηβοι «καταναλώνουν» πολύ χρόνο σε δραστηριότητες μέσω του διαδικτύου και έχουν τη δυνατότητα να κοινωνικοποιούνται στην «απομόνωση» με τη βοήθεια των διαδικτυακών δραστηριοτήτων (Suss, 2007, Dannon & Lancu, 2007). 

Ο ορισμός του εθισμού στο διαδίκτυο βασίζεται στην παρουσία δυσλειτουργικών συμπεριφορών (Dysfunctional Internet Behaviors-DIBs), ή συμπεριφορών εθισμού στο διαδίκτυο, οι οποίες προκύπτουν από την δυσλειτουργική χρήση του διαδικτύου. Ο Shapira et.al., (2000), όρισε την διάγνωση του εθισμού στο διαδίκτυο με βάση δύο παραμέτρους: α) την εκτεταμένη χρήση του διαδικτύου ως αποτέλεσμα μίας παρορμητικής εμπειρίας, η οποία επεκτείνεται για ένα διάστημα μεγαλύτερο από αυτό που ήταν σχεδιασμένο να χρησιμοποιηθεί και β) η εκτεταμένη-αλόγιστη χρήση του διαδικτύου, η οποία δημιουργεί σοβαρές μορφές δυσλειτουργικότητας και δυσφορίας στο κοινωνικό, προσωπικό και συναισθηματικό κόσμο του ατόμου που βιώνει την εξάρτηση αυτή.

Με βάση τα γενικά χαρακτηριστικά των συμπεριφορών εθισμού, όπως αυτές περιγράφονται στην επιστημονική τρέχουσα βιβλιογραφία, τα κριτήρια διάγνωσης για τον εθισμό στο διαδίκτυο μοιάζουν με εκείνα του εθισμού στον τζόγο (Griffiths & Davies, 2005; Tao, Huang, Wang, Zhang, Zhang, & Li, 2010; Young, 1998):

1. Τα συμπτώματα του συνδρόμου απόσυρσης (ψυχοκινητική ενεργοποίηση, ακολουθούμενη από την διακοπή χρήσης),

2. Εκτεταμένη διαδικτυακή χρήση με σκοπό την αποτροπή και καθυστέρηση των συμπτωμάτων απόσυρσης,

3.Εκτεταμένη παραμονή σε δραστηριότητες του διαδικτύου,

4. Εκτεταμένη και μόνιμη χρήση του διαδικτύου σε δραστηριότητες κοινωνικοποίησης και τζόγου (διαδικτυακός τζόγος).

5. Εξαρτημένη λειτουργικότητα σε πολλούς από τους τομείς της καθημερινότητας του ατόμου (κοινωνική ζωή, οικογένεια, προσωπική υγιεινή, απώλεια ύπνου- δυσλειτουργικότητα στον ύπνο, προβλήματα στο οικογενειακό περιβάλλον, κλπ),

6. Παρατεταμένη και «εμμονική» χρήση του διαδικτύου, παρόλη την πληροφόρηση σχετικά με τις αρνητικές επιπτώσεις της αλόγιστης χρήσης του (EU.NET.ADB., 2012). Το τελικό σύμπτωμα, το οποίο σχετίζεται με την εμφάνιση δυσλειτουργικών διαδικτυακών συμπεριφορών είναι το χαρακτηριστικό του συναισθήματος απόσυρσης, το οποίο προκύπτει από την εκτεταμένη χρήση του διαδικτύου, με στόχο την επίτευξη του συναισθήματος της ικανοποίησης και της ευχαρίστησης (EU.NET.ADB, 2012).

Ο εθισμός στο διαδίκτυο αποτελεί μία συμπεριφορά η οποία παρουσιάζει συμπτώματα συνοσηρότητας με άλλες κλινικές διαταραχές -σε προ-κλινικό στάδιο (υποκλινκά). Στους εφήβους, τα χαρακτηριστικά συμπεριφορών εθισμού στο διαδίκτυο έχουν συσχετιστεί με τα κλινικά χαρακτηριστικά της κατάθλιψης και της αϋπνίας (Cheung & Wong, 2011), του αυτοκτονικού ιδεασμού (Fu, Chan, Wong, & Yip, 2010), της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), της κοινωνικής φοβίας (Ko, Yen, Chen, Yeh, & Yen, 2009), της σχιζοφρένειας και της Ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής (Ha et al., 2006), της επιθετικής συμπεριφοράς (Ko, Yen, Liu, Huang, & Yen, 2009), της χρήσης ουσιών (Gong et al., 2009), και της προβληματικής χρήσης αλκοόλ (Ko et al., 2008). Η εν λόγω συνοσηρότητα θα μπορούσε να αποτελέσει μία «πρόταση» για μία σχέση αμφίδρομης αιτιολογίας (Ko, Yen, Chen, Chen, & Yen, 2008; Mueser, Drake, & Wallach, 1998), καθώς και αυξημένη βαρύτητα στην ψυχοπαθολογία, σχετιζόμενης με την παρουσία μίας διαταραχής ψυχικής υγείας (de Graaf, Bijl, Spijker, Beekman, & Vollebergh, 2003) .

Η «παθολογική» χρήση του διαδικτύου, έχει κερδίσει το ενδιαφέρον των ειδικών σε παγκόσμιο επίπεδο, όσον αφορά τα χαρακτηριστικά της ψυχοπαθολογίας, και με βάση την μερική κατάταξή της εν λόγω διαταραχής στη νέα έκδοση του Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, (DSM-V, 2013). Η δυσλειτουργική συμπεριφορά στο διαδίκτυο ή ο εθισμός στο διαδίκτυο ως διαταραχή, χαρακτηρίζεται από την απώλεια ελέγχου σε σχέση με τη χρήση του διαδικτύου. Οι συμπεριφορές εθισμού μπορεί να οδηγήσουν σε σημαντικές επιπτώσεις στον τομέα της κοινωνικής ζωής των εφήβων, όπως απομόνωση από το σχολικό περιβάλλον, καθώς και των κοινωνικών δραστηριοτήτων του ατόμου και της ατομικής υγείας/υγιεινής (EU.NET.ADB, 2012).

Οι νέες τεχνολογίες (ipads, tablets, smart phones κλπ), όπως επίσης και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (face book, chat blogs, etc), προσφέρουν έναν «γρήγορο» τρόπο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Η συχνή έκθεση στα μέσα αυτά καθώς και η πρόσβαση στο διαδίκτυο ( το μέσο πρόσβασης), έχουν ένα αντίκτυπο στον τρόπο με τον οποίο οι νέοι αντιλαμβάνονται τις συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, οι οποίες υπονομεύουν την ικανότητά τους να αναπτύξουν μία υγιή εικόνα εαυτού.

Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, ο μέσος όρος των παιδιών ηλικίας 8-10 ετών, δαπανούν περίπου 8 ώρες ημερησίως σε μέσα νέας τεχνολογίας και τα παιδιά που ανήκουν σε μεγαλύτερη ηλικιακή ομάδα (έφηβοι) καταναλώνουν >11 ώρες ημερησίως. Η τηλεόραση αποτελεί το επικρατέστερο μέσο πρόσβασης των εφήβων στην πληροφόρηση και επικοινωνία με >4 ώρες την ημέρα ( οι περισσότεροι νέοι (84%) έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και το 1/3 αυτών έχουν πρόσβαση μέσα από το δωμάτιό τους). Οι νέοι δαπανούν τον περισσότερο χρόνο τους στο διαδίκτυο, με τη βοήθεια των μέσων νέας τεχνολογίας, με αποτέλεσμα να «παραμελούν» τα σχολικά τους καθήκοντα, ακόμα και την ανάγκη τους για ξεκούραση (http://pediatrics.aappublications.org ).

Με βάση τα στοιχεία που αναφέρθηκαν, οι συμπεριφορές εθισμού στο διαδίκτυο καθώς και οι συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, αποτελούν το φαινομενικό στοιχείο ενός προβλήματος με βαθύτερες ρίζες, όπως το καταθλιπτικό συναίσθημα, και η χαμηλή αυτοεκτίμηση/αυτοαποδοχή του εφήβου και αίσθημα άγχους, που εκφράζει αυτές τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές. Ο έφηβος επιλέγει να επικοινωνήσει μέσα από έναν «εικονικό» κόσμο, προβάλλοντας μία προσωπικότητα που θα ήθελε να έχει και να πάρει ικανοποίηση και ευχαρίστηση μέσα από ψεύτικες και χωρίς ουσία επαφές.

Οι κίνδυνοι οι οποίοι κρύβονται στις συμπεριφορές αλόγιστης χρήσης του διαδικτύου, αυξάνουν την πιθανότητα για την έκφραση επιθετικών συμπεριφορών μέσα από το διαδίκτυο (διαδικτυακός εκφοβισμός-cyber bullying), την πιθανότητα οι έφηβοι να πέσουν θύματα πορνογραφίας (pornography), καθώς και διαδικτυακής αποπλάνησης (grooming) όπως και αυξημένο κίνδυνο για διαδικτυακό τζόγο (gambling) και εθιστικές συμπεριφορές σε online παιχνίδια (gaming).
Η ορθή χρήση του διαδικτύου, προσφέρει ευχαρίστηση στον έφηβο, χωρίς ο ίδιος να δυσφορεί. Το οικογενειακό περιβάλλον, το σχολείο οι συνομήλικοι, το κοινωνικό-πολιτισμικό και οικονομικό επίπεδο μίας χώρας, αποτελούν τους παράγοντες εκείνους που μπορούν ή όχι να οδηγήσουν τον έφηβο στην έκφραση συμπεριφορών υψηλού κινδύνου ή ακόμα και σε συμπεριφορές εθισμού στο διαδίκτυο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• (Suss, 2007, Dannon & Lancu, 2007)
• (Griffiths & Davies, 2005; Tao, Huang, Wang, Zhang, Zhang, & Li, 2010; Young, 1998)
• (EU.NET.ADB., 2012)
• (Cheung & Wong, 2011)
• (Fu, Chan, Wong, & Yip, 2010)
• (Ko, Yen, Chen, Yeh, & Yen, 2009)
• (Ha et al., 2006), 
• (Ko, Yen, Liu, Huang, & Yen, 2009)
• (Gong et al., 2009) (Ko et al., 2008)
• (Ko, Yen, Chen, Chen, & Yen, 2008; Mueser, Drake, & Wallach, 1998)
• (de Graaf, Bijl, Spijker, Beekman, & Vollebergh, 2003)
• (http://pediatrics.aappublications.org ).

Συγγραφέας Άρθρου

.

Ρέα Δουμανά
Σύμβουλος Ψ.Υγείας

Η Ρέα Δουμανά εξειδικεύτηκε στον τομέα της Ψυχολογίας με τον μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών Κλινικής Ψυχολογίας σε ενήλικες και εφήβους. Είναι επιστημονική συνεργάτης στη Μονάδα Εφηβικής 

http://www.e-psychology.gr/